Morgunblaðið - 09.10.1994, Síða 24

24 SUNNUDAGUR 9. OKTÓBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 9. OKTÓBER 1994 25
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MORGUNBLAÐIÐ, Kringlunni 1, 103 Reykjavík. SlMAR: Skiptiborð: 691100.
Auglýsingar: 691111. Askriftir: 691122. SÍMBRÉF: Ritstjórn 691329, frétt-
ir 691181, íþróttir 691156, sérblöð 691222, auglýsingar 691110, skrif-
stofa 681811, gjaldkeri 691115. Áskriftargjald 1.400 kr. á mánuði innan-
lands. { lausasölu 125 kr. eintakið.
HARÐUR TONN
Sigurður Ingvarsson, formaður
Alþýðusambands Austur-
lands, segir í samtali við Morgun-
blaðið í gær, að hann hafi aldrei
áður heyrt jafn harðan tón í
mönnum í umræðum um kjaramál
eins og fram hafi komið í umræð-
um á þingi ASA í fyrradag. Hann
sagði jafnframt: „Fólk vill ekki
og mun væntanlega ekki sætta
sig við þá tekjuskiptingu, sem
orðin er í þjóðfélaginu. Það er
aiveg ljóst.“ Jafnframt segir í
frásögn Morgunblaðsins: „Hann
sagði að misréttið færi vaxandi
ár frá ári og hitt væri ekki síður
mikilvægt, að það hefði verið
gert sýnilegt. Fjölmiðlar hefðu
hjálpað til þess. Það væri mikil
reiði ríkjandi. Forystumenn
verkalýðsfélaga rektu mörg dæmi
þess úr sínum heimabyggðum að
fólk væri að missa ofan af sér
húsnæðið þrátt fyrir, að það hefði
atvinnu og væri reglusamt.
Hvernig væri þá komið fyrir þeim,
sem væru atvinnulausir? Þetta
sýnir ástandið í hnotskurn og
„hvernig er búið að byggja þetta
þannig upp, að menn geta ekki
hækkað laun án þess, að það
komi í höfuðið á þeim strax aftur
eins og með lánskjaravísi-
tölunni," sagði Sigurður."
Formaður Alþýðusambands
Austurlands sagði ennfremur:
„Við erum ekki að tala sérstak-
lega um kauphækkanir hvað
krónutölu varðar heldur verulega
kaupmáttaraukningu og sértæk-
ar aðgerðir fyrir þá, sem verst
eru settir. Við teljum að það sé
komið að því, að það megi gera
sérstakar aðgerðir fyrir launafólk
alveg eins og fyrir fyrirtækin í
landinu."
Það er full ástæða til að taka
mark á þessum orðum. Sex ára
samfellt kreppuástand í efna-
hags- og atvinnumálum þjóðar-
innar hefur skapað mikla erfið-
-leika hjá þorra fólks. Kaupmáttur
launa hefur verið skertur mjög.
Það hefur verið látið sitja í fyrir-
rúmi að byggja fyrirtækin upp,
enda eru þau grundvöllur afkomu
fólks. Bankarnir hafa staðið
frammi fyrir gífurlegum útlána-
töpum, sem viðskiptavinir þeirra,
fólkið í landinu, hafa borgað að
langmestu leyti. Það þarf engum
að koma á óvart, þótt þetta lang-
varandi kreppuskeið leiði til þess,
að tónn harðni hjá almenningi.
Því til viðbótar er alveg aug-
ljóst, að tekju- og eignamunur
hefur aukizt mjög. Það hefur
ekki gerzt á nokkrum árum, held-
ur á tæpum aldarfjórðungi. Á
viðreisnarárunum ríkti mesti
jöfnuður sem þekkzt hefur í þessu
landi a.m.k. á lýðveldistímanum.
Á árum óðaverðbólgunnar eftir
að viðreisnartímanum lauk hófst
öfugþróun, sem staðið hefur fram
á þennan dag. Þeir sem höfðu
aðgang að fjármagni á tímum
óðaverðbólgunnar söfnuðu mikl-
um eignum á þeim árum. Þeir
hinir sömu voru í góðri stöðu til
þess að hagnýta sér kosti verð-
tryggingar og hárra vaxta, þegar
það tímabil gekk í garð. Einhver
hópur þjóðfélagsþegna naut því
góðs af hvoru tveggju. Þarna var
lagður grundvöllur að þeim tekju-
og eignamun, sem síðan hefur.
orðið æ meira áberandi og návíg-
ið í fámennu samfélagi gerir enn
sárara fyrir alla aðra.
Kjarasamningarnir, sem fram-
undan eru, verða augljóslega erf-
iðir. Það skiptir miklu að halda
þannig á málum, að stöðugleik-
anum verði ekki fórnað. Það
skiptir ekki bara máli fyrir fyrir-
tækin, ekki síður fyrir launþeg-
ana og allra mest fyrir þá lægst-
launuðu. En það verður ekki hjá
því komizt að koma til móts við
vandamál launþega eins og for-
maður Alþýðusambands Austur-
lands lýsir í Morgunblaðinu í
gær. Forystumenn VSÍ hafa lýst
sig reiðubúna til þess. Eorsvars-
menn ríkisstjórnar hafa sagt, að
það sé svigrúm til þess. Er eftir
nokkru að bíða að menn setjist
niður og hefji viðræður?
ÉG HEF
• áður minnzt á
það sem Borges sagði
á sínum tíma, að skáld-
in ættu að breyta les-
endum sínum eða
áheyrendum í skáld. í
raun og veru væri ekkert eitt kvæði
til heldur væru kvæðin jafnmörg og
lesendur þess. Engir tveir lesendur
hefðu sömu afstöðu til kvæðis, né
upplifðu það með sama hætti heldur
væri reynsla hvers og eins sérleg og
persónuleg og allsekki með sama
hætti og reynsla annarra. Ekkert
kvæði er því eitt heldur tvö eða þrjú
eða fjörutíu eða fimmhundruð, allt
eftir því hve margir lesa eða hlusta.
Allt leiðir þetta hugann að kvæði
Kristjáns Karlssonar um skáldskap
þarsem hann svarar athugasemdum
mínum í helgispjalli um verðlaun til
skálda en ég hef verið þeirrar skoðun-
ar að þau séu i raun einskis virði og
skipti engu máli nema ef rithöfundur-
inn fær álitlega peningaupphæð, þá
getur hann drýgt tekjur sínar og er
það aðvísu vel ef hann hefur lítið fé
milli handanna. Að öðrum kosti eru
bókmenntaverðlaun einungis uppá-
koma í fjölmiðlum og auglýsingabras;
þakklæti úr lófa dýratemjarans sem á
að sjá um aðsóknina I íjölleikahúsið.
Hamsun fjallar um þessa tvo ólíku
heima í fyrirlestri í Drammen. Þar er
sýnt hvernig skáldið getur einungis
haft ofanaf fyrir sér í fjölleikahúsi.
Þessvegna er gott að hafa efni á að
skrifa, án tillits til sölu. Að öðrum
kosti getur verið auðvelt að breyta
skáldinu f enn einn trúðinn; að kröfu
markaðsþjóðfélagsins. Það er ekki
endilega hliðhollt fagurbókmenntum
og mikilli list. Mergðin leitar á grunn-
sævi. Það vita útgefendur. Og á þessi
mið sækja stjómmálamenn.
Prédikarinn talar - og ekki að
ástæðulausu - um hégóma og eftirsókn
eftir vindi. Það minnir líka á vindheim
sjónvarps og sjálfsupphafningar.
í fyrmefndu kvaeði segir Kristján
Karlsson að skáldskapur sé sérmál,
einsog hann kemst að orði, og sér-
hvert kvæði sé í raun einkamál og
getur það vel komið heim og saman
við fyrmefnda afstöðu Borges. Kvæð-
ið er einkamál þess sem upplifir það
og tileinkar sér. En hann þarf engan-
veginn að líta kvæðið sömu augum
og höfundur heldur get-
ur hann upplifað það
með allt öðrum hætti
og lagt allt aðra merk-
ingu í orð og setningar
en höfundurinn gerði
þegar hann orti það. Á
sama hátt og sérhvert kvæði er sér-
mál eða einkamál höfundarins þá er
það einnig einkamál lesandans og
hann fer með það eða nýtur þess eins-
og honum sjálfum lystir. Honum kem-
ur ekkert við hvað fyrir skáldinu vakti
upphaflega. Reynsla hans sjálfs skipt-
ir öllu máli. Hitt er svo annað mál það
getur verið skemmtilegt að hafa ein-
hvem pata af því hvað fyrir höfundin-
um vakti upphaflega en það getur
ekki ráðið úrslitum um reynslu lesand-
ans, nema því aðeins að hann geri sér
far um að tileinka sér fyrirætlun höf-
undarins. Þegar ég skrifaði um Jónas
Hallgrímsson og reyndi að skýra
kvæðin Alsnjóa þarsem hjartavörður-
inn kemur fýrir og Brot þarsem Jónas
talar um hvert ár einsog eilífðarlítið
blóm og hugur hans sjálfs „i hjarta
þoli vörðu“ þá ber Jónas Hallgrímsson
á engan hátt ábyrgð á skýringum
mínum og ég ekki heldur á fyrirætlan
Jónasar, heldur skýri ég kvæðin einsog
þau séu sérmál mitt eða einkamál og
reyni að veita öðrum hlutdeild í reynslu
minni og skilningi. En hann þarf alls-
ekki að vera sá eini rétti. Þó ég hafi
talið og reynt að sýna fram á það
með líkum að hjartavörðurinn í
Alsnjóa sé Kristur má vel vera að
hann sé Jónas sjálfur, ef Brot er haft
til hliðsjónar. Þó á ég erfitt með að
upplifa kvæðið með þeim hætti og tel
upphaflega skýringu mína í mestu
samræmi við dulmagnaða og einka-
lega reynslu skáldsins.
Kristján Karlsson skýrði kvæði
Steins, Ég geng í hring, á sínum tíma
með mjög persónulegum hætti. Hann
er þeirrar skoðunar að kvæðið sé eitt
merkiiegasta ástarkvæði tungunnar
og eftir þá skýringu hans opnast í
kvæðinu nýjar víddir og það veitir
innsýn í óvænta reynslu. Steinn orti
kvæðið þegar hann var að sýsla við
geómetríska list og því ekki úr vegi
að ætla hann hafi sjálfur einungis
verið að velta fyrir sér hringnum í
bókstaflegri merkingu en þó auðvitað
með hliðsjón af táknlegum möguleik-
um afstraktlistar og hringtákni eilífð-
HELGI
spjall
arinnar eða hins óendanlega, en mér
er til efs hann hafi talið þetta kvæði
til ástarkvæða, því síður til helztu
ástarkvæða tungunnar. En eftir skýr-
ingu Kristjáns Karlssonar er kvæðið
ekki lengur einkamál Steins heldur
hefur orðið til annað kvæðí í meðförum
Kristjáns. En þá eru kvæði Steins
orðin þijú þarsem ég tel að Steinn
hafi ekki ort kvæðið af ásetningi sem
mikilvægt ástarkvæði heldur glímu við
orð, tákn og afstrakthugsun og mætti
lfta svo á að þriðja kvæðið hafi nú séð
dagsins ljós og sé það í raun sérmál
mitt eða einkamál hvaðsem fyrirætlun
eða hugmyndum Steins Steinars leið.
Þetta litla kvæði Steins er að mínu
viti jafnmagnað og kvæði Jónasar
þóað það sé gagnsærra eftirað Krist-
ján Karlsson lét eggið standa uppá
endann.
í samtali mínu við Auden segir
skáldið, Þegar ljóðið er fullgert hefur
það tekið ákveðið form og losnar við
höfund sinn og bíður lesendanna, jafn-
vel þó það sé ekki gott. Skáldið hefur
gert sitt bezta. Það reyndi, nú vonar
það.
Allt sýnir þetta að menn skyldu
fara varlega í að fullyrða að til sé
endanleg gerð kvæðis. Kvæði er aldrei
lokið, sagði franska skáldið Paul
Valéry. Skáldið lætur það einungis frá
sér einsog það telur rétt en Valéry
segir jafnframt að hann viti ekkert
heimskulegra eða grófara og óheflaðra
en langa til að hafa rétt fyrir sér!
í skáldskap hefur enginn rétt fyrir
sér. Og þó hlýtur Jónas að hafa rétt
fyrir sér í Alsnjóa og Steinn í sínu
kvæði. Ástæðan er einföld. Mikilvæg
list hlýtur að hafa rétt fyrir sér,
kannski einmitt vegna þess að við
getum ekki skýrt hvers vegna. Þannig
lítum við á sköpunarverkið sjálft —
og höfund þess.
Kristján Karlsson hefur talað um
að kvæði sé hús sem lesandinn geti
gengið um og tekið sér bústað í, eins-
og hann hefur komizt að orði. En það
hafa ekki aliir sömu reynslu af húsum
þótt þau séu nauðsynlegt skjól í um-
hverfi sem gott er að skilja eftir utan
dyra ef menn vilja fá næði til íhugun-
ar með sjálfum sér; ef þeir vilja t.a.m.
fá næði fyrir háværu fjölmiðlaglamri
og bemsku upphlaupi gulu pressunnar.
M
(meirn næsta sunnudag)
REYKJAVTKURBREF
Iframhaldi af þeim umræðum,
sem staðið hafa undanfarnar
vikur um embættisfærslur Guð-
mundar Árna Stefánssonar, fé-
lagsmálaráðherra, á meðan
hann gegndi embætti heilbrigð-
is- og tryggingaráðherra og að
nokkru leyti í bæjarstjóratíð
hans í Hafnarfirði, hafa spunnizt frekari
umræður um aðrar ákvarðanir stjórnvalda.
Hið svonefnda ráðstöfunarfé ráðherra, sem
þeir geta ráðstafað án atbeina fjárveitinga-
valdsins, hefur verið töluvert til umræðu,
enda þar um að ræða tæpar 100 milljónir
króna. Þá hefur túlkun heilbrigðisyfirvalda
á kjarasamningum lækna, eins og hún
hefur birzt í'uppgjöri við nokkra nafn-
greinda einstaklinga, valdið deilum og
m.a. sætt harðri gagnrýni lækna sjálfra.
Ennfremur hafa spurningar vaknað um
tvöfaldar og jafnvel margfaldar launa-
greiðslur í ríkiskerfinu.
Allar eru þessar umræður af því góðu
að því leyti til að þær verða áreiðanlega
og hafa nú þegar orðið til þess, að stjórn-
málamenn og embættismenn sýna meiri
varkárni í ákvörðunum en þeir virðast í
einhverjum tilvikum hafa gert. Þá hefur
Svavar Gestsson, alþingismaður, flutt at-
hyglisverða tillögu á Alþingi um ábyrgð
ráðherra, sem vafalaust á eftir að leiða
til einhverrar niðurstöðu um málsmeðferð
um álitamál af því tagi, sem upp hafa
komið um embættisfærslu fyrrverandi heil-
brigðis- og tryggingaráðherra.
Ef tekið er mið af þeim upplýsingum,
sem fram hafa komið, virðist augljóst, að
það skortir aðhald í ríkiskerfinu. Áður
hefur verið rætt um embættisfærslur Guð-
mundar Árna Stefánssonar. Þegar litið er
til gagnrýni Læknafélags íslands og
læknaráðs Borgarspítalans, sem frá er
sagt í Morgunblaðinu í dag, laugardag, á
túlkun heilbrigðis- og tryggingaráðuneytis
á kjarasamningum lækna, fer tæpast á
milli mála, að framkvæmd þessa kjara-
samnings hefur farið úr böndum af hálfu
yfirvalda. Af þessu tilefni er eðlilegt að
Alþingi, sem á að veita framkvæmdavald-
inu aðhald um meðferð almannafjár og
tekur allar meginákvarðanir í þeim efnum,
geri ráðstafanir til þess að herða þetta
aðhald og koma í veg fyrir að svo fijáls-
lega sé farið með fjármuni skattborgara.
Hins vegar er ástæða til að vara við
og spoma gegn því að þessar umræður
leiði til þess, að hér skapist einhvers kon-
ar galdrabrennuæði, þar sem fólk og fjöl-
miðlar sjást ekki fyrir í gagnrýni á ein-
staklinga og leggi þá í einelti. Slíkt andrúm
hefur áður myndazt í framhaldi af umræð-
um sem þessum og má minna á það ástand,
sem hér ríkti á tíma svonefndra Geirfínns-
mála. Þegar sagnfræðingar og stjómmála-
fræðingar taka til við að rannsaka það
tímabil og þær umræður mun niðurstaðan
áreiðanlega verða sú, að langmest af því
sem þá var sagt og þeim ásökunum, sem
þá var haldið á lofti, hafi verið hugarórar
einar.
Það er ekki allt spilling, sem stjómmála-
menn og stjómmálaflokkar koma nálægt.
Þvert á móti. í langflestum tilvikum er
unnið af heiðarleik og brennandi áhuga á
vettvangi stjórnmálanna. En stundum
bregzt dómgreindin mönnum og alvarlega
á köflum. Eins og vikið var að hér á þess-
um vettvangi fyrir viku er hægt að færa
sterk rök fyrir því, að misnotkun aðstöðu
af hálfu stjórnmálamanna og embættis-
manna heyri sögunni til í nokkmm veiga:
miklum þáttum þjóðlífsins. Alveg með
sama hætti og krafa er gerð um að al-
menn hæfnissjónarmið ráði veitingu emb-
ætta hjá opinberum aðilum þarf ekkert
að vera athugavert við það, að pólitísk
sjónarmið ráði skipan manna í vissar trún-
aðarstöður í opinbera kerfinu. Það er t.d.
eðlilegt, að ráðherrar vilji eiga sína trúnað-
armenn í ákveðnum lykilstöðum í stjórnum
og ráðum á meðan þeir gegna embætti.
En jafnframt er sjálfsagt, að þessir trúnað-
armenn hverfi úr sínum stöðum um leið
og ráðherrar.
Þessa dagana streyma inn á fjölmiðla
margvíslegar upplýsingar um menn og
málefni. í sumum tilvikum er þar um rétt-
mætar ábendingar að ræða, í öðrum tilvik-
um er á ferðinni hreinn rógburður. Nú er
vilji til að hreinsa til í kerfinu og það er
áreiðanlega tímabært. En sú herferð má
ekki snúast upp í andhverfu sína. Þá er
verr af stað farið en heima setið. Þess
vegna er ástæða til að hvetja fólk til að
halda þessum umræðum, sem eru nauðsyn-
legar, tímabærar og gagnlegar, á málefna-
legum grundvelli.
Ríkisendur-
skoðun
um matar-
skattinn
RÍKISENDUR-
skoðun hefur sent
frá sér ítarlega
skýrslu um áhrif
lækkunar hins svo-
nefnda matar-
skatts, sem ákvörð-
un var tekin um í
tengslum við kjarasamninga vorið 1993.
Skýrslan var tekin saman að beiðni Hall-
dórs Ásgrímssonar, núverandi formanns
Framsóknarflokksins. I stuttu máli sagt
er skýrslan þungur áfellisdómur um þá
ákvörðun að lækka matarskattinn.
í skýrslu Ríkisendurskoðunar segir m.a.:
„Ætla má að lækkun virðisaukaskatts á
matvælum samkvæmt lögum nr. 122/1993
hafi í för með sér um 17 þúsund króna
kaupmáttaraukningu hjá þeim tekjulægstu
eða um 1,8% hækkun samanborið við um
36 þúsund króna kaupmáttaraukningu hjá
þeim tekjuhæstu sem svarar til 0,5% hækk-
unar. Meðalhækkun kaupmáttar hjá fjöl-
skyldum í úrtakinu reyndist vera um 1%
og meðalávinningur ijölskyldunnar um 28
þúsund krónur á ári. Aðgerðin vegur hlut-
fallslega þyngra hjá þeim sem lægri hafa
tekjumar en þeir tekjuhærri fá engu að
síður fleiri krónur í sinn hlut.“
Þessi niðurstaða Ríkisendurskoðunar
þarf ekki að koma á óvart. Hinn 28. nóv-
ember á sl. ári birtist frétt í Morgunblað-
inu, sem bar fyrisögnina: „Lækkun VSK
á mat skilar tekjuhærri fjöískyldum fleiri
krónum en tekjulægri.“ I fréttinni sagði
m.a.: „Lækkun virðisaukaskatts á mat-
væli úr 24,5% í 14% skilar tekjuhærri fjöl-
skyldum meiru í krónum talið en þeim
tekjulægri. Þessi lækkun er þó ekki skil-
virk leið til tekjujöfnunar, er auk þess
kostnaðarsöm fyrir ríkissjóð, flókin í fram-
kvæmd og opnar leið til skattsvika. Beinar
fjölskyldubætur eða lækkun almenna virð-
isaukaskattsins eru betri aðferðir til tekju-
jöfnunar og einnig mun ódýrari fyrir ríkis-
sjóð. Þetta kemur fram í gögnum, sem
Morgunblaðið hefur undir höndum og unn-
in voru í stjómarráðinu í tengslum við
kjarasamningana sl. vor og að nokkra leyti
í tengslum við neyzlukönnun Hagstofu
íslands."
í skýrslu Ríkisendurskoðunar segir:
„Útreikningar á dreifingu útgjalda og
tekna benda til þess, að beinar aðgerðir
til tekjujöfnunar séu almennt áhrifameiri
en óbeinar aðgerðir. Þannig hafa beinar
aðgerðir á borð við hækkun hátekjuskatts
eða barnabótaauka mun meiri tekjujöfnun-
aráhrif en lækkun óbeinna skatta eins og
virðisaukaskatts."
f forystugrein Morgunblaðsins hinn 19.
desember á síðasta ári sagði m.a.: „Á
undanfömum vikum hafa hrannast upp
efnislegar röksemdir fyrir því, að lækkun
hins svonefnda matarskatts nái ekki þeim
markmiðum, sem að var stefnt með gerð
kjarasamninganna sl. vor. Þótt staðreynd-
imar blasi við virðist sem ríkisstjórnin og
Alþýðusambandið hafi tekið höndum sam
an um að hlusta ekki á þau augljósu rök,
sem færð hafa verið fram fyrir því, að
skynsamlegra væri að nota þessa peninga
með öðrum hætti. Hvað veldur? ... Innan
stjórnarráðsins hafa verið teknar saman
greinargerðir um þetta mál, sem ráðherrar
hafa væntanlega undir höndum. í þeim
kemur m.a. fram, að lækkun virðisauka'
skatts á matvælum skilar tekjuhærri fjöl-
skyldum meira í krónum talið en tekju
lægri fjölskyldum. Er það sérstakt mark-
mið Alþýðusambands lslands? Er ASÍ að
Laugardagur 8. október
Morgunbladið/RAX
verða málsvari hinna tekjuhærri í þjóðfé-
laginu eftir að hafa áratugum saman ver-
ið helzti málsvari hinna tekjulægri?"
í viðtali við Morgunblaðið í dag, laugar-
dag, segir Halldór Grönvold, skrifstofu-
stjóri ASÍ, m.a. um skýrslu Ríkisendur-
skoðunar: „Það kemur fram í niðuratöðu
skýrslunnar, að lækkun skattsins skilaði
sér til launþega. Meginrök andstæðinga
breytingarinnar vora, að þetta mundi ekki
skila sér, en skýrslan staðfestir annað.“
Það er rétt hjá skrifstofustjóra ASÍ að í
skýrslunni segir: „Þá sýndu þær verðkann-
anir, sem gerðar voru í kjölfar breytingar-
innar að lækkun skattsins hefði skilað sér
að mestu í lægra verðlagi." Það er hins
vegar ekki rétt, að megingagnrýnin hafi
snúizt um þetta atriði, eins og sjá má í
ofangreindri tilvitnun í forystugrein Morg-
unblaðsins.
Halldór Grönvold segir í Morgunblaðinu
í dag, laugardag: „Menn hafa einnig sagt,
að þetta sé ekki bezta aðferðin til tekju-
jöfnunar. Halldór Ásgrímsson hefur t.d.
bent á þetta. Þetta er alveg rétt og við
höfum raunar aldrei mótmælt þessu. Við
bentum á þetta í fréttabréfi, sem við gáfum
út daginn eftir að samningurinn var gerð-
ur. Ástæðan fyrir því, að við kusum þessa
leið var að líklegt væri, að hún yrði varan-
legri heldur en ýmsar aðrar, sem fræðilega
séð gætu skilað betri árangri.“
Aldrei mótmælt þessu?! í samtali við
Morgunblaðið 30. desember sl. sagði Bene-
dikt Davíðsson, forseti Alþýðusambands-
ins: „Þegar við sömdum um þessa skatta-
lækkun í kjarasamningunum í vor, höfðum
við skoðað vel aðra kosti og vorum sann-
færðir um, að þessi kostur mundi skila
mestri tekjujöfnun og þar af leiðandi mestu
til okkar fólks, sem hefur úr minnstu að
spila. Þá ekki sízt þeirra, sem standa utan
við tekjuskattskerfið eins og ellilífeyris-
þega. Við töldum þetta vera þann hóp, sem
notaði mestan hluta sinna .tekna til kaupa
á brýnustu lífsnauðsynjum.“ í þessu sam-
tali gekk Benedikt Davíðsson raunar svo
langt að gagnrýna Halldór Ásgrímsson
fyrir það að „leggja ekki neitt mat á tekju-
jöfnunaráhrifin". Og forseti ASÍ herti enn
á því, að tekjujöfnun væri helzta markmið
ASÍ, er hann bætti við: „Til að geta stuðl-
að að víðtækari tekjujöfnun í þjóðfélaginu
verður að beita öðram aðferðum til að
hafa áhrif á tekjudreifinguna og við mátum
matvælaútgjöldin mjög mikilvægan lið í
því sambandi." Svo segir skrifstofustjóri
ASÍ tæpu ári síðar að forystumenn ÁSÍ
hafi aldrei mótmælt því, að lækkun mat-
vælaskattsins væri ekki bezta leiðin til
tekjujöfnunar!
Skýrsla Ríkisendurskoðunar sýnir, að
það er allt rétt, sem sérfræðingar ríkis-
stjómarinnar höfðu sagt um matarskattinn
í þessu sambandi. Það er svo umhugsunar-
efni, hvers vegna bæði ríkisstjóm og ASÍ
völdu aðra leið þrátt fyrir að allar upplýs-
ingar væra fyrir hendi.
STUNDUM ER
Y .ímirnar talað um eldhús-
, , . dagsumræður á Al-
SKyraSt þingi af lítilsvirð-
ingu og á þann veg,
að þær skiptu engu máli og bæti litlu við.
Þetta er rangt. Sýndu t.d. umræðurnar
um stefnuræðu forsætisráðherra sl. þriðju-
dagskvöld vel hversu mikilvægar slíkar
umræður geta verið. Þær sýndu nefnilega
í hnotskum, að línur era að skýrast með
mjög afgerandi hætti í íslenzkum stjórn-
málum og nokkuð ljóst á hvaða grand-
velli kosningabaráttan á næsta ári verður
háð. Hér er auðvitað átt við afstöðu flokk-
anna til dægurmála og breytir ekki því að
í grundvallarmálum hafa flokkarnir nálg-
ast eftir lok kalda stríðsins og hran sósíal-
ismans.
Davíð Oddsson, forsætisráðherra, flutti
sterka ræðu í umræðunum, þar sem hann
lagði áherzlu á að draga fram þann já-
kvæða árangur, sem náðst hefur á tæp-
lega íjögurra ára valdatíma núverandi rík-
isstjórnar. Ekki fer á rriilli mála, að forsæt-
isráðherra getur sýnt fram á veralegan
árangur í efnahags- og atvinnumálum og
á þeim granni mun Sjálfstæðisflokkurinn
augljóslega byggja kosningabaráttu sína.
Með þau rök og upplýsingar, sem forsætis-
ráðherra lagði fram í stefnuræðu sinni,
hefur Sjálfstæðisflokkurinn býsna sterka
vígstöðu, þegar kemur að kosningum, ef
ekkert óvænt kemur upp á, svo sem erfið
staða í kjarasamningum.
Umræðumar leiddu líka í ljós, hvár leið-
ir skilja á milli núverandi stjómarflokka
þegar kemur að kosningabaráttunni sjálfri.
Alþýðuflokkurinn mun að sjálfsögðu njóta
góðs af árangri ríkisstjórnar í efnahags-
málum að einhverju marki, en höfuðá-
herzla flokksins verður þó á Evrópumálin.
Flokkurinn hefur skapað sér sérstöðu á
þeim vettvangi og mun væntanlega leggja
vaxandi áherzlu á aðildarumsókn að ESB.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur þegar hafið
aðgerðir til þess að veijast þeirri sókn
Alþýðuflokksins, eins og m.a. mátti sjá á
málefnaþingi ungra sjálfstæðismanna fyrir
skömmu, en augljóst er, að forystumenn
flokksins lögðu áherzlu á að tryggja að
ungir sjálfstæðismenn lentu ekki í mál-
efnalegri samstöðu með Alþýðuflokknum
í þessum málaflokki.
Á hinn bóginn kom líka skýrt fram
hver málatilbúnaður stjórnarandstöðunnar
verður. í stuttu máli verður hann á þá
leið, að sá efnahagsbati, sem forsætisráð-
herra lýsti, hafi ekki skilað sér til al-
mennra launþega, ekki til hinna atvinnu-
lausu, ekki til skjólstæðinga félagsmála-
stofnana og að misréttið í þjóðfélaginu
hafi aukizt. Tekjumunur og eignamunur
hafi aukizt o.s.frv. Sterkasti boðberi þess-
ara sjónarmiða í umræðunum var Jóhanna
Sigurðardóttir og að nokkru leyti Ólafur
Ragnar Grímsson. Sá málefnagrandvöllur,
sem Jóhanna Sigurðardóttir lagði í umræð-
unum, getur orðið öllum flokkum erfiður,
ekki sízt Alþýðuflokknum.
Umræðurnar leiddu í ljós, að menn
draga ekki í efa, að ástandið í efnahags-
málum þjóðarinnar er að batna. Hins veg-
ar benda efasemdarmenn á, að efnahags-
batinn byggist um of á happdrættisvinn-
ingum eins og Smugunni og loðnuveiðum
og því óvíst, hvort á honum megi byggja.
Það þarf hins vegar engum að koma á
óvart, þótt efnahagsbatinn hafí enn ekki
skilað sér til almennings. Það mun ráðast
af næstu kjarasamningum, hversu fljótt
það gerist. Staðreyndin er hins vegar sú,
að málefnastaðan í íslenzkum stjórnmálum
er óvenju áhugaverð um þessar mundir,
línumar eru skarpari en oft áður og þess
vegna má búast við spennandi átökum á
vettvangi stjórnmálanna í vetur og fram
að kosningum.
„Hins vegar er
ástæða til að vara
við því og sporna
gegn því að þessar
umræður leiði til
þess, að hér skapist
einhvers konar
galdrabrennuæði,
þar sem fólk og
fjölmiðlar sjást
ekki fyrir í gagn-
rýni á einstaklinga
og leggi þá í ein-
elti. Slíkt andrúm
hefur áður mynd-
azt í framhaldi af
umræðum sem
þessum og má
minna á það
ástand, sem hér
ríkti á tíma svo-
nefndra Geirfinns-
mála... Það er ekki
allt spilling, sem
stjórnmálamenn og
stj órnmálaflokkar
koma nálægt.
Þvert á móti. I
langflestum tilvik-
um er unnið af
heiðarleik og
brennandi áhuga á
vettvangi stjórn-
málanna. En stund-
um bregzt dóm-
greindin mönnum
og alvarlega á köfl-
um.“
A