Morgunblaðið - 29.11.1994, Blaðsíða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 29. NÓVEMBER 1994
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
ÓSÝNILEGUR NIÐUR
YFIR GRASIÐ
OG FEGURÐ í AUGA
BOKMENNTTR
Ljódabók
KVÆÐI 94
eftir Kristján Karlsson. Hið ís-
lenska bókmenntafélag, 1994.
Prentun: Steinholt - 47 síður.
1.938 kr.
MÖRG ljóða Kristjáns Karls-
sonar fjalla um ljóðið sjálft, það
hvemig ljóð verður til og hverju
það hefur að miðla. Niðurstaðan
verður sú að ljóðið sé hús út af
fyrir sig, lýsi einkum sér sjálfu.
Það er hægt að nálgast ljóð
með ýmsu móti og þess vegna
ástæðulaust annað en vera sam-
mála Kristjáni með hliðsjón af
hans eigin forsendum. Öll list
hlýtur fyrst og fremst að vera
list þótt hún snúist um annað en
listina.
Minnir kvæði á skip?
Það þarf ekki að blaða lengi
í Kvæðum 94 til þess að rekast
á fyrmefnt yrkisefni. Fyrsti hlut-
inn nefnist Minnir kvæði á skip?
Þar er leikur að þversögnum og
þversögnum ekki. Skáldskapur-
inn er veruleiki og veruleikinn
skáldskapur. Spurt er hvar
mörkin ligggi. Er ljóð „aðskota-
hlutur á sjó“ eða má líkja því
við gíraffann „undarlegt sam-
sett/ dýr með örlítið höfuð/ á
stórum þéttvöxnum/ bol“. Þetta
dýr „hefur sig upp/ og öfugt við
ritgerð og/ skip, með ósýnileg-
um/ nið yfir grasið?“
Svarið verður vitanlega neit-
andi: „kvæði er annað“. Ljóðið
villir lesandanum sýn til að geðj-
ast honum og sama á við um
skáldið. En ósýnilegi niðurinn
hlýtur alltaf að skipta máli.
Niðurinn og hrynjandin
Niðurinn vel- að merkja. Hann
er ekki hið sama og hrynjandin
eða tónlistin sem er víða áleitin
hjá Kristjáni Karlssyni.. Hún
kemur ekki bara fram í ljóðum
sem eru háttbundnari en önnur,
frjálsara form á líka sína hrynj-
andi. Upphafsljóðið í Ein göngu-
ferð enn yfir ásinn er dæmi um
hrynjandi þótt myndhverfingar
leiki þar sitt hlutverk:
Svefninn er með einkennilegustu
fískum
sefur aldrei frekar
en hákarlinn
ef þú reynir að veiða hann
hverfur hann undir bakka
en birtist þér í -
draumi sem skuggi Qallsins
á auga þér.
Hrynjandin verður kliðrænni í
ljóðum eins og Eftirvænting
sem .... sérstaklega fyrsta erind-
inu:
Eftirvænting sem endalaust
opnar dyr fyrir týndri hjörð
lík manni sem kæmi heim um haust
húsið tómt og fól á jörð
víst elta oss hreindýr sem orðin tóm
annars staðar um langan veg
hljóðlaus svipul og lygileg
í ljóði Audens, The Fall of Rome.
í draumi mannsins hó og hæ
hljóðlaust smýgur gráa mold:
langar hjarðir langt frá bæ
liðast sem ormur sofíð hold
Ýmislegt hefur gerst, meðal
annars hó og hæ, áður en komið
er að lokaerindinu:
maður sem kemur heim um haust,
húsið er tómt á jörðu föl,
með eftirvænting endalaust
opnar dyr fyrir týndri kvöl.
Eigi menn á hættu að láta
markvissa hrynjandi þessa ljóðs
deyfa sig eða jafnvel svæfa eru
myndir þess og tilvísanir með
þeim hætti að góður lesandi
hrekkur upp staddur á bersvæði
en finnur hús og á þess kost að
ganga inn.
Skáldskapur er frelsi
í Kvæðum 92 (1992) yrkir
Kristján mikið um skáldskapinn
sjálfan eins og í Kvæðum 94 og
reyndar öllum bókum sínum.
Hreinn skáldskapur
er frelsi nefnist eitt
ljóðanna í fyrrnefndri
bók. Þetta frelsi kem-
ur því til leiðar að
unnt er að yrkja um
mynd Cézannes af
Henglinum (sem
málarinn franski
málaði ekki), setja
eigin matborð inn í
kvæði Villas um tíg-
urinn og yrkja um
Austurstræti án við-
bygginga Útvegs-
bankans og Lands-
bankans. Og svo er
líka hreinn skáld-
skapur frelsi til að
yrkja ekki.
Frelsið sem við köllum svo er
náttúrlega eitt af grundvallar-
atriðum bókmennta. Stöðnun
fæðir eingöngu af sér eftirherm-
ur, misjafnlega góðar eða vond-
ar. Ljóð Kristjáns eru í andstöðu
við ríkjandi strauma íslenskrar
ljóðlistar að því leyti að honum
dettur ekki í hug að búið sé að
finna endanlega lausn þess
vanda hvernig ljóð eigi að vera.
Hann neitar að yrkja eins og
allir hinir.
í níunda ljóði fyrsta hluta
Kvæða 94 gerist það „eins dulið
og hreyfing landsins" að „upp-
haflegt formleysi dags“ leggst
„þvert á áætlun kvæðis/ að binda
í ljósi sumars einn væng/ við
hafsbrún að eilífu í/ rím“.
Heimsókn veruleikans er ekki
áhrifaminni en heimsókn skáld-
skaparins.
Séu menn þeirrar skoðunar
að ljóð Kristjáns Karlssonar séu
einkar alvörugefin og akademísk
í merkingunni lærð (styðjist við
klassíska menntun og ritaðan
fróðleik) hafa þeir nokkuð til síns
máls. En það væri aftur á móti
skaði sæju menn ekki gaman-
semi þeirra sem er öðru vísi en
til dæmis hjá Tómasi Guðmunds-
syni, leynir meira á sér.
„Þetta er Ella“
í fyrsta hluta- Kvæða 94,
fimmta ljóði, eru höfð ummæli
eftir andlegum stórmennum á
borð við Malraux
og Picasso, en
fleiri fá rúm í
ljóðinu: „„Þetta
, er Ella,“/ sagði
hikandi/ röddin í
símanum/ aft-
ur.“
í Einskonar
svartur þröstur
kemur fyrir
„ókunnur hlutur
frá Marz“ sem
kona við glugga
á Vesturgötu
sér. Áður hefur,
að vísu í öðrum
tilgangi, verið
hermt frá heitu
vatni sem veitt
var til Akraness frá Marz.
Ein gönguferð enn
Samnefnt ljóð þriðja hluta, Ein
gönguferð enn yfir ásinn, telst
meðal eftirminnilegustu ljóða
Kristjáns. Það fjallar um aldur-
inn, tímann, árstíðimar, það að
eldast, lífið yfírleitt. Allt verður
nýtt í fegurð hausts. Myndhverf-
ingar og persónugervingar geta
í þessu ljóði Kristjáns vikið fyrir
einföldum hversdagsmyndum
sem hann notar þó í hófí: „þvert
yfír götuna í fjarska/ fer gamla
frú Sigríður“. Byijun tilvitnaðs
ljóðs, hins fjórða, er í skáldlegri
anda: „í myrkri nætur/ kveið ég
óséðri fegurð þinni“. Þegar
áfram er lesið kemur í ljós að
verið er að yrkja um dagskomu:
en þegar þú komst í
morgunsárið strauk ég
feginn brotnar fellingar kápu þinnar
fagra ófýrirleitna dagsbrún.
Niðurstaðan eða ályktunin er
þversögn og getur ekki orðið
annað. Hún er þó fullkomlega
rökstudd í Ijóðinu, innan þess:
„fegurðin er hindrun og liggur
í/ auga manns.“
Varlá þarf að orða það beint
en skal þó gert: Kvæði 94 eru
meðal helstu tíðinda þessa bók-.
menntaárs.
Jóhann Hjálmarsson
Kristján Karlsson
Teiknimynda- í
heljur á
tímaflakki
KVTKMYNDIR
Saga Bíó i
RISAEÐLURNAR („WE
ARE BACK! A DINO-
SAUR’S STORY“) ★ ★
Bandarísk teiknimynd. Framleiðandi
Steven Spielberg. Raddir John Good-
man, Martin Short, James Earl
Jones, ofl. Amblin 1994.
HOLLYWOODRISINN Steven
Spielberg kveikti líf í hinum löngu
útdauðu risaeðlum og ekki var öll i
sagan sögð með mest sóttu mynd |
allra tíma, Júragarðinum, forsögu- |
legir dínósárar af ýmsum gerðum
eru aðalsöguhetjurnar í hinni
spánnýju teiknimynd, Risaeðlurn-
ar. Myndin hefst í samtímanum
en hverfur aftur til Júratímans,
er risaeðlur sprönguðu um jarð-
kringluna í öllum sínum mikilleik.
Þá víkur sögunni til New York þar
sem tvö einmana börn óska þess g
heitast að eignast vini og fyrir ,
galdra óskavélar góðs vísinda- ■
manns koma nokkrar risaeðlur í I
heimsókn til að hressa uppá sálar-
hró borharbamanna. Öll lenda þau
svo að sjálfsögðu í útistöðum við
vonda kallinn í sirkusnum og fleiri
ævintýrum ásamt hinum mennsku
vinum sínum.
Laglegar teikningar
og flatar persónur g
Þó svo að Spielberg sé maðurinn |
á bak við Risaeðlurnar, þá þolir g
hún illa samanburð við Disney-
teiknimyndimar sem jafnan koma
upp í hugann er slíkar myndir eiga
í hlut. Sagan er ósköp tilþrifalítil,
teikningarnar vissulega laglega
gerðar en ekkert umfram það.
Persónurnar eru flatar og tæpast
nógu litríkar til að halda athygl-
inni vakandi hjá öðrum en smá- |
fólkinu. En það má ekki gleym- .
ast, allir aldurshópar þurfa sýna '
afþreyingu. Boðskapurinn er góð- I
ur, eins og vera ber, gömlu átökin
milli ills og góðs í hámæli og tæp-
ast þarf að spyija að leikslokum
í barnamynd.
Raddirnar bestar
Besti þáttur Risaeðlanna er tví-
mælalaust raddirnar en þar ber
mest á John Goodman sem talar 1
fyrir höfuðpaur dínósáranna, Rex %
hinn ógurlega, sem verður ljúfur |
sem lamb af morgunkorni sem
virkar á heilasellurnar... Martin
Short er einnig flinkur raddari og
fleiri góðir menn koma við sögu.
Kjörin skemmtun fyrir yngstu bíó-
gestina.
Sæbjörn Valdimarsson
------♦ ♦ ♦ ------
D
£ // £
fimmtudaginn 1. desember, kl. 20.00
Hljómsveitarstjóri: Petri Sakari
Kór íslensku Óperunnar
Kórstjóri: Peter Locke
Gradualekór Langholtskirkju
Kórstjóri: Jón Stefánsson
Efnisskrá
Jón Leifs: Hinsta kveðja
Gustav Mahler: Adagio úr Sinfóníu nr. 10
Jón Leifs: Minni íslands
Jón Leifs: Þjóðhvöt
á/mi' 6'BBjfSo)
JX
m
*o I
I
U. :
ó m s v e
f
bfother
VX-1060
• Léttar •
• Sterkar •
• Einfaldar •
• Vinsælar •
Nómskeib innifaliö
Verð frá
19.130- kr. stgr.
VÖLUSTEINNhf
Faxafen 14, Sími 889505
Umboðsmenn um allt land.
Nýjar plötur
• Út er komin geislaplatan Von
og vísa sem hefur að geyma
þekkta sálma í nýjum útsetning-
um. Flytjendur eru Anna Pálína
Árnadóttir söngkona og Gunnar
Gunnarsson píanóleikari. Á Von
og vísu eru ljóðin sett í öndvegi
og þeim gefið meira vægi en þau
hafa alla jafna í hefðbundnum
kórútsetningum. Því má segja að
hér sé um nokkurs konar vísna-
tónlist að ræða og tilraun til þess
að gera sálmana aftur að alþýðu-
tónlist. Útsetningar eru eftir
Gunnar Gunnarsson.
Tónmeistari var Bjarni Rúnar
Bjarnason og tæknimaður
Hreinn Valdimarsson, en stjórn-
andi upptöku Aðalsteinn Ásberg
Sigurðsson. Kristnisjóður og
Héraðssjóður Eyjarfjarðarpróf-
astsdæmis styrktu útgáfu geisla-
plötunnar.
Útgefandi er Dimma, Hafnar-
firði, en Japis sér um dreifingu.