Morgunblaðið - 18.02.1995, Blaðsíða 24

24 LAUGARDAGUR 18. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Tónsmiðja.
í Gerðubergi
-klassík fyrir börn-
MENNINGARMIÐSTÖÐIN Gerðu-
bergi er með í undirbúningi að hefja
klassískan tónlistarflutning fyrir
börn á aldrinum þriggja ti! tíu ára.
Guðni Franzson, klarinettuleikari,
stendur fyrir fyrstu fjórum
uppfærslunum sem verða í
Gerðubergi í febrúar og
mars. í kynningu segir:
„Tónsmiðjan hefur starf-
semi sína sunnudaginn 19.
febrúar kl. 15 og kemur
Guðni fram í gervi tón-
smiðsins Hermesar sem á
leikrænan hátt leiðir bömin
inn í undraveröld tónanna.
Hermes verður ekki einn
síns liðs því með honum
verða kunnir tónlistarmenn ásamt
nokkrum upprennandi hljóðfæraleik-
, urum úr tónlistarskólum borgarinnar
og aðrir gestir. Gestur Hermesar 19.
febrúar verður Þorsteinn Gauti Sig-
urðsson píanóleikari.
Tónsmiðjan hefur að hugsjón að
glæða áhuga bama á tónlist og hljóð-
færum, virkja þau til að greina tóna
og veita áhrifum þeirra eftirtekt.
Það var einmitt tónsmiðurinn
Hermes sem fyrstur allra er sagður
hafa komist að því að hægt er að
útbúa hljóðfæri úr nánast hverju
sem er; að pottlokum og kökuboxum
má breyta í trommur; trjá-
greinum, göfflum og öðr-
um eldhúsáhöldum í kjuða
o.s.frv., o.s.frv. Sagan seg-
ir ennfremur að eftir að
Hermes náði valdi á tónun-
um og fór að spila uppgötv-
aði hann að hljóðfæraleikur
býr yfir þeim töframætti
að hrífa með sér og breyta
hugarástandi þess sem
hlustar. Hermes varð þess
áskynja að leikur hans gat
komið öðrum í gott skap, fólk gat
fyllst angurværð, jafnvel brostið í
grát eða hlegið, ýmist blíðkast eða
reiðst, dansað eða fallið í djúpan
svefn.“
í Tónsmiðjunni gefst krökkum nú
kostur á að upplifa töframátt Herm-
esar og félaga hans á næstu vikum
og stendur dagskráin að jafnaði í
u.þ.b. 45 mínútur.
Hermes
Æfingabúðir í Foldaskóla
FORELDRAFÉLAG Skóla-
hljómsveitar Grafarvogs
stendur fyrir æfingabúðum í
Foldaskóla nú um helgina.
Þátttakendur eru um 170
ungmenni úr skólahljómsveit-
um af suðvesturhorninu. Þau
munu æfa í fjórum hópum til
hádegis á sunnudag, undir
leiðsögn hljómsveitarstjóra.
Æfingabúðunum lýkur með
blásaraveislu í Ráðhúsi
Reykjavíkur á sunnudaginn kl.
15 en þangað eru allir vel-
komnir.
ISLENSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
784. þáttur
Helgi Ormsson í Reykjavík
sendir mér langt bréf og efnis-
mikið. Reyni ég að gera því
nokkur skil, en sumt af efni
þess ræð ég ekki við.
1. Ég þakka bréfritara vin-
samleg orð um þessa pistla og
vísumar í þeim.
2. Bréfritari gagnrýnir, sem
margur annar, einhæfni í orða-
vali manna, fátæklegt mál, þar
sem hver étur eftir ððrum („tugg-
ur“). Dæmi: „út í hróahött" (=
rugl og vitleysa), „vísa á bug“
(= telja ósatt), „og þessi sífellda
opinskjalda, þegar allir koma
öllum í opna skjöldu (= koma
að óvörum). Það er eins og vanti
tilfmnanlega orðaforða“. [Inn-
skot umsjónarmanns: Eitthvert
sinn var kveðið:
Úti í Firði í fjósinu köldu
átti Finnur að mjólka með Öldu,
en hann gerði ekki gap,
var með gaspur og rap
og gekk bara fram fyrir Skjöldu.]
3. Bréfritari minnir með réttu
á vitleysuna „ekki ósjaldan" sem
á að merkja oft. En með hinni
tvöföldu neitun snýst merkingin
við. Ósjaldan merkir hins vegar
oft, eins og ljóst má vera. Bréf-
ritari bætir því við, að allir eigi -
leiðréttingu mismæla sinna, en
hitt sé óþolandi, ef fólk strákast
upp í vitleysunni.
4. Helgi Ormsson er á móti
orðum eins og niðurtekning og
inntekning. Hann vill heldur nið-
urtekt og inntaka, svo sem nið-
urtekt mannvirkja og inntaka
nýrra félaga, eða inntaka lýsis
og annarra heilsumeðala. Um-
sjónarmaður tekur undir þetta
síðasta og yrðu það þá líklega
undirtektir, fremur en *undir-
taka eða *undirtekning.
5. Bréfritari leggur til að
„lenda í skilnaði og ná sér í
nýjan maka geti heitið að skipta
sköpum". Umsjónarmanni finnst
þessi orðaleikur kominn út á
tæpasta vað, og verður nú horf-
ið með þökkum frá bréfi Helga
Ormssonar.
★
Vilfríður vestan kvað:
Bjössi og Lína þar lágu út á teigi
og sér léku í ilmandi heyi
og heys um ból
himinbjört sól
skein yfir landi sínu á sumarvegi.
★
Ingimar er fornnorrænt nafn,
þar sem fyrri hlutinn táknar eitt-
hvað guðlegt eða konunglegt,
en seinni hlutinn merkir frægur
eða ágætur. Ekki fínnast fom
dæmi um nafnið hérlendis, en
það var notað um alla Skandin-
avíu. Elsta dæmi, mér kunnugt,
er Ingimar Marísson, 8 ára
bóndasonur í Útkoti í Hvamms-
sókn í Norðurárdal 1845. Ekki
þarf lengi að leita skýringa á
nafngiftinni. Foreldrar sveinsins
hétu Ingveldur og Marís.
Ingimars-nafn þótti gott,
sem von var og maklegt. Voru
menn þessa nafns orðnir 77 árið
1910, þar af 14 fæddir í Eyja-
fjarðarsýslu. Síðan hefur fjölgað
talsvert, og eru nú í þjóðskrá
um 260.
★
Inn kemur hvít eins og ijúpa,
sýnist mér.
Seinna mun hún seyðið af því súpa,
sýnist mér.
(Afbrýðisamur maður á stríðsárunum um
konu sem hann hafði misst í ástandið.)
★
Orðabókarispa
Að vera ekki með öllum
mjalla merkir að vera ekki and-
lega heilbrigður, ekki með fullu
viti. Bágt er að vita hvemig
þetta er hugsað í upphafí. Mjalli
hefur breytilega merkingu, t.d.
skynsemd, heilbrigt sálarlíf,
hreinleiki, það að vera hvítur.
Ekki virðist með öllu fráleitt að
þetta sé skylt orðinu mjöll =
nýfallinn snjór (laus í sér). Stytt-
ist þá leiðin yfir í mjöl og þá
sjókindategund sem nefnist
mjaldur. Sá er hvítur. Mjaldur
er einnig hvítur fressköttur.
Sögnin að injalla merkir að
snjóa. Ætli mjalli hafí fengið
merkinguna „heilbrigt andlegt
ástand“ út frá hvítleikamerking-
unni? Klár er tökuorð úr latínu
clarus = bjartur, skír. Menn eru
svo „klárir í kollinum“, ef allt
er þar í góðu lagi. Þetta eru þó
aðeins vangaveltur, engin vissa
er fyrir því, hvemig orðtakið að
vera ekki með öllum mjalla
er hugsað og komið til.
★
Smálki
1. Plús: í kvöldfréttum út-
varps laugardaginn 11. þ.m.
leiðrétti fréttaþulur (kona)
„ungabarn" og breytti í ung-
bam.
2. Mínus: Sama kvöld sagði
önnur kona, er fréttir las: „um-
hverfisvænir ásar“. Ljótt er sír-
atið. Ég hélt svipsinnis að þetta
væru kynlegar fréttir af brids-
mótinu. En „ásamir“ reyndust
vera æsir úr norrænni goða-
fræði, væntanlega árgæsku- eða
frjósemdargoð.
3. Mínus: Blessuð sólin var
„orsakavaldur" slysanna, sagði
viðmælandi fréttamanns á Rás
tvö. Meira um þetta vonda orð
síðar. Eitthvað veldur slysum
fremur en orsökum, en svo eru
auðvitað til orsakir slysanna.
4. Plús: Umsjónarmaður
hrósar enn Heklu fyrir gott
málfar, þegar bílar eru auglýstir.
5. í hvaða heimsálfu er Akur-
eyri? í svæðisútvarpinu átti að
sigla milli Akureyrar og Evrópu.
Auk þess er beðist velvirðing-
ar á prentvillu í síðasta þætti í
vísu: „knjár“ fyrir kijár (= kröf-
ur). Uppi hefur Kjartan krjár
o.s.frv.
★
Sigfríður sunnan kvað:
Kötturinn Karólína
var krúttlegust velflestra trýna,
en átti til klór
(ef út í það fór)
við aumingja högnana sína.
Geometrískt
I
i
I
ar og Svavars Guðnasonar eru áber-
andi sterkustu verkin á veggjunum.
MYNPUST
M okka
SILKIÞRYKK
PETER HALLEY
Opiðtil l.mars.
Aðgangur ókeypis.
EITT sterkasta einkenni á listþró-
un þessarar aldar er hin geysilega
mikla kenningasmíð, sem hefur fylgt
allri nýsköpun á myndlistarsviðinu.
Þetta á jafnt við tilhneigingu fræði-
manna og listafólks til að greina og
flokka það sem þegar hefur verið
gert (og reyna þannig að skilja betur
hvað fólst í viðkomandi list eða af
hveiju áhrif hennar stöfuðu) og vax-
andi tilurð ýmissa forskriftarkenn-
inga, þ.e. lýsinga á hvemig myndlist-
in ætti að vera, áður en nokkuð er
gert. Fútúristamir voru dijúgir á
þessu sviði með sínum nær fjórum
tugum stefnuskráa í upphafi aldar-
innar, og menn eru enn að.
Síðustu áratugi hefur þessi árátta
snúið ekki síður að endurmati fyrri
kenninga, og afraksturinn er að finna
í sívaxandi flóði hátimbraðra rit-
smíða, sem fjalla í raun um sama
efni og áður hefur verið tekið til
skoðunar. Til að aðgreina hina nýja
umferð frá því sem áður gekk yfír
eru komin til forskeyti eins og ný-,
eftir-, síð-. („new-“, „neo-“, ,,post-“).
Nú hefur angi „ný-geometrískrar“
hugmyndafræði formlega borist
hingað með þessari litlu sýningu sem
Hannes Sigurðsson hefur haft um-
sjón með.
Peter Halley hefur verið einn
þekktasti drifkrafturinn í endurvakn-
ingu flatarmálsfræðinnar í myndlist
og þar með hins geometríska mál-
verks vestan hafs, og einkum hafa
kenningar hans um tengsl þess við
uppbyggingu þjóðfélagsins vakið at-
hygli. Má raunar segja í ljósi stórauk-
innar tölvuvæðingar síðustu ára að
hugmyndir hans séu mun áhugaverð-
ari nú en þær voru í upphafi, þar
sem hin skipulagða þjóðfélagsgerð
verður sífellt fastmótaðri og kerfis-
bundnari.
Helsti veikleiki þessara hugmynda
er hins vegar að myndverkin sjálf
eru oftar en ekki aðeins skreyting
við textann. Án hans standast þau
ekki samanburð við hina geometrísku
abstrakt fyrri áratuga, eins og sést
vel hér; verk þeirra Valtýs Pétursson-
Annar galli er að samsvarandi
myndefni er nú þegar ríkur þáttur í
daglegu lífi okkar, og hefur þar
ákveðna merkingu, sem kenningar
Halley ná ekki að breyta. Þannig
voru nýlega birt skipurit um tengsl
innan „Kolkrabbans" og „Smokk-
fisksins" mun áhugaverðari en sam-
svarandi verk á veggjum Mokka;
ýmis konar flæðirit, uppdrættir af
rökrásum, raflögnum o.s.frv. hafa í
hugum flestra faglega merkingu,
sem ekki verður slitin frá þeim.
Þetta dregur samt ekki úr gildi
hugmyndanna, þó það geri mynd-
ræna tjáningu hins geometríska
þjóðfélags á listrænum grunni öllu
erfiðara viðfangsefni; það er einfald-
lega vandamál sem listamaðurinn
verður að leysa.
í texta þeim sem fylgir sýning-
unni segir Peter Halley iim geometr- *
íuna að hún sé enn „raunhæft við-
fangsefni vegna þess að hún tengist
táknmáli stjómunar- og sérfræð-
ingastéttanna, hinni fagtegu umönn-
un. Hún er táknmál fyrirtækja og
flæðirita, boðskipta og skipulags-
arkitekta."
Þetta ætti að vera nægileg ástæða
til að veita henni athygli, nú þegar
sérfræðingaveldin rísa hvað hæst á
Vesturlöndum. Og listamaðurinn er
bjartsýnn á listina: „Ég er sannfærð- '
ur um að listsköpun megi nota til
að skilja þjóðfélagsleg fyrirbæri. En
það sem er einstakt við listsköpun,
öfugt við akademíska fræðiiðkun, er
að í undirmeðvitundinni opnast leiðir
til skilnings á umhverfínu sem ristir
miklu dýpra en rökfestan ein getur
veitt."
í fylgiriti sýningarinnar eru þann-
ig settar ýmsar hugmyndir um vort
geometríska þjóðlíf, sem vert er að
veita nánari athygi. Flaustursleg '
þýðing er hins vegar galli, þar sem
orðskrípi eins og „smættarkennd",
„sjálfsskírskotaftdi" og „sundurbút-
un“ geta fengið jafnvel hörðustu les-
endur til að gefast upp.
Er óskandi að listunnendur eigi
eftir að fá betra tækifæri til að kynn-
ast hugmyndum og myndverkum
Peter Halley á stærri sýningu hér á
landi, til að geta dæmt sjálfir gildi
þess efnis og inntaks, sem hér er >
aðeins tæpt á. '
Eiríkur Þorláksson