Morgunblaðið - 12.02.1995, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 12. FEBRÚAR 1995
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Cavaco Silva boðar afsögn eftir áratug við stjórnvölinn
Pólitískt tóma-
rúm í Portúgal
Anibal Cavaco Silva, forsætisráðherra Port-
úgals, hefur boðað afsögn síðar á árinu eftir
að hafa gegnt embættinu í áratug. Þar með
lýkur tímabili í stjómmálasögu Portúgals sem
einkenndist í fyrstu af mikilli bjartsýni en
síðan af æ meiri vonbrigðum vegna hægari
umbóta en stefnt hafði verið að.
CAVACO Silva ákvað að
segja af sér sem leiðtogi
Sósíaldemókrataflokks-
ins (PSD) síðar í mán-
uðinum og verða ekki forsætisráð-
herraefni hans í þingkosningun-
um í október. Flokkurinn er mið-
og hægriflokkur og hefur verið
við stjómvölinn í Portúgal í
fimmtán ár. Undir forystu Cavaco
Silva náði flokkurinn meirihluta á
þinginu í tvennum kosningum,
árin 1987 og 1991.
Cavaco Silva skilur eftir sig
tómarúm, sem erfitt verður að
fylla. Óvissa ríkir um eftirmann
hans innan PSD og helsti stjórnar-
andstöðuflokkurinn, Sósíalista-
flokkurinn, þykir ekki líklegur til
stórræða.
Ljóst þykir að það taki Portúg-
ali nokkra mánuði að ná áttum
og erfítt verði fyrir nýjan leiðtoga
að blása landsmönnum í bijóst
bjartsýninni sem stuðlaði að stór-
sigrum Cavacos Silva í síðustu
kosningum.
Leiðtogi á uppgangsskeiði
Cavaco Silva er hagfræðingur
frá York-háskóla í Bretlandi og
síðastur nokkurra leiðtoga Port-
úgals sem eiga það sameiginlegt
að hafa komist til valda á tíma-
mótum í sögu landsins og ríkt á
breytingaskeiðum en misst smám
saman tökin á rás atburðanna.
Hann varð forsætisráðherra
þremur mánuðum fyrir inngöngu
Portúgals í Evrópusambandið
(ESB) árið 1986, sem markaði
endalok pólitískrar og efnahags-
legrar ringulreiðar eftir byitingu
vinstrimanna árið 1974. Efnahag-
urinn var á uppleið og Portúgalir
sáu fram á þjóðfélagsbreytingar
og hagsæld með hjálp fjármagns
frá Evrópusambandinu.
Efnahagslíf Portúgals tók
stakkaskiptum á tíu ára valdatíma
Cavacos Silva. Verðbólgan er
komin niður í rúm 5% en var
meira en 19% þegar hann komst
til valda. Atvinnuleysið hefur að
vísu aukist jafnt og þétt en er
tiltölulega lítið á evrópskan mæli-
kvarða, um 7,1%.
Verg þjóðarframleiðsla á mann
hefur aukist úr 51,4% í 64% af
meðaltalinu innan Evrópusam-
bandsins. Hinir nýríku blésu nýju
lífí í efnahaginn á mestu upp-
gangsárunum en féllu í ónáð hjá
almenningi þegar harðna fór á
dalnum fyrir rúmum tveim árum.
1.200 milljarðar frá ESB
Áætlað er að Evrópusambandið
hafi dælt jafnvirði 1.200 milljarða
króna í efnahag Portúgals síðustu
níu árin til að fjármagna ýmsar
framkvæmdir, svo sem 1.300 km
vegi. Andstæðingar Cavaco segja
þetta reyndar einu varanlegu af-
rek Cavacos Silva.
Forsætisráðherrann beitti sér
fyrir auknu ftjálsræði í fjölmiðlun
og einkareknar sjónvarps- og út-
varpsstöðvar og óháð dagblöð
keppast nú við að afhjúpa meinta
spillingu og vanhæfni ráðherra
og forystumanna stjórnarflokks-
ins.
Cavaco Silva verður þó einnig
minnst fyrir ýmsar stjómkerfis-
umbætur, sem þóttu löngu tíma-
bærar, og metnaðarfulla áætlun
um einkavæðingu ríkisfyrirtækja.
Tilraunir hans til að færa
mennta-, heilbrigðis- og dóm-
skerfið til nútímahorfs hafa þó
ekki reynst eins árangursríkar.
Kosningum flýtt?
Þegar til skemmri tíma er litið
ber þó hæst pólitíska tómarúmið
sem Cavaco Silva skílur eftir sig.
„Það væri hól en ofmat að segja
að pólitíski og efnahagslegi stöð-
ugleikinn standi og falli með mér,“
sagði Cavaco Silva. Valdabarátta
innan stjórnarflokksins og hik
fjárfesta vegna óvissunnar um
úrslit kosninganna gæti þó orðið
til þess að hann yrði að sætta sig
við hólið.
Stjómarandstæðingar knýja nú
á sósíalistann Mario Soares for-
seta um að binda enda á óvissuna
sem fyrst með því að flýta kosn-
ingunum. Ef gengið verður að
kjörborði í maí eða júní yrði það
sósíalistum í hag og ný forysta
sósíaldemókrata fengi skamman
tíma til að undirbúa kosningabar-
áttuna. Slíkt gæti ennfremur
grafið undan mikilvægum einka-
væðingaráformum, svo sem um
að bjóða erlendum fyrirtækjum
hlut í portúgalska símafyrirtæk-
inu.
Líklegur í forsetaframboð
Sósíaldemókratar eiga nú undir
högg að sækja vegna spillingar-
mála og ólíklegt þykir að flokkur-
inn fái meirihluta þingsæta í
þriðju kosningunum í röð. Frétta-
skýrendur segja ákvörðun Cavaco
Silva til marks um að hann þekki
sinn vitjunartíma. Með því að víkja
með reisn sé hann í ákjósanlegri
stöðu sem forsetaframbjóðandi
þegar eftirmaður Soares forseta
verður kjörinn snemma á næsta
ári.
„Margir kjósendur vilja sjá
sterkan mann eins og Cavaco
Silva sem forseta, einkum þar sem
þingkosningarnar kunna að leiða
til veikrar minnihluta- eða sam-
steypustjórnar," sagði bankastjóri
í Lissabon. Nýjustu skoðanakann-
anir benda hins vegar til þess að
sósíalistinn Jorge Sampaio, borg-
arstjóri Lissabon, myndi bera sig-
urorð af Cavaco Silva í forseta-
kosningum.
Heimild:
The Financial Times.
CAVACO Silva fagnar sigri í þingkosningunum í Portúgal árið
1991, þegar flokkur hans náði meirihluta
á þinginu í annað sinn.
V-Evrópuríki vilja nýjan samning
við Bandaríkin
NATO-ríkin teng-
ist nánari bönd-
um efnahagslega
Leggja til víðtæk-
ari samvinnu á
sviði öryggismála
STJÓRNVÖLD í Þýskalandi, Bret-
landi og Frakklandi hafa lagt til að
stefnt verði að nýjum samningi við
Bandaríkin og Kanada, sem fæli í
sér . að Atlantshafsbandalagið
(NATO) fengi aukið hlutverk. NATO
yrði þá vettvangur samvinnu á sviði
efnahagsmála og á sama tíma yrði
öryggismálasamstarf aðildarríkj-
anna aukið, þannig að það næði
ekki aðeins til Evrópu, heldur því
sem næst alls heimsins.
Þetta er djarfasta tillagan sem
fram hefur komið til þessa í umræð-
unni um hlutverk Atlantshafsbanda-
lagsins eftir endalok kalda stríðsins.
Hugmyndin hefur ekki verið útlistuð
í smáatriðum en varnarmála- og
utanríkisráðherrar Bretlands,
Frakklands og Þýskalands vöktu
máls á hénni í ræðum sínum á árleg-
um öryggismálafundi í Munchen um
síðustu helgi.
Volker Riihe, varnarmálaráðherra
Þýskalands, lagði til að gengið yrði
frá „nýjum og víðtækari Atlants-
hafssamningi" sem kvæði á um sam-
vinnu á sviði hernaðar-, efnahags-
og stjórnmála með það að markmiði
að veija markaðshagkerfi og lýðræð-
isleg gildi væstrænu lýðræðisríkj-
anna.
Evrópuríkin ekki nógu öflug
Bandarískir embættismenn hafa
brugðist varfærnislega við hug-
myndinni um nýjan samning. Nokkr-
ir bandarískir fulltrúar á fundinum
í Miinchen sögðu þó að hugmyndin
kynni að fá góðan hljómgrunn hjá
Bill Clinton Bandaríkjaforseta, þar
sem hann gæti notfært sér hana í
baráttunni við einangrunarsinna á
þinginu.
Bosníustríðið er sagt hafa fært
evrópsku ráðamönnunum heim
sanninn um að Evrópuríkin geti ekki
gert sér vonir. um að geta leyst alvar-
leg hernaðarvandamál án fulltingis
Bandaríkjanna - að minnsta kosti
ekki næsta áratuginn. Að sögn emb-
ættismanna hrýs mönnum einnig
hugur við hinum nýja hernaðaranda
í Moskvu.
Af þeim sökum leggja Evrópurík-
in nú meiri áherslu á að halda tengsl-
unum við Bandaríkin og minna ber
á hugmyndum um að Vestur-Evr-
ópusambandið taki smám saman við
hlutverki NATO, en þær voru mjög
áberandi fyrir aðeins ári.
Samkeppnisandinn hættulegur
Frumlegasti þáttur tillögu Evr-
ópuríkjanna er hugmyndin um að
skapa vettvang til að samhæfa að-
gerðir í viðskipta- og efnahagsmál-
um. Embættismenn segja að aukin
samkeppni milli fyrirtækja á heims-
markaði og vaxandi þjóðernishyggja
í efnahagsmálum kunni að ógna
samstöðu lýðræðisríkjanna og skapa
jafn mikla hættu og vígbúnaðar-
kapphlaupið á sínum tíma.
Þýski varnarmálaráðherrann
sagði að Þjóðveijar væru reiðubúnir
að taka fullan þátt aukinni samvinnu
NATO-ríkjanna og gaf til kynna að
þeir léðu máls á þátttöku þýska hers-
ins í hugsanlegum hernaðaraðgerð-
um bandalagsins.
Ennfremur vakti það mikla at-
hygli að Alain Juppe, utanríkisráð-
herra Frakka, sem hafa lagt áherslu
á aukin áhrif Evrópuríkjanna innan
NATO, kvaðst í ræðu sinni hlynntur
hugmyndinni um aukna samvinnu
við Norður-Ameríkuríkin.
„Ég tel þetta mikilvæga og ef til
vill sögulega ræðu og hún er til
marks um nýtt hugarfar hjá frönsku
stjórninni,“ sagði vestrænn embætt-
ismaður.
Heimild: International Herald
Tribune.
Norrænar
mannréttindaskrifstofur
Tsjetsjníjuför
er ákveðin
FULLTRÚAR norrænna mannrétt-
indaskrifstofa, sem voru nýlega á
ferð í Moskvu til að ræða mannrétt-
indamál í Rússlandi, hyggjast fara
til Tsjetsjníju þar sem ætlunin er
m.a. að kanna umfang pyntinga.
Munu stofnanirnar reyna að fá með
í för lækna frá endurhæfingarstofn-
un fyrir fórnarlömb pyntinga, sem
starfrækt er í Danmörku.
Ástæða ferðar mannréttindafull-
trúanna var stríðið í Tsjetsjníju en
Rússar hafa verið sakaðir um gróf
mannréttindabrot þar í landi. Ræddu
fulltrúarnir mannréttindamál og
hjálparstarf við ýmis rússnesk sam-
tök og ríkisstofnanir. Var ætlunin
að kanna með hvaða hætti Norður-
lönd gætu stutt starf rússneskra
mannréttindasamtaka í Tsjetsjníju.
í Moskvu voru mannréttindafull-
trúarnir hvattir til þess að veita rúss-
neskum blaðamönnum og þing-
mönnum stuðning og kennslu í
mannréttindamálum og mannrétt-
indalöggjöf. Ýmis mannréttindasam-
tök á Norðurlöndum búa yfir svip-
aðri reynslu hvað varðar t.d. Suður-
Afríku og lönd í Austur-Evrópu.
í skýrslu sinni um Moskvu-förina
leggja norrænu mannréttindafulltrú-
arnir áherslu á að eftirlit með her
og lögreglu verði hert í Rússlandi
til að koma á stöðugleika og ör-
yggi, enda hafi Rússar skuldbundið
sig til þess á fundi ríkja Öryggis-
og samvinnustofnunar Evrópu í des-
ember sl. í Búdapest.
í ályktun mannréttindafulltrú-
anna um ástandið í Tsjetsjníju er
lögð áhersla á að alþjóðastofnanir,
t.d. Alþjóða Rauði krossinn, geti
fylgst með stöðu mála. Mikilvægt
sé að um vopnahlé semjist hið fyrsta
svo að unnt verði að grafa hina látnu,
veita særðum læknisaðstoð og gefa
almennum borgurum tækifæri á að
komast í öruggt skjól. Gera verði
stríðsaðilum grein fyrir ábyrgð sinni,
sérstaklega hvað varðar mannrétt-
indi og að allir þeir sem fremji mann-
réttindabrot verði færðir fyrir rétt.
Fulltrúi íslands i ferð norrænu
fulltrúanna til Moskvu var Ágúst
Þór Árnason, framkvæmdastjóri
Mannréttindaskrifstofu íslands.