Morgunblaðið - 05.02.1995, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 5. FEBRÚAR 1995
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Erum eins og
sökkvandi maður
Sænska velferðarkerfíð
er gjaldþrota en niður-
skurðarhugmyndir jafn-
aðarmanna mælast mis-
jafnlega fyrir. Svíar
standa frammi fyrir áður
óþekktum vanda á sama
tíma og þeir hefja þátt-
töku í Evrópu
sambandinu. Sigrún
Davíðsdóttir sótti
sænska áhrifamenn og
sérfræðinga heim, þeirra
á meðal Monu Sahlin
varaforsætisráðherra.
MONA Sahlin er bæði vara-
forsætisráðherra og vara-
formaður sænska Jafnað-
armannaflokksins, auk þess sem
hún er jafnréttisráðherra. Hún
verður 38 ára innan skamms, er
fulltrúi nýrrar kynslóðar innan
flokksins og talar meðal annars
óhikað um að velferðarkerfinu sé
ekki hægt að halda óbreyttu. Skýr
málflutningur hennar, skelegg af-
staða og látlaus framkoma hefur
aflað henni vinsælda. Innan flokks-
ins gengur hún næst Ingvari Carls-
son forsætisráðherra og flokks-
formanni og er iðulega nefnd sem
hugsanlegur arftaki hans. Carls-
son, sem er sextugur síðan í haust,
hefur ekki látið neitt uppi um hve-
nær hann hyggist segja af sér, en
rætt er um að hann muni láta af
flokksforystunni á kjörtímabilinu,
ef samstaða næst um eftirmann.
Fyrir þingkosningarnar í haust
talaði Mona Sahlin óhikað um að
gömlu dagarnir, þegar flokkurinn
færði kjósendum stöðugar gjafir,
væru liðnir. Orð hennar um gjafirn-
ar vísuðu til þess að áður fyrr kall-
aði flokkurinn sig „Fiokk hinna
góðu gjafa“. Boðskapur hennar
mæltist misvel fyrir og nú, þegar
stjórn jafnaðarmanna hefur lagt
fram fjárlagafrumvarp með mikl-
um niðurskurði, meðal annars í
félagsmálageiranum, hefur flokk-
urinn misst nokkurra prósenta
fylgi, samkvæmt nýjum skoðana-
könnunum. En viðvörunarorð
Monu Sahlin eru hlaðin örvænt-
ingu. „Það ræðst á næstu þremur
til fjórum árum hvort við höldum
velferð okkar eða glötum henni.“
En velferðarkerfinu verður að
breyta og Sahlin hikaði ekki, þegar
fréttaritari Morg- --------------------
unblaðsins hitti hana í gn velferðar
Stokkhólmi fyrir
skömmu. „Gömlu dag-
arnir eru liðnir og þeir
koma ekki aftur.“ Nýir ””"
tímar eru gengnir í garð og að
hluta til einnig innan Jafnaðar-
mannaflokksins.
MONA Sahlin.
Morgunblaðið/Sigrún Davíðsdóttir
INGVAR Carlsson forsætisráðherra og Margareta Winberg landbúnaðarráðherra fagna niðurstöðu
atkvæðagreiðslunnar um aðild að Evrópusambandinu. Mona Sahlin, næstráðandi Carlssons, telur
stjórnmálaflokkana í Svíþjóð hafa brugðist er inntak aðildarinnar var kynnt fyrir almenningi.
kerfinu verður
að breyta
en fylgið mest í Stokkhólmi og
nágrenni og á Skáni, ungt fólk var
meira á móti en eldra fólk, lang-
skólamenntað fólk hliðhollara aðild
en lítið menntað eða ómenntað fólk.
En hvernig túlkar Mona Sahlin nið-
urstöðuna?
„Það er engin ein skýring á
henni, en ef litið er á þjóðarat-
kvæðagreiðslur um ESB í öðrum
löndum, þá er niðurstaðan.hér hlið-
stæð þeim. Hvað Svía varðar þá
held ég að mjög sé við okkur jafn-
aðarmenn að sakast að ekki tókst
að vinna aðild meira fylgi, því við
tókum svo seint ákvörðun um að
styðja aðild. Talsmenn Hægri-
________ flokksins og önnur íhald-
söfl höfðu talað ákaft
fyrir aðild, ásamt at-
vinnurekendum. ESB-
aðild virtist því lengi vel
sérstakt áhugamál hægri
manna og einkamál þeirra. Sjálf
Uppúr 1970 hugleiddi Olof Palme
þáverandi leiðtogi jafnaðarmanna
inngöngu í Efnahagsbandalagið, en
hún þótti þá ósamræmanleg hlut-
leysisstefnu Svía. Nú hafa Svíar
kosið sig inn í Evrópusambandið
með fimm prósenta meirihluta, sem
var minni munur en stefndi í fyrir
tveimur árum. Og skiptingin var
skýr, þannig að dreifbýlið var gegn
aðild, andstaðan var mest í norðri,
hef ég slæma samvisku vegna sei-
nagangs jafnaðarmanna. Það hef-
ur tekið of langan tíma að snúa
umræðunni frá hægri og vinstri
togstreitu.
Niðurstaðan í Svíþjóð leiddi í
ljós sömu skiptingu og viða annars
staðar, þannig að það eru þeir lang-
skólagengnu sem styðja aðild, þeir
sem kunna tungumál og geta séð
fyrir að þeim gagnist þeir mögu-
Ieikar, sem ESB býður upp á. Þeim
sem búa úti á landsbyggðinni
finnst kannski nógu langt til
Stokkhólms, hvað þá að þurfa að
bera sín mál undir einhveija í
Brussel. Þeir voru á móti aðild og
sömuleiðis þeir sem hafa litla
menntun. Meðal andstæðinga fer
saman að þeir hvorki eygja per-
sónulegan ábata að aðild, né átta
sig á þeim breytingum, sem hafa
orðið í heiminum undanfarin ár.
Hjá þeim gætti einnig ótta um að
Svíar gætu ekki lengur stjórnað
velferðarmálum sínum, sem er auð-
vitað misskilningur. Um leið og
þessi ákvörðun stóð fyrir dyrum,
hrönnuðust okkar eigin vandamál
upp og voru gjarnan tengd ESB.
En slæm efnahagsstaða Svía er
okkur sjálfum að kenna, ekki ESB.
ESB-aðild, en þó einkum aukin
alþjóðleg samskipti, neyða okkur
Svía eins og aðrar þjóðir til að
halda öðruvísi á málum en áður,
því við höfum til dæmis ekki leng-
ur sömu stjórn á efnahagsmálum
og áður, vegna áhrifa hins alþjóð-
lega peningamarkaðar. Það er
blekking að halda að við getum
viðhaldið óbreyttum aðstæðum, en
við getum vonast til að við höldum
samkennd með þeim sem minna
mega sín. Það þarf fortölur og
nýtt innihald í málflutninginn og
þessa leitum við í Jafnaðarmanna-
flokknum nú, um leið og við reyn-
um að verjast þrýstingnum frá
markaðnum. Þetta er stórt verk-
efni, það stærsta sem Svíar hafa
staðið frammi fyrir, og landið hef-
ur aldrei verið svo hætt komið.“
Allir ættu að hafa slæma
samvisku
Hvað áttu vicf með nýju innihaldi
og hverjum augum líturþú horfurn-
ar í Svíþjóð á næstu árum?
„Næstu þijú til fjögur árin ráða
einfaldlega úrslitum um hvort okk-
ur tekst að halda þeirra velferð,
sem við höfum búið við undanfarna
áratugi. Það er erfitt að skýra út
fyrir almenningi hversu illa stödd
við erum. Segja má að við séum
eins og sökkvandi maður, þar sem
aðeins önnur nösin er enn ________
ofan vatns. Því ríður nú á
að ræða hvað mestu máli
skiptir að halda í. Við get-
um ekki látið eins og ekk-
ert hafi í skorist. Fyrir
mitt leyti kýs ég að hafa skóla-
kerfi, heilbrigðiskerfi og barna-
umönnun sem öflugasta, en skera
niður í bótakerfinu. Ef þessi þijú
svið væru í góðu lagi eftir tíu ár
væri ég ánægð.
Það er enn of snemmt að segja-
um hveijar undirtektir þessi boð-
skapur hlýtur meðal almennings,
en kosningabaráttan í haust gaf
mér tækifæri til að skýra stöðuna
og ég trúi ekki öðru en að við náum
eyrum fólks. Höfuðmælikvarðinn á
frammistöðu stjórnarinnar verður
þó hvort okkur tekst að draga úr
atvinnuleysinu. Takist það ekki
hljótum við jafnaðarmenn harðan
dóm.“
/ kjölfar þingkosninganna var
talað um að Svíar væru haldnir
áberandi fortíðarþrá, þrá eftir þeim
tíma, þegar þeim gekk allt í hag-
inn. En sá tími er væntanlega liðinn
fyrir fullt og allt?
„Já, hann kemur ekki aftur,
bæði af því að Svíþjóð er tengd
umheiminum og eins af því velferð-
arkerfið er í lægð. Fjármálaráðherr-
ann hefur ekki lengur einn tökin á
sænskum efnahagsmálum, heldur
kannski einhver verðbréfasali í
London. Þetta eru staðreyndir nú-
tímans og þær geta verið almenn-
ingi torskildar.
Hvað varðar efnahagsstöðu Svía
þá er einfalt mál hvað gerist, þegar
einstaklingur hefur keypt yfir sig,
lifað og tekið lán um efni fram. Þá
er að vinna meira og skera niður
útgjöldin. Sama gildir fyrir ríkið,
svo við þurfum ekki að taka lán
upp á 200 milljarða sænskra króna
árlega.
Eftir á er auðvelt að sjá að lána-
stefnan stóð of lengi yfir. Bæði jafn-
aðarmenn og borgaraflokkarnir
tóku of lengi of há lán og það hefð-
um við átt að sjá fýrr. Allir ættu
að hafa slæma samvisku, ekki að-
eins stjórnmálamennirnir, heldur
einnig atvinnurekendur og launþeg-
ar, en allir voru væntanlega jafn
vongóðir að brátt rættist úr. Svíþjóð
var líka alltaf hátt skrifuð í alþjóð-
legu mati á efnahagsmálunum, svo
einnig það villti fyrir. Nú höfum
við brugðist við og þá með niður-
skurði og þá refsa kjósendur okk-
ESB: pólitískur mótleikari
markaðsaflanna
- Hvernig hafa sænskir jafnaðar-
menn hugsað sér að nýta ESB-
aðildina og hver verða sænsku
áhersluatriðin á ríkjaráðstefnunni
1996?
„Fyrir tíu árum var atvinnuleysi
ekki rætt innan gamla Efnahags-
bandalagsins, en nú er það efst á
blaði innan Evrópusambandsins
eftir að það var sett á oddinn í
kjölfar Maastricht-samkomulags-
ins. Það segir nokkuð um þá mögu-
leika, sem liggja í ESB-samstarf-
inu, enda eru margir þeirra, sem
voru á sínum tíma tortryggnir á
gamla Efnahagsbandalagið, óðir
af hrifningu yfir ESB. Það er ekki
nóg að treysta á að uppsveiflan
ein dragi úr atvinnuleysi. Fleira
verður að koma til, en það er best
að sjá til eftir tíu ár hvort árangur
næst. Fyrst og fremst verður að
hafa í huga að atvinnuleysi er dýrt
og það getur leitt af sér þjóðfélags-
lega sundrung og átök.
ESB er svo nýtt umræðuefni
fyrir okkur jafnaðarmenn að við
erum ekki komin neitt að ráði af
stað með umræður um hvernig við
æskjum þess að ESB þróist. Mikil-
vægast er að reyna að skilja á
milli þess sem einstök lönd leysa
best sjálf af hendi og svo þess, sem
best fer á að leysa í sameiningu.
Undir það síðastnefnda falla tví-
mælalaust málaflokkar eins og at-
vinnuleysi, umhverfismál, jafnrétt-
ismál og uppbygging Austur-Evr-
ópu. Sterkt þing hefur gjarnan
verið álitið tryggja lýðræði innan
ESB, en yfirheyrslurnar yfir nýju
framkvæmdastjórninni nýlega
_________ sýna kannski aðra hlið
á þinginu. í stuttu máli
má segja að ESB sé
vettvangur stjómmála-
manna til að koma
stefnumálum sínum í
Allir ættu að
hafa slæma
samvisku
gegn, stunda stjórnmál og vera þá
um leið verðugir mótleikarar fyrir
markaðsöflin.
Innan Jafnaðarmannaflokksins
var töluverður hópur á móti ESB-
aðild. Margir þeirra eru nú ekki
lengur andstæðingar, heldur gagn-
rýnendur og ekki síst af þessum
ástæðum er mikilvægt að ræða ESB
ofan í kjölinn fyrir ríkjaráðstefnuna
1996. Við sem vorum meðmælt
aðild erum heldur ekki svo bláeygð
að við álítum allt innan ESB af
hinu góða.“