Morgunblaðið - 06.11.1994, Blaðsíða 2

2 B SUNNUDAGUR 6. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
og sjálfglaðui’ fram úr öllu hófi, velt-
ir vöngum með þessum tilgerða'rlega
hræsnis-vælurómi, sem honum er nú
orðinn svo eiginlegur og íyður úr sér
sinni óþijótandi smalavisku ...“
Guðmundur á Sandi skrífar oft í
ísafold um þetta leyti og gjarnan
séretakan dálk undir heitinu A víð
og dreif. Nokkni áðui’ hafði hann
boríð saman skáldskap Einars H.
Kvarans og Jóns Trausta í tilefni af
því að alþingi hafði veitt þeim jafnhá-
an skáldastyrk. Samanburðurinn var
Einari Kvaran í hag,- enda þótti vin-
um hans og velunnurum fráleitt að
nýliðinn Jón Trausti skyldi lagður
að jöfnu við sjálft höfuðskáld lands-
ins. Pólitík hljóp í málið, þegar Björn
Jónsson fullyrti að hér væru á ferð-
inni ofsóknir gegn Einari, af því að
hann væri stjórnarandstæðingur, en
Jón Trausti styddi Hannes Hafstein
og Heimastjómaifiokkinn.
Og nú er búið að sverta Guðmund
á Sandi fyrir að blanda sér í deiluna
og það með svívirðilegum hætti.
Bjöm sest niður og svarar fyrir
hönd skjólstæðings síns með grein,
sem birtist í ísafold 22. febrúar und-
ir fyrirsögninni Samviskuónot. Upp-
haf síðustu málsgreinar hennar er á
þessa leið:
„Menn, sem varpað hafa smám
saman fyrir borð hverri hugsjóninni
á fætur annarri til að koma sjálfum
sér áfram og til að þóknast valdhöf-
um, sem brotið hafa af sér mætra
manna fylgi og hollustu, — ausa þá
auri illyrða og lastmæla, sem fylgja
fram fögrum hugsjónum og fijáls-
mannlegum, með þeirri elju og rögg-
semi og þeirri fmmlegu ritsnilld, sem
G.F. á Sandi er lagið ...“
Þorsteinn Gíslason reiðist þessum
ummælum og höfðar meiðyrðamál á
hendur Birni Jónssyni vegna þeirra.
Sáttatilraun er árangurslaus, svo að
málið fer fyrir rétt, og Sveinn er
veijandi föður síns.
I skriflegri vörn málsins, sem rituð
er með eigin hendi Sveins Björnsson-
ar, segir meðal annars svo:
„Þetta mál er mjög undarlegt að
því leyti að mótparturinn hefur höfð-
að meiðyrðamál gegn umbjóðanda
mínum út af ummælum, sem koma
hans persónu ekki að neinu leyti við.
Hver maður, sem skilur mælt mál á
íslenska tungu, nema stefnandi, sér
að hinum umstefndu ummælum er
beint að allt öðrum en honum. Þessi
almennu ummæli getur enginn tekið
sérstaklega til sín, nema ef vera
skyldi meirihlutinn á alþingi...“
En Bjöm Jónsson er kappsfullur
og kann þá list öðrum fremur að
snúa vörn í sókn. Áður en fyrra
málinu er lokið, stefnir hann Þor-
steini Gíslasyni, svo að Sveinn hefur
nóg að gera. Hin ærumeiðandi um-
mæli birtust í nafnlausri grein í Lög-
réttu 26, febrúar og hljóðá svo:
„Ef ritstjóra Isaf.
væri ekki, af vissum og alkunnum
ástæðum, fyrirmunað að fínna til
samviskuónota...“
Málið er tekið fyrir
af Sáttanefnd Reykja-
víkur 14. april. „Mót-
partar mættu sjálfir,"
segir í dómsskjölum.
„Sátta var leitað, en ár-
angurslaust og er þvi
máli þessu eftir kröfu
kæranda vísað til að-
gerða dómstólanna."
Þorsteinn Gíslason
ver sig sjálfur, en Sveinn
Bjömsson sækir málið af hálfu föður
síns. Og upphefjast nú kostulegar
rökræður milli þeirra um samvisku
Bjöms ritstjóra.
Þorsteinn Gísláson:
„Hugsunin, sem felst tþessum
orðum er ekki önnur en sú að
stefnandi sé þannig af guði gerð-
ur að honum fínnist það eitt
rétt, sem hann sjálfur heldur
fram, enda þótt það sé hvað
eftir annað ofan í hann rekið
með óhrekjandi ástæðum.
Svona eru ýmsir menn gerðir,
fleiri en hann. En afleiðingin
af því hlýtur að vera sú að
þeim er öllum fyrirmunað _að
finna til samviskuónota. Eg
mótmæli því að önnur þýðing
en þessi sé í orðin lögð ogjafn-
framt hinu að saknæmt sé að
segja þennan alkunna sannleika
um Björn ritstjóra Jónsson ..
Sveinn Björnsson: „Það er alkunna
að sjálfstæðir menn, eins og umbjóð-
andi minn, halda því einu fram, sem
GEORGÍA fór ekki alltaf meó
Sveiiti í opinberar heim-
sóknir hans; og hér tekur
hún á móti honum á Reykja-
vikwrhöfn meó tveimur ráó-
herrum utanþingsstjórnar-
innar, Birni Þóróarsyni og
Viihjálmi Þór.
SVEINN Bjömsson í
einkennisbúningi
sendiherra; hann fékk
Sigriéi systur sina til
aö teikna út-
saumsmynst'
ur sem var
gullbróder-
að framan á
jakkann.
- Ljósmynd: Vigfús Sigurgeirsson.
sig ekki þurfa að leita eftir umboði
til þess hjá ríkisstjóm sinni. Hann
kveðst treysta sér til að taka slíka
ákvörðun upp á eigin spýtur, jafnvel
þótt samkomulagið gilti lengur en í
fáa mánuði.
Á lokafundinum gerist atvik, sem
veitir Sveini tækifæri til að vekja
athygli á að ísland sé sjálfstætt og
fullvalda ríki. Þegar hann kemur til
fundarins er spjald með nafni við-
komandi þjóðar við sæti hvers full-
trúa, og þeim er raðað í stafrófsröð
eftir heiti landanna á frönsku. Sveinn
finnur hvergi nafn íslands og kvartar
undan því. Hann er beðinn afsökunar
á því, en ástæðan muni að öllum lík-
indum vera sú að hann hafí ekki
verið kominn á fyrsta fundinum.
„Við munum setja stól handa yður
við hlið fulltrúa Dana,“ er sagt.
Sveinn aftekur það með öllu og krefst
þess að spjald verði sett á réttan
stað með nafninu „Islande". „Til
þess vinnst enginn tími," er svarað.
Þá ítrekar Sveinn kröfu sína og
kveðst munu ganga úr salnum, ef
hún hafí ekki verið uppfyllt, þegar
fundurinn verði settur. Á tilsettum
tíma hefur ekkert gerst. Þá gengur
Sveinn á áberandi hátt yfír þveran
fundarsalinn — og út. Í fatageymsl-
unni kemur maður hlaupandi á eftir
honum og grátbænir hann um að
koma aftur. „Það er verið að setja
spjaldið yðar á réttan stað,“ segir
hann móður og másandi. Sveinn læt-
ur undan, gengur aftur inn og finnur
spjaldið. Það er við hliðina á Norð-
manninum, þar sem fulltrúar Lett-
lands og Litháen eru ekki mættir.
Þetta voru ánægjuleg málalok. Það
skyggði hins vegar ofurlítið á þau
að síðar lét fulltrúi Norðmanna í ljós
ánægju sína yfir því að sendiherra
Íslands skyldi neita að sitja hjá Dan-
anum, en heimta að fá að vera við
hliðina á sér!
Gamlir skólabræður
í ágústmánuði 1944 ferðast for-
seti íslands um landið og hefur við-
komu í öllum kaupstöðum og sýslum
landsins. „Þessi ferðalög voru fróðleg
og skemmtileg," segir Pétur Eggerz.
„Aldrei hef ég hlustað á eins mikið
af ræðum og Ijóðum á skömmum
þeir sjálfír eru sannfærðir um að
rétt sé. Þeir, sem ekki gera það, eru
aðeins ósjálfstæðir ræflar. Eftir áð-
urnefndri kenningu stefnda ættu þá
ræflarnir einir að geta fundið til sam-
viskuónota, en sjálfstæðir menn með
fastri sannfæringu ... ættu ekki að
þekkja samviskuónot. Þetta er sú
fjarstæða að það þarf ekki að fjöl-
yrða um hana. Nei, hver maður, sem
skilur mælt mál og kann nokkurn
veginn að hugsa, sér það að hin
umstefndu ummæli eru ekkert annað
en aðdróttun til umbjóðanda míns
um að hann sé samviskulaus ...“
Þannig ganga klögumálin á víxl;
og hver stefnan rekur aðra.
Stóll fyrlr ísland
Auk verslunarsamninga er Sveinn
Bjömsson sendur sem fulltrúi íslands
á alþjóðlegar ráðstefnur.
Fyrsti fundurinn af þv( tagi
er haldinn í Genova á Ítalíu í
aprílmánuði 1922. Til hans
er stofnað í því augnamiði
að reyna að flýta endur-
reisn eftir ófriðinn mikla
með samvinnu sem
flestra þjóða, einnig
þeirra, sem verið höfðu
á öndverðum meiði í
styrjöldinni.
Spánarsamning-
arnir í Madrid dróg-
ust svo á langinn
að Sveinn kemur of
seint til Genova og
missir af fyrsta fundi
ráðstefnunnar.
Nefndir eru skipaðar
og málin rædd, en mestur
ni fer í árangurslaust bak-
tjaldamakk milli fulltrúa stórveld-
anna. Til þess að einhver árangur
verði er ákveðið með dags fyrir-
vara undir lokin að allir fulltrú-
amir skrifí undir samning og þjóð-
irnar skuldbindi sig til að ráðast
ekki hver á aðra með vopnum
næstu mánuðina. Síðan skyldi
ráðstefnunni haldið áfram í
Hollandi í júlímánuði.
Sveinn skrifar hiklaust
undir samninginn fyrir ís-
lands hönd, og það vekur
eftirtekt að hann telur
tíma eins og á þessum ferðalögum.
Alls staðar voru móttökurnar mynd-
arlegar og öllum til sóma, sem að
þeim stóðu."
Pétur segir einnig frá eftirminni-
legri ferð þetta sumar, en í það skipt-
ið var ekki um opinbera heimsókn
að ræða nema að nokkru leyti. Þeir
aka þrír í forsetabílnum til Akur-
eyrar, Sveinn Bjömsson, Pétur Eg-
gerz og Kristjón Kristjánsson, bíl-
stjóri. Þegar lagt er af stað er for-
seti með eymabólgu og illa haldinn
af sárum verk, en vill samt ekki
fresta förinni.
Gist er á Blönduósi hjá Óla ísfeld,
sem um tíma vann á heimili Sveins
og Georgíu. Í býtið morguninn eftir
er haldið áfram til Akureyrar, en þar
á forseti að gista hjá Sigurði Guð-
mundssyni, skólameistara, en þeir
voru gamlir vinir og skólabræður.
í bílnum á leiðinni til Akureyri
tekur Sveinn Bjömsson að segja
Pétri og Kristjóni gamansögur frá
skólaárum sínum í Reykjavík. Eyrna-
bólgan er enn kvalafull, en í hvert
skipti sem hann minnist á Sigurð
skólameistara er eins og verkurinn
minnki og bros færist yfir andlitið.
Um leið og forsetabíllinn nemur
staðar í hlaði Menntaskólans á Akur-
eyri, birtist Sigurður skólameistari
með harðan hatt og staf sinn á öðrum
framhandlegg. Hann heilsar forseta
innilega og með miklum tilburðum;
lætur ekki nægja að hrista hönd
hans, heldur slær hann með hinni
hendinni hressilega — á hið veika
eyra. Þeir Pétur og Kristjón, sem
einir vissu um veikindi forsetans og
höfðu lofað hátíðlega að segja engum
frá þeim, sjá hvernig hann tyllir sér
á tá til þess að geta þolað sársauk-
ann.
Um kvöidið halda Sigurður skóla-
meistari og kona hans, frú Halldóra
Ólafsdóttir, veglega veislu fyrir for-
setann og bjóða til hennar tignum
gestum: dr. Kristni Guðmundssyni,
sem síðar varð utanríkisráðherra,
Þórarni Björnssyni, sem tók við stöðu
skólameistara af Sigurði, og Sigurði
Eggerz, fyrrum ráðherra, föður Pét-
urs.
Skólameistari kveðst halda þessa
veislu fyrir tvo menn: Annar sé for-
seti Islands, en hinn sinn gamli og
góði vinur, Sveinn Bjömsson. Við
kvöldverðarboðið stendur gestgjaf-
inn á fætur og flytur afar hátíðlegt
og vel samið ávarp til heiðurs fyrri
manninum, forseta hins endurreista
íslenska lýðveldis. En svo óvenjulega
bregður við, að Sveinn getur ekki
setið þegjandi undir lofí vinar síns
um þjóðhöfðingjann; honum er gam-
ansemi og stríðni svo ofarlega í huga
þetta kvöld að hann tekur að kalla
fram í hjá skólameistara, á meðan
hann flytur sína hástemmdu lofræðu.
Skólameistari verður undrandi yfir
þessu, en reynir þó að taka því með
ró og jafnaðargeði. Þegar Sveinn
hefur á hinn bóginn gripið fram í
fyrir honum þrisvar sinnum, leiðist
honum þófið; hann lítur leiftursnöggt
á forsetann og segir: „Haltu kjafti,
Sveinn!" Mönnum bregður í brún, en
þegar Sveinn Bjömsson fer að skelli-
hlæja, gera aðrir slíkt hið sama.
Skólameistari lýkur hátíðarræðu
sinni í snarhasti, en skiptir síðan um
ham — og fer að gantast við vin sinn.
Öllum viðstöddum verður þessi
kvöldstund ógleymanleg.
Síðar haída frú Sólveig og Sigurð-
ur Eggerz kvöldverðarboð, en að því
búnu er ekið aftur til Reykjavíkur.
Sigurður skólameistari á erindi suður
og fær far með forsetabflnum Sveini
til óblandinnar ánægju. Aftur er gist
á Blönduósi, og ÓliTsfeld býr ferða-
langana að skilnaði út með nesti til
að borða á leiðinni.
Einhvers staðar í Borgarfirðinum
er sest í græna laut. Það er blíðskap-
arveður, og Kristjón tínir matföngin
upp úr körfu. Sigurður skólameistari
stendur brosandi skammt frá með
harða hattinn og stafinn, en þegar
hann sér kalda kjúklinga tekna upp
úr körfunni, hristir hann höfuðið og
segir: „Fari það í helvíti! Hænur hjá
Halldóru, hænur hjá Sólveigu Eggerz
og hænur frá Óla ísfeld. Það er eins
og ekkert sé til að borða í þessum
heimi nema þessar andskotans pút-
ur!“ „Þá hló Sveinn dátt,“ segir Pét-
ur Eggerz. „Finnst mér ég aldrei
hafa séð Svein Björnsson eins glaðan
og þessa fáu daga, sem við dvöldum
með Sigurði skólameistara."