Morgunblaðið - 18.02.1995, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 18. FEBRÚAR 1995
NORRÆN SAMVINNA
MORGUNBLAÐIÐ
Óvættimar í Evrópu
o g áhrif Islendinga
I BARNÆSKU var mér sögð
saga af fólki í afskekktri byggð sem
þorði ekki yfír fjöllin til næstu
mannabyggða. Ævagamlar sögur
um óvættimar í fjöllunum höfðu
fangað svo hugi þess, að engir vog-
uðu sér að leggja land undir fót og
athuga hvað væri handan fjallanna.
Aðeins einn lítill drengur tók þá
ákvörðun þrátt fyrir miklar úrtölur
að hann skyldi fara yfír fjöllin.
Hann vildi heldur brjótast út en iáta
loka sig lengur inni. Hann uppskar
margfalt fyrir áræðið.
Mér datt þessi gamla saga í hug
þegar ég las ummæli höfð eftir þeim
mæta manni Halldóri Ásgrímssyni
sem birtust 7. janúar sl. í flokks-
blaði hans Tímanum. Þar mælir
hann eindregið gegn tillögum um
aðildarviðræður við ESB, því það
sem útúr þeim komi muni aðeins
skaða hagsmuni íslendinga.
Þessi afstaða veldur vonbrigðum.
Það er að sjálfsögðu ekkert við það
að athuga að lýsa sig andvígan
þátttöku í ESB. Það er öllum heim-
ilt. Það er hinsvegar áhyggjuefni
þegar forystumenn þjóðarinnar um-
gangast stórmál hennar með þess-
um hætti. Það er ekki forsvaranlegt
gagnvart þjóðinni að gefa sér niður-
stöður hugsanlegra samninga við
ESB fyrirfram. Þetta er hugsunar-
háttur sem dæmir þjóðina til útlegð-
ar í eigin landi. Það er ekki þessari
þjóð til framdráttar að halda fast
við hugsunarmáta þjóðsögunnar,
þegar nálgast þarf erfíð álitamál
nútímans. Þar þurfum við grein-
ingu, rök og viðræður við gagnaðila
til að komast að raunsannri niður-
stöðu.
Það breytir engu þótt hugsanleg-
ur viðsemjandi sé sjálft Evrópusam-
bandið með alla sína sáttmála og
meginreglur. Reynslan sannar að
því fleiri sem aðildarríkin verða þeim
mun veigamein eru
undantekningamar. Sá
hugsunargangur, að
gefa sér niðurstöðumar
fyrirfram, þætti ekki
brúklegur hér á heima-
velli t.d. í kjaraviðræð-
um. Þar er fyrst samið
og niðurstöðumar síð-
an lagðar fyrir félags-
menn til endanlegrar
afgreiðslu. Þá er rétti
tíminn til að taka af-
stöðu. Þá fyrst liggur
fyrir niðurstaða.
íslenskar forsendur
Þau rök sem m.a.
hafa komið fram hjá Halldóri um
að stjómkerfí fískveiða hjá ESB sé
vont á vissulega við gild rök að styðj-
ast. Hér er því um mikilvægt mál
að ræða og ber að taka tillit til þess-
ara raka, þegar þar að kemur.
Stefna ESB í sjávarútvegsmálum
byggist á þeirri forsendu að sjávar-
útvegurinn sé dreifbýlisatvinnuveg-
ur, með viðeigandi stjómkerfi, sem
þurfi opinbera styrki eins og land-
búnaðurinn. í engu ESB-landi skipt-
ir sjávarútvegur neinu vemlegu
máli nema fyrir takmarkaðar og
einstakar byggðir, yfírleitt á út-
kjálkum. Norðmenn gátu vel sætt
sig við þá skilgreiningu og stöðumat
fyrir greinina sem ESB bauð uppá
og gert samning á grundvelli henn-
ar. Það getum við hinsvegar ekki.
Meðan við eyðileggjum ekki þá
hagrænu stjómun sem við leggjum
til grundvallar árangursríkri stjóm-
un fískveiða, getum við hvorki sam-
ið á ESB né norskum forsendum.
Það gildir um stjómkerfíð og enn-
frekar um yfirráðin yfír fiskimiðun-
um. Við semjum á íslenskum for-
sendum. Ég hygg að hérlendis geti
vart verið ágreiningur um þetta
milli manna. Þetta
skiptir okkur einfald-
lega of miklu máli. Ef
meginforsendum
stjórnkerfís fiskveiða
hér á landi verður
breytt í átt til meira
óhagræðis, þá kann
þetta að breytast. Við
eigum nóg af galvösk-
um talsmönnum aukins
óhagræðis í sjávarút-
vegi hér heima. Við
þurfum ekki á aðstoð
frá Brassel að halda í
því efni.
Rökræður okkar á
milli um hverskonar
stjómkerfi kæmi útúr samningum
við ESB era ekki mjög fijóar. Einir
komumst við einfaldlega ekki að
neinni niðurstöðu um hvað okkur
gæti staðið til boða í samningum
við ESB, hversu lengi sem við kapp-
ræðum við sjálfa okkur. Af slíkum
orðaskylmingum geta menn hent
mikið gaman, en þær verða aldrei
neitt meira en einræður. Niðurstöð-
ur nálgumst við engar. Hvorki gáfu-
legar vangaveltur né hvassyrtar
fullyrðingar veita okkur nein gagn-
leg svör. Svarið fæst aðeins í samn-
ingaviðræðum í Brassel. Ef við þor-
um ekki að láta reyna á umsókn,
væntanlega af ótta við óvættimar
í Evrópu, komumst við aldrei að því
hvaða kosti þjóðinni bjóðast. Það
er enganveginn fullnægjandi hags-
munagæsla fyrir þjóðina. Það má
þó segja að afstaða forystu sjálf-
stæðismanna er vitrænni að því leiti
að þeir útiloka aðeins tímaþáttinn í
málinu, ekki endilega hugsanlega
samningsniðurstöðu. Þeir segja ein-
faldlega þetta er ekki tímabært. Því
minna sem menn útiloka að óreyndu
þeim mun auðveldara verður að
nálgast skynsamlega lendingu.
Þröstur Ólafsson
Reynsla Þjóðveija
Sögulegar samlíkingar eru alltaf
varhugaverðar og segja aldrei nema
brot af því sem um er að ræða.
Fyrir tæpum 25 áram stóðu Þjóð-
verjar frammi fyrir þeirri spurningu
á hvem hátt þeir gætu komist útúr
þeirri pólitísku einangran sem staða
þeirra í eftirstríðs Evrópu setti þá
í. Þeir höfðu opnað sig til vesturs
meðan austrið var þeim lokað.
Þegar Willy Brandt hóf að beij-
ast fyrir Austurstefnu sinni urðu
margir til að afneita henni fyrir-
fram. Þessi stefna myndi ekki skila
Þjóðveijum neinum ávinningi og
væri andvana fædd. Hún þýddi að-
eins afsal á rétti til sjálfsákvörðunar
Við tryggjum áhrif okk-
ar ekki nema með einum
hætti, segir Þröstur
--_5-----------------------
Olafsson, með aðild að
Evrópusambandinu.
fyrir Austur-Þjóðveija og myndi
festa aðskilnað þjóðarinnar varan-
lega í sessi. Þetta myndi einnig
tryggja yfírráð Moskvu yfír Mið-
og Austur-Evrópu um alla framtíð.
Uppi vora sterkar raddir sem sögðu
að afstaða sem þessi, er stefndi að
afsali á þjóðréttindum, jaðraði við
hrein landráð.
Sem betur fer fyrir Þjóðveija áttu
þeir foringja sem þorði að bijótast
útúr hugarfari minnimáttarkenndar
og ótta við hið óþekkta. Hann neit-
aði að gefa sér niðurstöður samn-
inga fyrirfram. Metnaður hans fyrir
hönd friðar í Evrópu og örlaga
þýsku þjóðarinnar var áhættunni
yfírsterkari.
Nú efast fáir um réttmæti þess-
arar stefnu. Hún átti drjúgan þátt
í hruni kommúnismans, falli Berlín-
armúrsins og sameiningar Þýska-
lands. í stað afsals á þjóðréttindum
er Þýskaland orðið áhrifamesta ríki
á meginlandi Evrópu.
Willy Brandt þorði að sigla á
móti straumnum og takast á við
hugarfar fordóma og stöðnunar.
Hann eins og drengurinn í sögunni
uppskar margfalt fyrir.
Markmið íslendinga
Við íslendingar þurfum nauðsyn-
lega að styrkja stöðu okkar í sam-
starfí við grannþjóðir. Við megum
aldrei sætta okkur við að áhrif okk-
ar séu í réttu hlutfalli við höfða-
fjölda þjóðarinnar. Við tryggjum
ekki varanlega eftirsóknarverð lífs-
kjör hér nema við komumst aftur á
fyrsta farrými.
Á tímum kalda stríðsina höfðum
við mun meiri áhrif en stærð okkar
gaf til kynna. Það tryggði okkur
þann aðgang að áhrifum sem við
þurftum. Þessi aðgangur er ekki
lengur fyrir hendi. Okkur er allstað-
ar tekið með miklum velvilja en
áhrif okkar á ákvarðanir annarra
sem skipta okkur máli, era hverf-
andi, ef öryggisþátturinn er undan-
þeginn.
Svo veik er staða okkar í reynd
að jafnvel frændur okkar Norðmenn
semja beint við Rússa um að koma
í veg fyrir fund um þríhliða viðræð-
ur landanna, sem fjalla á um fisk-
veiðar í Norðurhöfum. Eigum við
einhveija bandamenn þegar þess-
konar milliríkjamál eru annarsveg-
ar? Hvað eigum við að bíða lengi á
meðan samið er framhjá okkur?
Þetta er ekki síðasta málið sem við
kunnum að lenda í sem er af sam-
bærilegum toga sprottið.
Við þurfum að endurmeta stöðu
okkar með það fyrir augum að
styrkja hana á ný. I heimi nútímans
geta litlar þjóðir ekki tryggt hags-
muni sína til langframa með því
einvörðungu að hamra á sérstöðu,
sjálfstæði og smæð. Eftirmúrs-
tíminn mun einkennast af kald-
lyndri hagsmunagæslu heimshlut-
anna í formi samninga og í nafni
ríkjaheilda. Þar verðum við að vera
þátttakendur. Ekki til að afsala
okkur stjórnarfarslegu fullveldi
heldur til að tryggja okkur efna-
hagslegt og pólitískt fullveldi í
heimshluta þar sem hagsmunir ein-
stakra þjóðríkja eru óaðskiljanlegir
frá hagsmunum álfunnar sem heild-
ar.
Við tryggjum áhrif okkar ekki
nema með einum hætti: Aðild að
Evrópusambandinu. Engin önnur
samtök í okkar heimshluta hafa
neitt svipað því samskonar hlutverki
að gegna og ESB. Áhrif á þróun
Vinur er sá er til vamms segir
ÞAÐ var að vonum að Hagfræði-
stofnun háskólans hefði átt þátt í
því að reyna að neyða íslenska kvóta-
kerfínu upp á Færeyinga. Þá vitn-
eskju mátti fínna í grein hagfræð-
ingsins Tryggva Þórs Herbertssonar
í Morgunblaðinu föstudaginn 10.
febrúar sl. Ég hafði reyndar ekki
áttað mig á því fyrr, að greiðvikni
okkar í kvótum til Færeyinga tengist
því með einhveijum hætti að þeir
hefðu verið knúnir til þess með is-
lenskri ráðgjöf í gegnum Dani að
taka upp kvótakerfi í fiskveiðum.
Það fara vissulega að verða dálítið
sérstakar þær leiðir sem snúið hafa
að íslenskum sjómönnum í þeim
samningum sem snert hafa veiðar
Færeyinga hér við land á liðnum
áram. Þegar samið var um það fyrir
atbeina Islendinga að Færeyingar
hættu laxveiðum í sjó austur af land-
inu þá fengu Færeyingar uppbót í
lúðukvóta við ísland. Þessu var auð-
vitað neitað af þáverandi sjávarút-
vegsráðherra, Halldóri Ásgrímssyni.
Nýverið sögðu færeyskir laxveiðisjó-
menn að þessi hefðu verið kaup
kaups í þeim samningum. Ég held
að ég verði að leyfa mér að vonast
til þess að sem fæstir af þessum
„snillingum" íslands komi að málefn-
um tengdum Færeyjum og fískveið-
um í framtíðinni. Eigum við kannski
von á því að íslenskir bankamenn
hafí ráðlagt forsvarsmönnum Den
Danske Bank hvemig þeir ættu að
fjármagna skipakaup. Éf Færeying-
ar eiga að þurfa að una þeim afar-
kostum að vinna eftir íslenska kvóta-
kerfinu á sínum heimamiðum vegna
„sérstakrar fagráðgjafar" frá hag-
fræðingnum Tryggva Þór, þá sann-
ast hið þekkta máltæki að frændur
era frændum verstir.
Flest það sem kemur
fram í grein Tryggva
er að öðra leyti gamlar
lummur sífækkandi
aðdáenda kvótakerfís-
ins hérlendis. Til skýr-
ingar má draga fram
nokkrar fullyrðingar
hans sem vel eru þekkt-
ar.
1. Honum fínnst
umræðan dapurleg,
sjálfum „hagfræðingn-
um“, og öll byggð á
misskilningi þeirra sem
lítið vita, fæddir eru og
aldir upp á Vestfjörð-
um, hafa lengst af lifað
af því að sækja sjó eða
staðið fyrir að aðrir
sæktu sjó frá Vestfjörðum. Það að
okkur hugnast að hafa áhrif á sókn-
ina en leyfa í staðinn frelsi einstakl-
inga innan heildarreglna sóknarkerf-
is og svæðaskiptingar telur hann
okkur til vansa og hreint og beint
stórhættulegt.
Það mætti ef til vill Ieyfast mér,
háæruverðugi hagfræðingur, að
spyija yður hvemig menn hafí farið
að því að stunda sjósókn og fískveið-
ar á undanfömum áratugum án þess
að ákveða sóknina um leið og halda
beint á vit hættulegra veiða? Ef slík
hugsun okkar Vestfírðinga telst okk-
ur til vansa þá er öll myndun byggða-
kjarna á Vestfjörðum og reyndar
víðar á landinu, þar sem hagkvæmt
þótti að stunda sjó, algjört slys. Forf-
eður okkar á síðustu og þessari öld
hafa sýnilega ekki notið þess að búa
að leiðbeiningum yðar.
2. Næst kemur dæmið um 100
skipin sem verða seinna 110 ef menn
hafa fijálsar hendur. Ég hélt satt
að segja að jafnvel hag-
fræðingurinn Tryggvi
Þór vissi að lengi hefur
verið bannað að fjölga
skipum í veiðiflotanum
og að úrelda þyrfti eitt
skip eða fleiri til þess
að önnur fengju veiði-
leyfi í íslenskri fisk-
veiðilögsögu og þess
vegna þyrftu jafnvel
hinir „einu sanntrú-
uðu“, kvótasinnamir,
ekki að grípa til þessara
falsraka í sínum mál-
flutningi.
Það era engar deilur
um það að leyfa ekki
óhefta ijölgun fiski-
skipa. Það mætti hins
vegar öllum vera ljóst sem á annað
borð vilja fjalla um afköst í fískveið-
um að sóknarmáttinn í íslenska flot-
anum má auðveldlega stórauka frá
þvi sem nú er án úreldingar. Jafn-
framt liggur það fyrir að afköst tog-
veiðiflotans (báta og togara) hafa
aukist um tugi prósenta á undanförn-
um 25 áram.
Þeir sem fylgst hafa með þróun í
togveiðum á undanförnum árum hafa
vitað að togveiðiafköst bæði bátaflot-
ans og togaraflotans hafa vaxið
veralega sl. 2-3 áratugi. Ákveðnar
stærðir skipa, svokallaðir landhelgis-
togbátar, hafa aukið togkraft sinn
og veiðiafköst einna mest. Viðmiðun-
arstærðir era einkum 26 metra löng
skip annars vegar, sem hafatogveiði-
heimildir víða mjög nærri landi, og
39 metra löng skip sem einnig fá
að veiða með fiskitrolli innan 12 sml
en þó fjær landi en minni skipin.
í nýlegri skýrslu Tæknideildar
Fiskifélags íslands kemur fram að
Afköst togveiðiflot-
ans, segir Guðjón A.
Kristjánsson, hafa
aukist um tugi
prósenta á undan-
förnum 25 árum.
26 metra togveiðiskipin, sem eru nú
53 skip, era 23% skrokkstærri en
þau 46 skip sem nutu sams konar
veiðiheimilda 1969 og ef vélaraflið
er skoðað yfir sama 25 ára tímabil,
frá 1969-1994, er aukning í meðal-
vélarafli 77% þessi 25 ár. Þróunin
er ekki alveg samstæð í 39 metra
löngu togskipunum (litlir skuttogar-
ar) enda var vélaraflið ef skipið hafði
skuttogaralag bundið skilyrðum um
1000 hestöfl. Takmörkun á skrúfu-
stærð og togkraftsaukningu samfara
skrúfuhring var engin. í ljósi þeirrar
fagvinnu sem skýrsla Tæknideildar
Fiskifélags íslands birtir er ljóst og
kemur fram sem tillaga í þessari
vönduðu skýrslu, sem sérstaklega
ber að þakka starfsmönnum Fiski-
félagsins fyrir, að rétt væri að taka
upp sérstakan togveiðistuðul.
Togveiðistuðulinn mætti nota sem
aðgang að ákveðnum veiðisvæðum
og einnig til þess að raða skipum
niður í flokka sambærilegra skipa.
Þannig mætti með ákveðinni aðferð
ákveða sókn skipa og þann sóknar-
þunga sem ná mætti samkomulagi
um að halda úti á fískimiðunum við
landið t.d. innan 12 sml eða 20 sml
eða miðað við ákveðið dýpi sjávar á
fískislóð og hvað best nýtist til veiða
og verndunar á tilteknu svæði.
Guðjón A.
Kristjánsson
Ég ráðlegg þér, Tryggvi Þór, að
ná þér í eintak og lesa vel.
3. Þú víkur að Sovétríkjunum og
miðstýringunni sem þar var. Mér er
til efs að Vesturlönd hafí átt þátt í
jákvæðri þróun í Sovétríkjunum sál-
ugu með því að reyna að stuðla að
því með peningagjöfum og annarri
fyrirgreiðslu að breytingin þar gerð-
ist jafn hratt og raun varð á. Alla-
vega er það ijóst að núverandi ástand
víða austur þar er ekki eftirsóknar-
verð afleiðing þess að stjómskipulag
hrundi á stuttum tíma.
Við geram okkur fulla grein fyrir
þessu, fyrrverandi útgerðarmenn og
sjómenn á lista Sjálfstæðisflokksins
á Vestfjörðum. En hvers á Ólafur
Hannibalsson að gjalda í þessari
umræðu þinni að vera eigi nefndur
til sögunnar?
Fyrir hönd Sovétsins sáluga ætla
ég samt að vona að næsti vettvangur
í fískveiðistjómun með íslenska
kvótakerfinu verði ekki innleitt þar.
Nóg er nú samt ringulreiðin og
braskið. Rússneska mafían myndi
hins vegar fagna stórlega ef það
hagfræðikerfi sem þú telur svo gott
og heilbrigt, íslenska kvótakerfíð,
yrði innleitt þar. Ekki er minnsti
vafí í mínum huga að yrðu slík afrek
unnin af þér í Sovétríkjunum sálugu
myndu mafíosamir opna bankareikn-
ing á þínu nafni, að þér óspurðum,
í Den Danske Bank hið snarasta og
afkoman þar með tryggð fyrir lífstíð.
4. Mér þætti afar vænt um ef þú
vildir upplýsa, þar sem þú þekkir svo
vel til í almenningshlutafélögum,
hveijir stjórna í þeim félögum í dag.
Það væri alveg nægjanlegt, fyrir mig
að minnsta kosti, ef þú færir yfír
það mál á síðum Morgunblaðsins og
tækir fyrir eins og 15 stærstu al-
menningsfélögin. Þegar sá rökstuðn-
ingur birtist væri gaman í framhaldi
að kanna hvernig sá sem á 100 þús-
und í almenningshlutafélagi tryggir
það að kvótavaldið sé notað í sam-