Morgunblaðið - 11.10.1994, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 11. OKTÓBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
1
JMtftgjiiiitMiilftí
STOFNAÐ 1913
UTGEFANDl
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessén,
Styrmir Gunnarsson.
MORGUNBLAÐIÐ, Kringlunni 1, 103 Reykjavík. SÍMAR: Skiptiborð: 691100.
Augiýsingar: 691111. Askriftir: 691122. SÍMBRÉF: Ritstjórn 691329, frétt-
ir 691181, íþróttir 691156, sérblöð 691222, auglýsingar 691110, skrif-
stofa 681811, gjaldkeri 691115. Áskriftargjald 1.400 kr. á mánuði innan-
lands. 1 lausasölu 125 kr. eintakið.
UPPLÝSINGASKYLDA STJÓRNVALDA
FRÁ HERÓD
TIL PÍLATU!
MIKILVÆG MENN-
INGARTENGSL
SANNKALLAÐUR menningarauki er að komu margra af
fremstu listamönnum Danmerkur hingað til lands í til-
efni danskra haustdaga, sem danska sendiráðið, Norræna
húsið, Dansk-íslenzka félagið og fleiri standa fyrir. Á dönsku
haustdögunum gefst íslendingum færi á að kynna sér margvís-
lega vaxtarbrodda í dönsku menningarlífi, í söng og annarri
tónlist, bókmenntum, upplestri, leiklist, hönnun og kvikmynd-
um, svo dæmi séu nefnd.
Margir þeir menningar- og hugmyndastraumar, sem risu í
Evrópu á öldum áður, bárust hingað um Danmörku og margt
af því bezta í íslenzkri menningu er ættað frá Dönum. Þótt
sambúð þjóðanna í sama ríki um meira en sex alda skeið
væri mörkuð af því að þar laut nýlenda herraþjóð, var margt
gott í þeim samskiptum. Danir voru milt yfirvald, miðað við
það sem gerðist hjá mörgum öðrum ríkjum, sem réðu yfir
nýlendum, og það var ekki eingöngu íslendingum að þakka
að sjálfstæðisbaráttan var háð án blóðsúthellinga, heldur einn-
ig því að dönsk yfirvöld tóku þeim rökum, sem íslendingar
höfðu fram að færa og komu til móts við sanngjarnar kröfur.
íslendingar sóttu ekki einvörðungu áhrif til Danmerkur,
heldur fundu margir Danir í íslenzkum fornbókmenntum ræt-
ur eigin menningar. Svo er raunar enn, eins og frásögn í
menningarblaði Morgunblaðsins síðastliðinn laugardag af út-
gáfu Völuspár í nýrri, danskri viðhafnarútgáfu ber vott um.
Danir hafa umgengizt mestu menningarverðmæti íslenzku
þjóðarinnar með einstæðum hætti. íslendingar munu aldrei
gleyma því, þegar Danir skiluðu íslenzku handritunum, sem
geymd voru í Arnasafni, en slíkt er nánast einsdæmi í sam-
skiptum gamals nýlenduveldis og fyrrverandi hjálendu þess.
Islendingar sóttu um langt skeið háskólamenntun nær ein-
göngu til Kaupmannahafnar og enn í dag mennta margir ís-
lendingar sig í Danmörku, ekki sízt listamenn. Margir úr
þeirra hópi hafa starfað um lengri eða skemmri tíma í Dan-
mörku. Menningarleg tengsl þjóðanna eru því áfram með
mesta móti, þótt konungssambandið hafi verið rofið árið 1944,
og eru báðum til gagns og uppbyggingar.
Forsenda fyrir lifandi menningarlegum samskiptum við Dani,
og reyndar hinar Norðurlandaþjóðirnar einnig, er kunnátta í
norrænu tungumálunum. Sagan hefur veitt danskri tungu for-
gang umfram önnur tungumál í grunnskólum landsins, og hún
er fyrsta erlenda málið, sem byijað er að kenna skólabörnum.
Danskan hefur hins vegar verið á undanhaldi vegna ásóknar
enskunnar og það er alkunn staðreynd að flest ungmenni tala
dönsku eða önnur Norðurlandamál mun verr en ensku.
Menntastefnunefnd, sem skilaði tillögum síðastliðið sumar,
lagði til að breytt yrði um stefnu í tungumálakennslu og byrj-
að að kenna ensku í ellefu ára bekk, en dönsku í þrettán ára
bekk. Rökstuðningurinn var sá að áhugi barna beindist eink-
um að enskunni og þann áhuga bæri að nýta.
Eflaust er eitthvað til í þessu, en einnig má spyrja hvort
nokkuð veiti af að styðja við bakið á Norðurlandamálunum í
þeirri síbylju enskra kvikmynda, auglýsinga og dægurlaga-
texta, sem dynur á okkur daglega. Mikil hætta er á að ensk-
an beri önnur tungumál einfaldlega ofurliði og einsleitnin í
erlendum menningaráhrifum verði allsráðandi.
Minna má á þau orð danska sendiherrans, Klaus Ottos
Kappel, í viðtali við Morgunblaðið fyrir skömmu að unga fólk-
ið á Islandi verði að skilja að góð kunnátta í einu Norðurlanda-
máli sé lykillinn að norrænni samvinnu. Norrænt samstarf
hefur skilað íslendingum miklu, ekki sízt á sviði menningar-
mála. Samstarfið við hin Norðurlöndin hefur einnig skipt
miklu máli í utanríkisstefnu íslands og verið ákveðin yfirlýs-
ing um afstöðu Islendinga til mála á alþjóðavettvangi.
Nú, þegar margt bendir til að leiðir muni að sumu leyti
skilja með Norðurlöndunum, gangi hin ríkin öll í Evrópusam-
bandið, er enn mikilvægara en áður að varðveita hinn menn-
ingarlega þátt samstarfsins og sporna við því að dragi úr
samkennd Norðurlanda á alþjóðavettvangi. Meðai annars þess
vegna er óráðlegt að auka enskukennslu í skólum á kostnað
dönsku eða annarra Norðurlandamála. Auðvitað má ekki held-
ur gleyma því að innan tíðar er líklegt að Norðurlandamálin
verði öll orðin opinber tungumál innan Evrópusambandsins,
og þess vegna nokkur akkur í að kunna þau.
Lifandi áhuga á Norðurlandamálunum verður hins vegar
ekki viðhaldið nema með utanaðkomandi stuðningi við tungu-
málanámið frá þeim þjóðum, sem um ræðir. Einmitt þess
vegna er menningarviðburður á borð við danska haustdaga
mikilvægur, rétt eins og góð dönskukunnátta er forsenda
þess að hans verði notið sem skyldi.
M
VETTVANGI
Lög um upplýsingaskyldu stjómvalda hafa enn
ekki litið dagsins ljós, þrátt fyrir margar þings-
ályktunartillögur í þá vem. Eftir árangurs-
lausar tilraunir til að nálgast ákveðnar upplýs-
ingar kannaði Ragnhildur Sverrisdóttir hvort
slíkt lagafmmvarp væri í sjónmáli.
Rætt hefur verið um nauðsyn
þess að setja skýrar reglur
um upplýsingaskyldu
stjómvalda, en slíkar regl-
ur hafa ekki enn séð dagsins ljós,
þrátt fyrir að tillaga þar að lútandi
hafi fyrst komið fram á sjónarsviðið
á Alþingi fyrir aldarfjórðungi. Reglur
um upplýsingaskyldu stjórnvalda er
að finna í flestum nágrannalöndum
okkar og hér á landi starfar nefnd
sem hefur það hlutverk að semja
frumvarp til laga um upplýsinga-
skyldu stjórnvalda. Verk hennar er
afar viðamikið og litlar líkur taldar á
að frumvarpið komi fram á þessu
þingi.
Blaðamenn eru ein þeirra stétta,
sem bent hafa á nauðsyn skráðra
reglna á þessu sviði. Eftirfarandi saga
af samskiptum blaðamanns og ráðu-
neyta sýnir í hvers konar ógöngum
er hægt að lenda, þegar hvorki emb-
ættismennirnir né blaðamaðurinn
geta vísað til ákveðinna reglna.
Blaðamaðurinn leitaði eftir upplýs-
ingum um hvaða þóknanir hefðu ver-
ið greiddar fyrir setu í tilteknum
nefndum og ráðum. Hann reyndi að
ná sambandi við skrifstofustjóra í
fjármálaráðuneytinu, sem situr í svo-
kallaðri þóknananefnd, en tókst ekki.
Hins vegar náðist samband við ritara
skrifstofustjórans, sem jafnframt er
ritari þóknananefndar. Ritarinn var
mjög hjálplegur og lofaði að kanna
málið. Áð því búnu gaf ritarinn blaða-
manninum þau svör að hann væri á
rangri leið. Réttast væri að tala við
ráðuneytisstjóra fjármálaráðuneytis-
ins. Hann einn gæti veitt umbeðnar
upplýsingar.
Ráðuneytisstjórinn sagði að hans
ráðuneyti hefði þá reglu að gefa aldr-
ei upplýsingar úr launaskrá um ein-
staklinga og vísaði að því búnu á
heilbrigðisráðuneytið, en umræddar
nefndir og stjórnir heyra undir það.
Daginn eftir hafði blaðamaðurinn
samband við ráðuneytisstjóra heil-
brigðisráðuneytisins, sem sagði að
upplýsingar um þóknun fyrir setu í
margumtöluðum stjórnum og nefnd-
um væri að sjálfsögðu að finna hjá
hans ráðuneyti. Þóknananefnd tæki
ákvörðun um hve há þóknun væri
hverju sinni og ráðuneytið greiddi út
í samræmi við það. Hann sagðist
ætla að nefna málið við skrifstofu-
stjóra fjármálaskrifstofu ráðuneytis-
ins, sem ætti að hafa þetta allt hand-
bært.
Blaðamaðurinn ræddi þessu næst
við skrifstofustjórann, sem hafði að
vísu ekki heyrt frá ráðuneytisstjóra
sínum, enda stuttur tími liðinn frá
samtali blaðamanns við hann. Skrif-
stofustjórinn sagði að ráðuneytið
hefði þau afskipti ein, að þegar nefnd
lyki störfum væri skýrsla
um störf hennar send þókn-
ananefnd, nefndin ákvæði
þóknunina og launaskrif-
stofa íjármálaráðuneytisins
sæi um greiðslur. Að vísu
SKJALASKÚFFUR ráðuneytanna eru ekki opnar öllum þeim sem
þangað leita eftir upplýsingum.
Vísað frá
ráðuneyti til
ráðuneytis
gæti heilbrigðisráðuneytið grafið upp
hve margar einingar væru greiddar
fyrir setu í hverri nefnd eða stjórn,
en fjármálaráðuneytið yrði síðan að
upplýsa hvað hver eining næmi hárri
upphæð í krónum. Blaðamaðurinn
sendi því skrifstofustjóranum lista
yfir þær stjórnir og nefndir sem ósk-
að var upplýsinga um.
Þriðji dagur eftirgrennslana rann
upp og blaðamaðurinn hafði samband
við skrifstofustjórann, sem sagði að
upplýsingarnar væru ekki tiltækar og
erindi blaðamanns hefði verið sent til
--------- ráðuneytisstjórans, sem
yrði að taka ákvörðun um
hvort ráðist væri í þá vinnu
sem það tæki að svara er-
indinu. Þá bætti skrifstofu-
stjórinn því við, að embætt-
ismenn gætu ekki, hver í sínu horni,
tekið ákvörðun um að birta upplýs-
ingar um laun ákveðinna manna. Við-
horf blaðamannsins var að hver skatt-
greiðandi ætti að geta fengið upplýs-
ingar um hvert greiðslur innan stjórn-
sýslunnar renna og hversu háar þær
eru. Skrifstofustjórinn var hins vegar
í raun í sama vanda og blaðamaður-
inn; hvorugur gat vísað til skráðra
reglna.
Nú var aftur komið að ráðuneytis-
stjóranum í heilbrigðisráðuneytinu.
Hann sagði, að skrifstofustjórinn
hefði ekki talið sig hafa ------------
tíma til að grafa upplýs-
ingarnar upp. Sjálfur gæti
hann ekki látið reikna þetta
út að sinni og óvíst hvenær
það yrði, enda tímafrekt.
Flókir
að s
frumi
Sér skildist, að verið væri að reikna
þetta út víðar, því sams konar beiðni
hefði borist fjármálaráðuneytinu. Sér
væri hins vegar ekki kunnugt um
hvort sú vinna væri hafin; fjármála-