Morgunblaðið - 09.10.1994, Page 10

10 SUNNUDAGUR 9. OKTÓBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
Friðrík Sophusson
Höfum
skipt
umgír
Það er ekki alltaf dans á rósum að vera fjár-
málaráðherra, sérstaklega þegar á að skera
útgjöld ríkisins niður og enginn vill láta af
hendi sinn skerf af kökunni. Friðrik Sophus-
son hefur nú lagt fram síðasta fjárlagafrum-
varp sitt á kjörtímabilinu og í viðtali við
Guðmund Sv. Hermannsson og Omar
Fríðriksson lýsir hann sigrum og ósigrum
í baráttunni við ríkisútgjöldin, viðhorfum til
velferðarkerfísins og markmiðum næstu ára
Nýtt fjárlagafrumvarp ger-
ir ráð fyrir áframhald-
andi hallarekstri á ríkis-
sjóði, eða 6,5 milljörðum
á næsta ári. Standist sú áætlun
hefur ríkissjóður verið rekinn með
um 35 milljarða króna halla á kjör-
tímabilinu, en í upphafi þess lýsti
ríkisstjórnin því yfir að markmiðið
væri að ná hallarekstri ríkisins nið-
ur á tveimur árum.
„Þegar þetta markmið var sett
var gert ráð fyrir því að byggt
yrði álver, að fiskveiðar við landið
ykjust, að það yrði hagvöxtur og
betri tíð framundan,“ sagði Friðrik
Sophusson. „Því miður rættust
þessar spár ekki. Það varð ekkert
úr álversbyggingu. Þorskveiðar
drógust verulega saman og at-
vinnuleysi jókst. Framundan var
einhver dýpsta efnahagslægð eftir-
stríðsáranna.
Þetta gerði það að verkum að
við fómuðum tímabundið markmið-
inu um hallalaus fjárlög, fyrir önn-
ur mikilvægari markmið. Þau voru
fyrst og fremst að vinna að stöðug-
leika með hófsömum kjarasamn-
ingum, að lækka skatta á atvinnu-
lífínu og freista þess þannig að
halda aftur af atvinnuleysi, og veija
kjör þeirra sem hefðu að óbreyttu
fanð verst út úr kreppunni.
í þessari varnarbaráttu hefur
okkur tekist mjög vel að sigla á
milli skers og báru og taka tillit
til þeirra aðstæðna sem hér hafa
ríkt. Okkur hefur tekist þetta með
víðtækri samstöðu, meðal annars
við aðila vinnumarkaðarins um
þessi mál. En afturkippur í efna-
hagsmálum og aukið atvinnuleysi
hefur kostað mikil ný útgjöld.
Þannig bætast 3 milljarðar við út-
gjöldin vegna atvinnuleysistrygg-
inga á hveiju ári. Og við höfum
lauslega slegið á að kjarasamning-
ar á kjörtímabilinu hafa kostað rík-
issjóð beint í lægri sköttum og
auknum útgjöldum samtals um
10-11 milljarða króna. Okkur hefur
tekist að halda hallanum niðri þrátt
fyrir þetta og innbyggða útgjalda-
aukningu og þrátt fyrir að vaxta-
gjöldin séu sífellt að aukast frá ári
til árs.
Aðrar þjóðir voru að beijast við
svipuð vandamál á þessum tíma.
Svíar áttu afgang af ríkissjóði á
árunum fyrir 1990 en þegar sló í
bakseglin hjá þeim skaust atvinnu-
leysi upp í 10% og halli á ríkinu
varð uppundir 15% af landsfram-
leiðslu. Hallinn hér á landi fór í
3,3-3,5% af landsframleiðslu þegar
hann var mestur, þannig að ef við
berum okkur saman við aðrar þjóð-
ir þá var ríkissjóðshallinn minni hér
en víðast annars staðar.
Það kom einnig fram á fundi
fyrir skömmu með fjármálaráð-
herrum EFTA og Evrópusamband-
inu að ESB-þjóðimar setja sér það
markmið að ná hallanum niður í
3% af vergri landsframleiðslu á
árunum 1996 og 1997. í okkar fjár-
lagafrumvarpi fyrir næsta ár er
gert ráð fyrir að halli á rekstri ríkis-
ins verði 1,5% af landsframleiðslu.
Það verður að meta árangur okkar
í ljósi þess hvernig aðrar þjóðir
hafa brugðist við samskonar erfið-
leikum hjá sér og við höfum verið
að glíma við.“
Halli í dag - skattar á morgun
- Á móti þessu kemur að skuld-
ir hins opinbera hafa aukist stöðugt
á síðustu árum og nema nú um
55% af þjóðartekjum. Þessi lán
voru meðal annars tekin til að fjár-
magna hallarekstur ríkissjóðs.
Hafa þessi markmið um stöðug-
leika ekki verið of dýru verði keypt?
„Það var mat ríkisstjórnarinnar
að ef ekki yrði slakað á þessu
markmiði um sinn, hefði ekki tek-
ist að gera þá kjarasamninga, sem
talið var æskilegt að ná, og við
hefðum hjakkað áfram í gamla
verðbólgufarinu. Hins vegar er það
rétt að þessár skuldir eru fyrst og
fremst ávísun á skattbyrði í fram-
tíðinni, en á undanförnum árum
hef ég ítrekað bent á að hallarekst-
ur ríkissjóðs í dag verður óhjá-
kvæmilega skattar morgundagsins.
Þess vegna held ég að það sé miklu
meiri skilningur núna en nokkurn
tíma áður á því að það beri að ná
halla ríkissjóðs niður,“ sagði Frið-
rik.
- Samt virðist sem það hefði
mátt taka hraustlegar á ríkisút-
gjöldunum og niðurskurðurinn
minni að sumu leyti frekar á smá-
skammtalækningar en uppskurð á
ríkiskerfinu. Því er spurningin
hvort þið notið ekki efnahags-
ástandið að hluta til sem afsökun
fyrir að hafa ekki verið nógu dug-
legir við að skera niður?
„Við höfum lækkað ríkisútgjöld-
in um 6% að raunvirði frá 1991.
Það er meiri árangur en aðrar ríkis-
stjórnir hafa náð. Ég hef lagt
áherslu á að halda þurfi áfram á
sömu braut og nýta svo auknar
tekjur vegna efnahagsbatans til að
ná hallanum niður. Og það gerum
við núna eins og sést í fjárlaga-
frumvarpinu.
Við teljum að ef svo fer fram
sem horfir, sé hægt að ná hallanum
„Égtel mjög
mikilvægt að
ná hallanum
niður með
niðurskurði
útgjalda en
takist ekki
pólitísk
samstaða um
það,þá
verður að
grípa til
skattheimtu
til að brúa
bilið“
niður á nokkrum árum, en vissu-
lega þarf að taka einnig til hend-
inni gjaldamegin eins og lýst er í
greinargerðinni með fjárlagafrum-
varpinu. Þar hef ég rætt fyrst og
fremst um tilfærslurnar gegnum
velferðarkerfið, en jafnframt höf-
um við núna dregið úr fjárfestingu,
því við teljum að nú geti atvinnulíf-
ið farið að fjárfesta til að skapa ný
störf.“
Virðing fyrir verðmætum
- En þegar fjárlagafrumvarp-
inu er flett sést að reksturskostnað-
ur ríkisins eykst að raungildi á
næsta ári og ársverkum hjá ríkinu
á að fjölga um 1,6% frá þessu ári.
Er ekki útþenslan komin á fulla
ferð aftur nú þegar er farið að
rofa til í efnahagsmálunum?
„Það er rétt að reksturinn dregst
ekki saman. En við verðum að horf-
ast í augu við, að það er erfitt að
sjá verulegan samdrátt í þeim þátt-
um ríkisstarfseminnar, sem eru
mannaflsfrekastir, menntakerfinu
og rekstri sjúkrastofnana, nema
þá með því að færa starfsfólk yfir
til sveitarfélaga eða einkafyrir-
tækja.
Nú þegar betur árar og við ger-
um ráð fyrir hægum hagvexti á
næstu árum hlýtur kúnstin við
stjórn ríkisfjármálanna að felast í
því að halda útgjöldunum í skefjum
og ég tel að það verði meðal ann-
ars gert með því að auka sértekjur
stofnana og nota auknar tekjur í
betra árferði til að draga úr hallan-
um. Ég er sannfærður um að það
er vaxandi skilningur á því, að
þeir sem betur mega sín eigi að
taka meiri þátt í kostnaðinum við
þjónustu á vegum ríkisins, en að-