Morgunblaðið - 03.12.1993, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. DÉSEMBER 1993
Fj órir einn
________Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Hafnarborg, menningarmið-
stöð þeirra Gaflara, hýsir fram til
6. desember verk fjögurra finn-
skra_ listamanna auk eins gests
frá íslandi, sem er Jónína Guðna-
dóttir leirlistakona. Listamennirn-
ir eru annars þau Liisa Kullberg,
Timo Mahönen, Pertti Summaog
Jean-Erik Kullberg.
Skilst mér að þetta sé norrænt
framtak að því leyti, að sýningin
fer víða um Norðurlönd, og reglan
sú að á hverjum stað sé einum
gesti boðið að vera með, - sem
sagt fjórir Finnar og einn heima-
maður.
Þetta er umfangsmikil sýning
og í senn óvenjulegur sem dijúgur
listviðburður, sem hreyfir á ýmsan
hátt við hugarflugi'nu, t.d. hvað
hugmyndina að baki snertir sem
telst snjöll. Kannski gætu nokkrir
Islendingar tekið sig saman um
svipaða framkvæmd á hinum
Norðurlöndunum. Ef vel tekst til
yrði það góð landkynning og lista-
mönnunum til framdráttar.
Það er ekki oft, sem finnskir
listamenn sýna jafn myndarlegt
úrval verka sinna og hér er raun-
in, og þótt viðkomandi teljist ekki
meðal þekktustu núlifandi mynd-
listarmanna finnsku þjóðarinnar,
er þetta gild kynning á ýmsu sem
er að gerast í samtímalist á Norð-
urlöndum. Þá telst það Iíka hvíld
að fá eitthvað annað hingað, en
sem kemur frá Norrænu listamið-
stöðinni í Svíavirki.
Fúslega skal viðurkennt, að ég
hef illu heilli ekki haft mikil tæki-
færi til að kynna mér þróun finn-
skrar myndlistar í návígi síðustu
árin, og hafna að auki að hún sé
alfarið sú sem listamiðstöðinni
þóknast að kynna. Og þess vegna
veit ég ekki fullkomlega hversu
þekkt þetta fólk er í sínu heima-
landi, en kynning þess í sýningar-
skrá ber með sér að verk þeirra
sé aðallega að finna á söfnum
utan höfuðborgarinnar svo sem í
Kotka og Hammeenlinna. En það
gerir framtakið þó ekki ómerkara
og þessar borgir eru ekki miklu
minni en Reykjavik.
Sýningin ber líka með sér, að
listamennirnir eru sér vel meðvit-
aðir um nýjustu strauma í nor-
rænni samtímalist og þannig
skynjar maður ósköp svipuð áhrif
í verkum þeirra og maður verður
var við hjá íslenskum og norræn-
um myndlistarmönnum. Timo
Mahönen sækir t.d. ýmislegt til
poplistarinnar og leitast við að
bijóta áhrifin undir persónuleika
sinn. Myndir hans eru nokkuð ein-
hæfar og maður saknar mynda
úr sýningarskrá sem virk§, mun
kröftugri einkum þessi með skær-
in.
Og vel að merkja, þetta með
sýningarskrár norrænna farand-
sýninga og ljósmyndir í þeim er
dálítið undarlegt fyrirbæri fyrir
þá sök, að myndirnar ríma ekki
alltaf við það sem til sýnis er,
þ.e. sýna aðra hlið á listamönnun-
um. Stundum er það vegna þess
að myndverkin hafa selst á leið-
inni eða sýningunni jafnvel breytt,
en þetta er tvímælalaust galli á
framkvæmdunum og má ekki ske,
nema að skránni sé breytt um
leið. Sýnu lakast er svo ef menn
eru með myndir í kynningarskrá
sem alls ekki eru á sýningum!
Liisa Kullberg sýnir 8 stórar
teikningar og þar skáru sig tvær
úr fyrir mikinn tjákraft „Kirkju-
garður" (12) og „Heimurinn
brejhist" (18), en aðrar höfða
minna til mín og sakna ég átaka
við viðfangsefnin. Peerti Summa
er með tvær myndraðir lítilla olíu-
málverka þar sem áherslan er lögð
á efnisáferð litanna. Hér er vissu-
lega málari á ferð, en myndir
hans nutu sín einhvern veginn
ekki í upphengingu, í og með
vegna þess að einstakar einingar
myndraðanna eru mun frísklegar
málaðar en aðrar og nytu sín vafa-
lítið betur einar sér.
Fyrirferðamestur sýnenda er
rýmislistamaðurinn Jean Erik
Kullberg, sem sýnir nær tvo tugi
verka sem flest eru unnin í stál.
Ferlið er oftast að stálplötur eru
logskornar á ýmsa vegu og annað
tveggja mótuð frístandandi rúm-
taksverk, eða að fígúruform sem
logskorin eru úr plötunni eru Iátin
rísa upp úr henni. Einnig er sjálf-
stæðum fígúrum bætt við á stund-
um. Þennan leik, sem minnir á
pappírsföndur á sér hliðstæðu í
verkum Steinunnar Þórarinsdótt-
ur, en þó er um mjög ólíka lista-
menn að ræða. Vinnuferlið er
þannig í sjálfu sér ekki nýstár-
legt, en Jean-Erik á til fleiri hlið-
ar, eins og Steinunn, sem kemur
t.d. fram í verkinu „Snýst og
snýst“ (27) og þar er hann nær
nútímanum. Snúi gestur frum-
stæðri sveiflunni heyrist hluti úr
tónverki Beethovens „Fiir Elise“
og koma því hér fram miklar and-
stæður nútíðar og fortíðar. Klár
framúrstefna er einnig í þrískipta
verkinu nr. 10. Tvö verk vöktu
og sérstaka athygli mína við aðra
heimsókn, sem voru þau „Square-
dans“ (41), sem er mjög líflegt
og „Gyðja steinsins" (42), sem er
af liggjandi konu með klett yfir
sér og getur það haft breytilega
skírskotun, allt eftir skoðandan-
um hveiju sinni.
Jónína Guðnadóttir kemur á
óvart með verkum, sem eru mjög
frábrugðin því sem áður hefur
sést til hennar. Aflöngu og á
stundum bogamynduðu veggverk-
in eru gerð úr upprunalegum efn-
um eins og leir, járni og kopar-
þráðum og minna dálítið á forn
vopn en eru þó „últra moderne",
eins og stundum var sagt á fag-
máli í gamla daga. Þau eru mjög
áhrifarík í einfaldleika sínum og
minna á vissan hátt á vefi Önnu
Þóru Karlsdóttur í Nýlistasafninu,
sem einmitt sameina fornt og
nýtt, þannig að úr verður fersk
og upprunaleg listmiðlun. Þannig
á það einmitt að vera. Betur
þekkjum við Jónínu í verkunum
„Ganga á öræfum“ (34) og
„Regluleg flækja“ (35), sem eru
formhrein og hugþekk verk.
Heildarmynd sýningarinnar er
ekki áhrifarík og enn kemur fram
hve hæpið er að sýna skúlptúr-
verk á beru og kvistóttu parkett-
gólfi, en hins vegar eru hér góðir
gestir á ferð og áhugavert að
kynnast þessari hlið á finnskri
myndlist.
Maður þakkar fyrir sig.
Fer Davíð
til Palestínu?
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Isaac Bashevis Singer: Vegabréf
til Palestínu
Hjörtur Pálsson þýddi.
Útg. Setberg 1993.
Það er ánægjuefni hvað góðar
þýddar bækur skipa myndariegan
sess í jólabókunum í ár. Allmargar
bækur Nóbelshafans Isaacs B.
Singer hafa þegar verið gefnar hér
út og hlotið hljómgrunn hjá lesend-
um, mjög að makleikum.
Singer er með Davíð, söguhetju
sína, ungan gyðing í Varsjá 1922.
Pilturinn er varla nítján ára en
hann hefur þegar reynt sitt af
hveiju þegar sagan hefst. Hann
dreymir um að verða rithöfundur
og líkir sér að sumu leyti við sögu-
hetju Knuts Hamsuns í Sulti; hann
virðist varla hafa í sig og á og er
með hugann bundinn við þetta
mikla ætlunarverk sitt: að skapa
bókmenntaverk.
En það leitar annað og fleira á
huga hans en sköpunarþörf, ástin
blundar og kynhvötin lætur ekki
að sér hæða, hann kemst í kynni
við hinar ýmsu stúlkur og hvað
afdrifaríkust verða kynni hans og
gyðingastúlkunnar Minnu.
Hana dreymir um að komast til
Palestínu á fund síns heittelskaða
sem hefur farið þangað og kemur
raunar upp úr dúrnum að hann er
ekki sá guðsengill sem Minna vill
trúa. Til þess að fá vegabréf verð-
ur hún að komast í málamynda-
hjónaband og Davíð fellst á að lið-
sinna henni og síðan er ætlunin
að þau skilji jafnskjótt og komið
er til fyrirheitna landsins.
Þó svo Davíð hafi samneyti við
fleiri stúlkur og fái svalað sinni
sterku kynhvöt leita á hann alls
konar þenkingar og einatt hvarflar
að honum að hverfa úr heiminum,
lífið er ekkert nema basl og sár
vonbrigði.
Og ekki batnar það þegar hann
fær loks tækifæri til að vís maður
lesi yfír skrif hans og kemst að
þeirri niðurstöðu að þetta sé í raun-
inni óttalegt rugl sem ungi maður-
inn er að skrifa þó kurteislegar sé
orðað.
Umhverfið er fjandsamlegt,
gyðingafjandsemi var þekkt í Pól-
landi löngu áður en ofsóknir nas-
ista hófust fyrir alvöru og Davíð
fer ekki varhluta af því. Það er
því enginn gleðitónn í sögu unga
mannsins og að því er best er fund-
ið er engin sérstök ástæða til að
búast við að rofí til alveg í bráð.
Höfundur skilar af næmi og
kostgæfni umbrotunum í sál Dav-
íðs unga, vangaveltum hans um
samferðarmenn og þó umfram allt
um sjálfan sig. Sveiflurnar í huga
hans þegar hann íhugar hvert leið
hans muni liggja í lífshlaupinu og
hvort honum takist að sanna sig
fyrir sjálfum sér og öðrum eru
umhugsunarverðar.
Singer skrifar af mikilli vand-
virkni sem fyrr, meginþemað er
sem fyrr hlutskipti gyðingsins, við-
horf hans og sjálfsmynd. Málið er
myndrænt og máttugt, framvindan
hæg en áleitin. Og Singer skrifar
ekki aðeins vandaða sögu, persón-
ur hans, að vísu misjafnlega geð-
felldar, verða mjög nálægar og lif-
andi. Það kemur stundum á óvart
hvað Singer er einstaklega lagið
að láta þessar sögupersónur verða
nærri manni sjálfum vegna þess
að þær eru svo sem ekki endilega
sérstaklega geðþekkar og í fyrstu
mætti ætla að þær væru langt frá
því að koma manni við. Slíkt er
aðeins á færi meistarahöfundar.
Þýðing Hjartar Pálssonar er
prýðilega af hendi leyst, á góðu
og litríku máli og hann nær stíl
og orðfæri og orðfari Singers
fjarska vel. Hann hefði mátt þýða
neðanmáls nokkur gyðingleg orð
sem ekki e_r sjálfgefið að allir hafi
á hreinu. Útgáfan er að öllu leyti
við hæfi þessarar ágætu bókar.
Nytt operuhus
vígt í Helsínki
Helsinki. Frá Súsönnu Svavarsdóttur, blaðamanni Morgunblaðsins.
FINNAR vígðu á þriðjudag nýtt
óperuhús í Helsinki. Húsið er ein-
staklega glæsilegt að utan sem
innan, hljómburður frábær og
skipulag allt eins og best verður
á kosið.
Finnar hafa lengi mátt bíða eftir
þessu húsi og því var 30. nóvember
stór dagur hér í borg. Hingað til
hefur Finnska óperan haft aðsetur í
100 ára gömlu rússnesku leikhúsi
sem rúmar 500 áhorfendur, þótt
óperusagan hér nái aftur til ársins
1852 þegar fyrsta finnska óperan,
„King Charles“ eftir Topelius, var
flutt. Baráttan fyrir óperuhúsi hefur
staðið í 75 ár hér í landi og við vígsl-
una sagði óperustjórinn, Walton
Gröndroos, að það væri nánast
kraftaverk að Finnland skuli í dag
vera eitt af mestu óperulöndum
heims, miðað við þær aðstæður sem
þessari listgrein hafa verið búnar.
Það var menningarmálaráðherra
Finna, Tytti Isohookana-Asuntnaa,
sem opnaði húsið við hátíðlega at-
höfn og gleymd er fyrsta yfirlýsing
hennar eftir að hún tók við embætti
um að hún ætlaði að láta stöðva
framkvæmdir við húsið. Við vígsluna
lýsti hún yfir ánægju með húsið og
stolti yfir því að Finnska óperan skuli
hafa skipað sér á bekk með fremstu
óperuhúsum heims.
Hjá Finnsku óperunni er valinn
maður í hveiju rúmi. Aðalhljómsveit-
arstjóri er Miguel Gómez-Martínez,
sem einnig er aðalhljómsveitarstjóri
Sinfóníuhljómsveitarinnar í Ham-
borg. Listdansstjóri er hinn frægi
Jorma Uotinen, sem um margra ára
skeið hefur rekið eigin ballettflokk
sem hefur vakið verðskuldaða at-
hygli víða um heim, auk þess sem
hann hefur samið fjölda verka og
stjórnað hjá Finnska ballettinum.
Eftir vígsluna var fyrsta frumsýn-
ingin í húsinu; ný finnsk ópera, Kull-
eivo eftir Aulis Sallinen, eitt af
fremstu tónskáldum Finna í dag.
Efniviður verksins er sóttur í sagna-
bálkinn Kallevala og flallar um fjöl-
skylduátök, þar sem bræður beijast
— en ungur sonur annars þeirra
sleppur lifandi úr finnskri útgáfu af
Njálsbrennu. í Kullervo eru örlög
hans rakin og víst er að þar er efni-
viðurinn skyldari grísku harmleikjun-
um en norrænum fornsögum — þótt
lokin séu byggð á klassískri nor-
rænni hefndarhefð.
Sýningin hefur áður verið færð
upp í Los Angeles í Bandaríkjunum
en er núna í Finnlandi í fyrsta sinn.
Var henni feykilega ve! tekið og
ætlaði fagnaðarlátum aldrei að linna.
Höfundurinn, og hljómsveitarstjór-
inn, Ulf Söderblom, voru klappaðir
upp aftur og aftur, svo og hinn frá-
bæri söngvari Jorma Hynninen, sem
syngur hlutverk Kullervos.
Fyrsta ballettfrumsýningin verður
í kvöld og er það Svanavatnið sem
setur stefnuna fyrir framtíð Finnska
ballettsins í nýja óperuhúsinu. Það
er hin franska Josette Amiel sem
setur sýninguna upp og hljómsveitar-
stjóri er Erik Klas frá Eistlandi, en
eins og eflaust einhverjir muna hefur
hann tvisvar heimsótt ísland og ver-
ið gestastjórnandi hjá Sinfóníuhljóm-
sveitinni.
Næsta óperufrumsýning verður
síðan í kvöld og er Carmen eftir Biz-
et á efnisskránni.