Morgunblaðið - 06.01.1994, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 6. JANÚAR 1994
15
Að áætlanir um varnir landsins verði gerð-
ar til lengri tíma.
Að tekið verði tillit til áhrifa á varnarhags-
muni annarra varnarbandalagsþjóða.
Óbrúað bil
íslenska viðræðunefndin mun allan tímann
í undirbúnings- og samningaviðræðum við
Bandaríkjamenn hafa lagt höfuðáherslu á
eftirfarandi meginatriði:
1. Að samningaviðræður færu fram á
grundvelli gagnkvæmra skuldbindinga í
varnarsamningnum frá 1951.
2. Að samkvæmt túlkun íslendinga felur
samningurinn frá 1951 í sér lágmarksskuld-
bindingar sem geti ekki verið breytingum
undirorpnar í ljósi breyttra aðstæðna á grund-
velli einhliða mats annars samningsaðilans
og allra síst sem afleiðing af Ijárlagaákvörð-
unum annars samningsaðilans.
3. Að einhliða ákvarðanir annars samn-
ingsaðilans, svo sem fjáhagsákvarðanir sem
taka ekki tillit til varanlegra varnarskuldbind-
inga, kippi í reynd grundvellinum undan varn-
arsamningnum.
4. Að samkomulag um aðlögun að breytt-
um kringumstæðum hljóti því að byggjast á
sameiginlegu mati á lágmarksskuldbinding-
um samkvæmt sameiginlegri túlkun á
varnarsamningnum.
5. Að skapað verði traust á stöðugleika
og festu um framkvæmd varnarsamningsins
þannig að varnarsamstarfið verði ekki endur-
teknum og ófyrirsjáanlegum breytingum
undirorpið, vegna pólitískra ákvarðana sem
teknar eru á öðrum forsendum en sameigin-
legu mati á viðvarandi skuldbindingum um
lágmarksvarnir.
Togstreitan
Samkvæmt þessu virðist togstreitan í
samningaviðræðunum hafa stjórnast annars
vegar af breytilegu mati bandarískra hernað-
aryfirvalda á hernaðarógninni á Norður-Atl-
antshafi og hins vegar því grundvallarsjón-
armiði íslenskra stjórnvalda, að á meðan
varnarsamningurinn frá 1951 er í gildi, tryggi
hann lágmarksvarnir og öryggi landsins án
tillits til breytilegs mats á hernaðarógninni
hveiju sinni.
Hér var því um að ræða ólíka túlkun samn-
ingsaðila á varnarsamningnum: Annars veg-
ar það sjónarmið íslendinga að samningurinn
feli í sér harðan kjarna á skilgreiningu á
varanlegum varnarviðbúnaði, óháð sveiflu-
kenndum ytri aðstæðum.
Hins vegar það sjónarmið Bandaríkja-
manna, að um sé að ræða opinn rammasamn-
ing, þar sem gert sé ráð fyrir breytilegum
viðbúnaði, eftir því hvernig samningsaðili
meti varnarþörfina, út frá eigin hagsmunum
hveiju sinni.
Meginmarkmið íslenskra stjórnvalda í
samningaviðræðunum við Bandaríkjamenn
hefur verið að fá það út úr samningunum
að aðilar staðfesti sameiginlega túlkun á
skuldbindingum varnarsamningsins og því
hvað felist í hugtakinu trúverðugar lág-
marksvarnir, sem stöðugleiki ríki um, þótt á
breytingaskeiði sé.
Hins vegar hefur það markmið ráðið ferð-
inni hjá íslensku viðræðunefndinni í umboði
íslenskra stjórnvalda, að komið verði í veg
fyrir áframhaldandi breytingar í áföngum,
frá ári til árs, sem taki ekki tillit til skuldbind-
inga varnarsamningsins og kollvarpi þar með
forsendum hans.
Samkvæmt þeim upplýsingum sem ég hef
undir höndum, hefur aldrei, á öllu viðræðu-
ferlinu, verið vikið svo mikið sem einu orði,
að efnahagslegum áhrifum af starfsemi varn-
arliðsins fyrir Island, né heldur að fyrirkomu-
Gangur
viðræðnanna
HINN 31. mars 1992 flutti
Jón Baldvin Hannibalsson
utanríkisráðherra skýrslu
sína á Alþingi, þar sem fyrsta
yfirlit um áform um viðræður
við bandarísk stjórnvöld um
tilhögun og umfang varnarl-
iðsins á Keflavíkurflugvelli i
Ijósi breyttra aðstæðna var
gefið.
Hinn 23. júní 1992 var
nefnd skipuð fulltrúum
stjórnarflokkanna og emb-
ættismönnum, með erindis-
bréfum, til þess að vinna
skýrslu um endurskoðun og
stefnumörkun. Hlutverk nefndarinnar
var að leggja mat á breyttar aðstæður
í öryggismálum; að fjalla sérstaklega
um tvíhliða varnarsamning Islands og
Bandaríkjanna; að efna til viðræðna
við fulltrúa utanríkis- og varnarmála-
ráðuneytis Bandaríkjanna.
Skýrsla nefndarinnar var lögð fram
10. mars 1993. Skýrslan var kynnt í
utanríkismálanefnd Alþingis 15. mars
sl. Umræður um efni skýrslunnar fóru
fram á Alþingi 27. apríl 1993.
í janúar 1993 tók Bill Clinton við
völdum sem forseti Bandaríkjanna og
skömmu síðar varð ljóst innan banda-
ríska stjórnkerfisins, að Bandarikja-
menn hygðu á verulegan niðurskurð
umsvifa sinna á Keflavíkurflugvelli. I
aprílmánuði 1993 voru hugmyndir inn-
an bandaríska flughersins um umtals-
verðan niðurskurð á Keflavíkurflug-
velli orðnar nokkuð fastmótaðar, sam-
kvæmt upplýsingum Morgunblaðsins,
sem birti frétt í þessa veru á forsíðu
blaðsins 6. maí 1993.
Fyrsti undirbúningsfundur viðræðu-
nefnda íslenskra og bandarískra
stjórnvalda var haldinn í Washington
í september 1992, að frumkvæði ís-
lenskra stjórnvalda. Hinn 11. septem-
ber 1992 gáfu aðilar út sameiginlega
yfirlýsingu, þar sem báðir aðilar ítrek-
uðu: „... áframhaldandi mikilvægi
þess samstarfs sem byggist á varnar-
samningnum frá 1951.“
Næsti viðræðufundur nefndanna,
sem einnig var skilgreindur sem undir-
búningsfundur, var ekki haldinn fyrr
en 8. júní 1993 og fór sá fundur fram
í Reykjavík. Það var fyrsti fundur ís-
lensku nefndarinnar ineð fulltrúum
nýrrar ríkisstjórnar Bandaríkjanna,
Clinton-stjórnarinnar.
Fyrsti formlegi fundurinn var hald-
inn í Reykjavík 6. ágúst 1993, þar sem
Bandaríkjamenn kynntu tillögur sínar
um niðurskurð á Keflavíkurflugvelli.
15. ágúst 1993 voru gagntillögur
íslendinga fullmótaðar, og
voru þær lagðar fram á
næsta fundi, sem var í Was-
hington 23. ágúst.
Hinn 18. október síðastlið-
inn var óánægja íslenskra
stjórnvalda með seinagang-
inn orðin það mikil, að starf-
andi sendiherra Bandaríkj-
anna á Islandi, Eugene
Schmiel, var kallaður til
fundar í utanríkisráðuneyti
íslands, þar sem lýst var
óánægju íslenskra stjórn-
valda með þann drátt sem
orðið hefði á því að leiða
málið til lykta.
Þriðji fundurinn var í kjölfar þess
haldinn með hléum í Washington 2.,
3. og 5. nóvember síðastliðinn, án þess
að niðurstaða fengist í málinu.
Síðan í nóvemberbyijun hafa aðilar
skipst með óformlegum hætti á skoð-
unum, skilaboðum og tillögum. í
tengslum við utanríkisráðherrafund
Atlantshafsbandalagsins í Brussel,
sem haldinn var 3. desember sl., ræddi
utanríkisráðherra íslands í tvígang við
utanríkisráðherra Bandarikjanna,
Warren Christopher, með óformlegum
hætti. Hann átti jafnframt ýtarlegar
efnislegar viðræður við aðstoðarutan-
ríkisráðherra Bandaríkjanna fyrir
evrópsk málefni, Stephen Auxman.
Auxman gerði Christopher grein fyrir
þeim viðræðum og í lok fundarins tjáði
Christopher Jóni Baldvin að hann
hefði þegar fengið fundargerð í hend-
ur af fundi hans með Auxman, og
myndi í framhaldi þess taka upp við-
ræður við viðeigandi hernaðaryfirvöld
í Bandaríkjunum.
Auk þessa ræddi utanríkisráðherra
á ofangreindum fundi málið við fram-
kvæmdastjóra Atlantshafsbandalags-
ins, Werner og formann hermála-
nefndar NATO, Sir Richard Wincent.
I framhaldi af þessum viðræðum
bárust upplýsingar um að bandarísk
stjórnvöld myndu ekki Iengur halda
því til streitu að hverfa með alla flug-
sveit sína héðan af landi 1. janúar sl.
og því var í desemberlok ákveðið að
William J. Perry, varavarnarmálaráð-
herra Bandaríkjanna, kæmi hingað til
lands í ársbyrjun 1994, þar sem stefnt
yrði að því að ljúka samningavið-
ræðunum sem staðið hafa í hálft annað
ár.
Niðurstaða þeirra viðræðna fékkst
síðan á fundum varavarnarmálaráð-
herrans með utanríkisráðherra og við-
ræðunefnda beggja ríkja í fyrradag,
eins og tíundað hefur verið.
lagi framkvæmda á vegum varnarliðsins.
Vissulega er kostnaðurinn af rekstri varn-
arstöðvarinnar á Keflavíkurflugvelli eitt
þeirra atriða sem vaxið hafa Bandaríkja-
mönnum í augum á síðustu árum og hafa
Bandaríkjamenn samkvæmt mínum heimild-
um reifað kostnaðarþátttöku íslendinga í -
rekstri Keflavíkurflugstöðvarinnar, oftar en
einu sinni á undanförnum árum, í satnbandi
við ákvarðanir um fjárveitingar til íslands,
að því er varðar Mannvirkjasjóð NATO.
Af ofangreindu má ljóst vera að bandarísk
hernaðaryfirvöld hafa ekki verið samstiga í
afstöðu sinni til íslands og hvernig túlka
beri lágmarksvarnir.
Bandaríski flugherninn varð að láta í
minni pokann
Vitað er, áð það var ófrávíkjanleg krafa
bandaríska flughersins, að flugsveitin, 12
F-15 vélar, væri kölluð heim til Bandaríkj-
anna, frá Keflavík, en bandaríski sjóherinn
hefur á hinn bóginn látið í veðri vaka, að
með því að hafa hér flotastöð, án flugsveitar
eða hluta úr flugsveit, sem annist loftvarnir,
teljist varnirnar vart trúverðugar lágmarks-
varnir. Svar bandaríska flughersins við þeirri
kröfu, mun lengi vel hafa verið eitthvað á
þá leið, að með nútímatækni og hljóðfráum
þotum flughersins væri hægt að senda með
svo litlum fyrirvara flugsveit, til þess að veija
ísienska lofthelgi, að það teldist fullkomlega
trúverðugt.
Lengi vel var talið fullvíst að bandaríski
flugherinn myndi hafa síðasta orðið að þessu
leyti, og niðurstaðan yrði sú að fallist yrði á
brottflutning flugsveitarinnar, en aðstöðu á
Keflavíkurflugvelli yrði á móti viðhaldið á
þann veg, að ávallt væri hægt að senda flug-
sveit hingað til lands, með litlum sem engum
fyrirvara. Jafnframt var talið líklegt að
ákveðið yrði að flugsveit kæmi reglubundið
til íslands til æfinga, jafnframt því sem sér-
stakt ákvæði gerðúráð fyrir því, að ef ís-
lensk stjórnvöld mætu varnarþörfina á þann
veg að nauðsynlegt væri að hafa, a.m.k. tíma-
bundið, flugsveit sem gerð yrði út héðan, þá
féllust Bandaríkjamenn á slíka kröfu.
Meginviðhorf íslensku viðræðunefndarinn-
ar voru: Að samningaviðræður færu fram á
grundvelli gagnkvæmra skuldbindinga í
varnarsamningnum frá 1951; að breytingar
á framkvæmd varnarsamningsins gætu ekki
verið breytingum undirorpnar í ljósi breyttra
aðstæðna; að einhliða ákvarðanir annars
samningsaðilans, kipptu í reynd grundvellin-
um undan varnarsamningnum; að samkomu-
lag um aðlögun að breyttum kringumstæðum
hlyti að byggjast á sameiginlegu mati á lág-
marksskuldbindingum; og að skapað yrði
traust á stöðugleika og festu um framkvæmd
varnarsamningsins þannig að varnarsam-
starfið væri ekki endurteknum og ófyrirsjá-
anlegum breytingum undirorpið, vegna póli-
tískra ákvarðana sem teknar væru á öði-um
forsendum en sameiginlegu mati á viðvar-
andi skuldbindingum um lágmarksvarnir.
Þótt tekist hafí verið á og mönnum þyki
sem samningaviðræðurnar hafi dregist á
langinn, ber að hafa í huga að fyrstu form-
legu tillögur Bandaríkjamanna voru ekki
lagðar fram fyrr en 6. ágúst síðastliðinn, eða
fyrir nákvæmlega fimm mánuðum. Nú liggur
fyrir, eftir fimm mánaða samningalotu, að
sjónarmið íslenskra stjórnvalda, með stuðn-
ingi bandaríska sjóhersins og utanríkisráðu-
neytisins, hafa orðið ofan á, og því verður
varnarstöðin á Keflavíkurflugvelli starfrækt
að minnsta kosti næstu tvö árin, með svip-
uðu fyrirkomulagi og hingað til, þótt umsvif
dragist til muna samah, í ljósi minni hernað-
arógnar nú en áður.
IVIÁ BJÓÐA ÞÉR í í DAI\IS?
• KENNSLUSTAÐIR
• Reykjavík; Brautarholt 4, Ársel,
Gerðuberg, Fjörgyn
og Hólmasel.
• Mosfellsbær
• Hafnarfjörður
• Innritun í síma 91-20345 fró
kl. 13 til 19 í Brautnrholti 4.
• Suðurnes: Keflavík
• Innritun í sima 92-67680 fró
kl. 21.30 til 22.30.
KENNSLA HEFST MANUD AGINN 10. JAN. Gjaldskrá óbreytt
frá liðnum vetri
Systkinaafsláttur -fyrsta barnfullt gjald,
annað barn hálft gjald, þriðja barn og þar yfir
frítt. Aukaafsláttur efforeldrar eru einnig í
dansnámi.
Afhending skírteina í
Brautarholti 4, sunnudag-
inn 9. jan. frá kl. 16-19.
SIÐASTI
INNRITUNARDAGUR
LAUGARDAGINN
8. JANÚAR.
Samvkæmisdansar (suður-amerískir og standard)
Gömlu dansarnir - Hip Hop - Disco - Tjútt og Rock'n roll.
Erlendir gestakennarar. Allir aldurshópar.