Morgunblaðið - 11.10.1994, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 11. OKTÓBER 1994 29
ráðuneytið gæti gefið frekari upplýs-
ingar.
Fjórði dagurinn rann upp og nú
náði blaðamaðurinn í skrifstofustjór-
ann í fjármálaráðuneytinu, þann hinn
sama og sæti á í þóknananefnd. Hann
var fullur skilnings á vandræðum
blaðamannsins, en sagði að hlutverk
þóknananefndarinnar væri að úr-
skurða um hæfilega þóknun hveiju
sinni fyrir þau ráðuneyti sem viðkom-
andi stjórn eða nefnd heyrði undir.
Hvert ráðuneyti yrði að veita upplýs-
ingar um nefndir og stjórnir á sínum
vegum. Skrifstofustjórinn sagði að-
spurður, að hver greiðslueining, sem
áður var rætt um, næmi um 825 krón-
um, en blaðamaðurinn var ekki betur
settur með þær upplýsingar, þar sem
ráðuneytisstjóri heilbrigðisráðuneyt-
isins hafði áður neitað að Iáta reikna
út einingafjölda hjá hverri nefnd.
Með þessum svörum lauk að sinni
tímafrekum tilraunum blaðamanns til
að fá upplýsingar um hversu háar
greiðslur renna úr vösum skattborg-
aranna í vasa nefndar- og stjórnar-
manna á vegum ráðuneytanna.
Ekki er hægt að rekja ástæðu þess
að lög um upplýsingaskyldu stjórn-
valda hafa ekki enn litið dagsins ljós
til þess að málið hafi legið í algjöru
þagnargildi á þingi. Þingsályktunart-
illögur um undirbúning slíkrar laga-
setningar komu fram af og til allt frá
árinu 1969, en málið dagaði ávallt
uppi. Svo fór einnig fyrir nokkrum
árum, þrátt fyrir að í stefnuyfirlýs-
ingu ríkisstjórnar Steingríms Her-
mannssonar, sem mynduð var í sept-
ember 1988, hafi sagt orðrétt: „Sett-
ar verða skýrar reglur um upplýsinga-
skyldu stjórnvalda."
Arið 1992 skipaði forsætisráðherra
sérstaka nefnd sem var falið að vinna
að frumvörpum að stjórnsýslulögum
og lögum um upplýsingaskyldu
stjórnvalda. Nefndina skipa lögmenn-
irnir Eiríkur Tómasson, Gunnar Jó-
hann Birgisson og Páll Hreinsson.
Stjórnsýslufrumvarpið var lögfest á
Alþingi í fyrravor og þar með mikil-
vægar almennar reglur um máls-
hraða, svör við erindum og fyrirspurn-
um, rétt manna til aðgangs að upplýs-
ingum um mál sín hjá stjórnvöldum,
um vanhæfi embættismanna til að
koma að afgreiðslu mála, um rétt
manna til að andmæla málsmeðferð
stjórnvalds eða skjóta máli til æðra
stjórnvalds og um skyldu stjórnvalda
til að rökstyðja ákvarðanir sínar.
Nefndinni var falið að fylgja lög-
unum eftir með ítarlegri kynningu,
sem tafði hana frá samningu frum-
varps um upplýsingaskyldu. Þó hefur
nefndinni gengið vel að safna nauð-
synlegum gögnum, en hún rak sig
fljótlega á að ekki er hlaupið að því
að koma frumvarpinu saman. í
læknalögum er til dæmis ákvæði sem
heimilar mönnum að fá upplýsingar
úr sjúkraskrám sínum, en þó nær
heimildin aðeins til upplýsinga eftir
1990. Sérstök lög voru sett hér um
upplýsingaskyldu stjórnvalda í um-
hverfismálum, til að uppfylla samn-
inginn um Evrópska efnahagssvæðið.
Þá eru tölvulög víðtækari hér en víða
annars staðar. Sérákvæði af þessu
tagi eru mörg og þau þarf að endur-
skoða, ef sett verða heildarlög um
__________ upplýsingaskyldu stjórn-
i vinna valda. Vandinn sem blasir
. a við nefndinni er í raun mik-
emja in einmitt af þeirri ástæðu
irarpið að mjög hefur dregist að
lll— setja heildarlög og á meðan
hafa verið slegnir varnagl-
ar í alls konar sérlögum. Litlar líkur
eru því taldar á því nú að frumvarp
til laga um upplýsingaskyldu stjórn-
valda verði lagt fram á þessu þingi.
Afrek stjórnandans Mariss Jansons vekja heimsathygli
Fílharmoníusveit
Oslóar í fremstu röð
Hljómsveitarstjórínn Mariss Jansons er lett-
neskur að uppruna en rússneskur ríkisborg-
arí. Honum hefur veríð boðið að stjórna fræg-
ustu hljómsveitum heims en heldur tryggð
við Fílharmoníusveit Óslóar sem var aðeins
miðlungssveit er hann tók við henni en er
nú talin vera ein af þeim bestu í heimi
Mariss Jansons
FYRIR skömmu flutti Fíl-
harmoníuhljómsveit Ósló-
ar Gurrelieder eftir Arnold
Schönberg í Hljómleika-
húsinu og fáum hefði komið til hug-
ar að flestir flytjendur væru að fást
við verkið í fyrsta sinn opinberlega.
Þessi staðreynd þykir þó dæmigerð
fyrir hljómsveitina og aðalstjórn-
anda hennar, Mariss Jansons. Ný
og krefjandi verkefni eru stöðugt á
dagskránni og tekist er á við þau
af miklum dugnaði og með afbragðs
árangri.
Kantata Schönbergs, full af
drunga, trega og norrænum minn-
um, var vel viðeigandi þegar haldið
var upp á 75 ára afmæli hljómsveit-
arinnar. Meðal flytjenda voru Jane
Eaglen, Ben Heppner, Anne Sofie
von Otter og sögumaður var austur-
ríski leikarinn Klaus Maria Brandau-
er.
Það var full ástæða til að fagna
afmælinu en slík tímamót eru einnig
heppileg til að gera upp stöðu mála.
Tvær spurningar, sem hafa orðið æ
áleitnari síðustu mánuðina, voru
stöðugt í huga afmælisgesta: Hve
lengi mun Jansons geta leyft sér að
vera í Ósló? Hve lengi getur Fíl- -
harmoníusveit Óslóar haldið honum?
Vilja bæta sig
Mariss Jansons er 51 árs gamall
en lítur út fyrir að vera mun yngri.
Sagt er að hann sé ólíkur þeirri
ímynd sem flestir nútímastjórnendur
hafi; hann er ekki fyrst og fremst
upptekinn af peningum eða völdum
en hugsar einkum um að þróa tónlist-
arhæfileika sína. „Þegar Mariss tek-
ur ákvörðun kemst ekkert annað
að“, segir Trond Okkelmo, fram-
kvæmdastjóri hljómsveitarinnar.
„Þótt hann fari til annarra landa
langar hann alltaf aftur heim til
Óslóar. Honum finnst hann öruggur
hér, veit að hér er hann dáður og
elskaður. Hérna fær hann tækifæri
til að prófa sig áfram og taka
áhættu“.
Fleira kemur til og veldur því að
Jansons er kyrr. Hljóðfæraleikararn-
ir eru vinnusamir og staðráðnir í að
bæta sig, framkvæmdastjórnin er
mjög áhugasöm, flestir áheyrendur
kaupa áskriftarmiða og mikið er um
hljómleikaferðir, meðal annars mun
hljómsveitin hljóta mikinn heiður
1997 er hún tekur þátt í Musikve-
rein í Vín.
Með því að víkka stöðugt sjón-
deildarhringinn í tónlist sinni hefur
hljómsveitin öðlast. alþjóðlegt álit
fyrir tök sín á verkum sem ekki
heyra til norrænum og rússneskum
tónlistarheimi þar sem hún haslaði
sér fyrst völl. A síðari árum er jafn
líklegt að hún flytji verk eftir Beet-
hoven, Brahms, Bruckner og Ma-
hler. Jansons vill einnig auka hæfni
hennar og þjálfun í flutningi sígildra
verka. Rætt hefur verið um að skipta
sveitinni í tvennt um hríð og beina
athyglinni að Haydn og Mozart. Eft-
ir sem áður hefur Jansons nóg ráð-
rúm til að fást við annað. Hann hef-
ur látið óperur eiga sig allt frá unga
aldri en ætlar á næsta ári að stjórna
Carmen í Pétursborg og La Boheme
í Wales 1996.
„Allar vildu meyjarnar...“
Hæfileikar Jansons eru slíkir að
helstu hljómsveitir heims hafa boðið
honum að koma
hvenær sem hann
vill og stjórna sem
gestur, þar á meðal
Fílharmoníusveit
Lundúna og Fíl-
harmonían þar í
borg, sem báðar eru
að leita að nýjum
aðalstjórnanda.
Margir tónlistar-
unnendur telja að tími sé kominn til
að Jansons breyti til og yfirgefi Ósló.
Þeir segja að hversu góð sem Óslóar-
sveitin sé orðin geti hún aldrei jafn-
ast á við helstu hljómsveitir í Bret-
landi, Þýskalandi og Bandaríkjunum.
„Ósló verður alltaf útkjálki í þessu
samhengi", sagði fulltrúi útgáfu-
fyrirtækis sem var viðstaddur af-
mælishátíðina. En Jansons er hóg-
vær og helgar sig hveiju verkefni
sem hann fæst við þá stundina, þetta
ásamt tryggð hans við Ósló veldur
því að hann getur ekki í einni svipan
klifið hæsta tindinn.
Tær tónn
Kærleikar Jansons og Óslóarsveit-
arinnar minna á ævintýri. Er hann
tók við stjórninni 1979 var hann til-
tölulega lítt þekktur og sama var
að segja um hljómsveitina. Hann
hafði verið lærisveinn mikils stjórn-
anda í Pétursborg, Jevgenís Mra-
vínskís, en vildi takast á við fleiri
verk og stjórna eigin hljómsveit.
Sovéskir yfirmenn Jansons voru sátt-
ir við að hann færi til Óslóar og
stjórnaði þar miðlungshljómsveit í
útjaðri tónlistarheims álfunnar.
Nú er svo komið að Jansons og
Fílharmoníusveitin eru meðal hinna
fremstu í heimi á sínu sviði. Tónlist-
arunnendur bíða spenntir eftir tón-
leikum þeirra og
útgáfum, þetta á
jafnt við um venju-
lega tónleikagesti
sem sérfræðinga.
Jansons er talinn
eiga drýgstan þátt
í að sveitin þykir
hafa einstaklega
tæran tón, leikur
hennar gæddur
ljóðrænni ákefð og æskuþrótti. Þótt
15 ár þyki nú langur tími í sam-
starfi af þessum toga er engin
þreytumerki að greina hjá stjórnanda
eða hljóðfæraleikurum - en framtíð-
in er í hugum beggja aðila ekki leng-
ur jafn ljós.
Vandi Jansons er
sá að færi hann sig
um set er ekki víst að
honum takist að ná
jafn frábærum tökum
á annarri hljómsveit
og raunin hefur orðið
í Ósló. Sem stendur
er auk þess ekki talið
að nein staða sé á
lausu hjá þekktustu
hljómsveitum heims
sem myndi höfða sér-
staklega til Jansons
og fá Norðmenn því
einhvern frest.
Ólíklegt er að Jan-
sons hverfi aftur til
Fílharmoníunnar í
Pétursborg, jafnvel
þótt núverandi stjórn-
andi þar á bæ hætti;
hljómsveitin á í mikl-
um fjárhagserfiðleik-
um. Þar að auki er Jansons mjög
andvígur því að láta líta á sig sem
dæmigerðan Rússa.
Dáir Lundúnasinfóníuna
Það er ekkert leyndarmál að Lund-
únasinfónían er sú hljómsveit í Lund-
únum sem Jansons dáir öðrum frem-
ur, ekki einvörðungu sakir þess að
aldrei er slakað þar á kröfum um
vandaðan flutning en einnig vegna
þess að Sinfónían heldur ávallt fastar
við sérkenni sín, stjórnin er sterkari
og fjárhagsgrundvöllurinn öflugri en
hjá keppinautunum. Lundúnasinfón-
ían er á hinn bóginn búin að semja
við stjórnandann Colin Davis svo að
Jansons mun því starfa með Fíl-
harmoníusveit Lundúna ætli hann
yfirleitt að starfa í borginni á næst-
unni.
Hljóðfæraleikararnir í Ósló eru
hræddir um að þeir muni hverfa af
hinu stóra sviði heimsfrægðarinnar
ef Jansons fer. Honum verður ávallt
hampað og þá skiptir ekki máli hvaða
sveit hann stjórnar en Óslóarsveitin
á enn eftir að treysta sig í sessi með
sjálfstæðum hætti. EMI-útgáfufyrir-
tækið gerði samning við hana sem
gildir til 1997 og er hann afar hag-
stæður en algerlega bundinn því að
Jansons stjórni flutningnum.
Hljómsveitin veit að Jansons mun
ávallt hafa einhver tengsl við hana
en hefur nú byijað að búa sig undir
að hann leiti á önnur mið. Næsta
haust fer hún í tónleikaför til Bret-
lands og stjórnandi verður Paavo
Berglund; þá mun koma í ljós hvað
hún getur án Jansons. Einnig eru
ráðamenn sveitarinnar farnir að
velta fyrir sér hugsanlegum arftaka
í stöðu aðalstjórnanda.
Byggt á Financml Times.
Tærtónn, ljóðræn
ákefcTög æskuþrótt-
ur þykja einkenna
leik sveitarinnar
1-