Morgunblaðið - 07.05.1995, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 7. MAÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
England
Það var dansað
á götum úti
HEIMSSTYRJÖLD-
IN síðari hafði áhrif
á líf fólks með ýms-
um hætti. Hjá Mar-
gréti og Karli Strand
þýddi hún árs að-
skilnað eftir aðeins
tveggja daga hjóna-
band. Þau giftu sig
18. október 1941 og
20. október hélt Karl
til Englands. Mar-
grét fékk hins vegar
ekki landvistarleyfi
fyrr en ári síðar þar
sem hún ætlaði sér
hvorki í nám né út á
vinnumarkaðinn.
„Bretar vildu ekki fá
neina auðnuleysingja
til landsins á þessum tíma, en
þegar leyfið kom fór ég strax utan
með skipi og var viku á leiðinni,"
sagði Margrét í samtali við Morg-
unblaðið.
Hún segir að almenningur hafí
tekið stríðinu mjög vel, fólk hafi
verið ákaflega samhent og tekið
þeim hjónum eins og Englending-
um. „Við fórum ekki í loftvarnar-
byrgi utan einu sinni þegar ég fór
þangað með vinkonu minni. Þar
var mikið fjör, sungið og drukkið
te eins og Englendingar gera þeg-
ar þeir þurfa að hressa sig við.
Þeir voru alltaf vissir um að þeir
myndu vinna stríðið."
Á friðardaginn
sjálfan, 8. maí, var
mikið um að vera.
Þá var dansað frá
Piccadilly niður í Al-
bert Hall og létu
Margrét og Karl sitt
ekki eftir liggja. „Við
fórum með ársgam-
alt bam í vagni og
það var ekki auðvelt
að komast áfram.
Almenningur var
ákaflega glaður, allir
pöbbar voru fullir og
fólk skemmti sér.“
Þó að friður væri
kominn á voru götur
áfram myrkvaðar.
„Það var eiginlega mesta gleðin
þegar götuljósin fóru að sjást aft-
ur og fólk gat gengið frjálst um.“
Matarskömmtun var einnig
haldið áfram. Sem dæmi fékk
fjögurra manna fjölskylda fímm
kótilettur einu sinni í viku og
smjörskammturinn var eins og
eldspýtustokkur.
Uppbygging borgarinnar hófst
hægt og sígandi en hún var ekki
komin í samt horf fyrr en 2-3
árum seinna. „Það var samt furðu
fljótt sem almenningur fór að veita
sér meira og reyna að bjarga sér,“
sagði Margrét.
Morgunblaðið/Þorkell
Margrét Strand
Á morgun, 8. maí, eru
liðin 50 ár frá því að lok
heimsstyrj aldarinnar
síðari voru tilkynnt.
Hildur Fríðriksdóttir
gluggaði í Morgunblað-
ið frá þessum tíma og
fékk fjóra aðila til að
rifja upp tilfinningar
sínar á þessum tíma.
SKEMMDIR kannaðar eftir
óeirðimar.
Danmörk
FRIÐUR í Evrópu tilkynntur
í dag“, segir í fimm dálka
fyrirsögn í Morgunblaðinu
þriðjudaginn 8. maí 1945,
en dagana á undan hafði forsíða
blaðsins verið undirlögð af fréttum
frá uppgjöf þýska hersins á Ítalíu,
í Norður-Þýskalandi, Danmörku og
Hollandi.
Fréttin sjálf hefst á þessum orð-
um: „í dag kl. 1 eftir hádegi verða
styijaldarlok í Evrópu tilkynt sam-
tímis í London, Washington og
Moskva. Verður dagurinn í dag því
hinn svonefndi sigurdagur í Evrópu.
Dagurinn verður almennur hátíðis-
dagur í Bretlandi og einnig miðviku-
dagurinn kemur. Churchill mun
flytja erindi sitt um stríðslokin í
neðri málstofu breska þingsins, en
eftir þetta munu ráðherrar ganga
til kirkju. Klukkan 7 um kvöldið
flytur Georg 6. Bretakonungur er-
indi til allra þegna sinna. - Mikið
mun hvarvetna verða um dýrðir í
löndum bandamanna í dag. Vitað
er að samningar um skilyrðislausa
uppgjöf voru undirritaðir í bæki-
stöðvum Eisenhowers í fyrrinótt. í
dag lýkur því styijöld, sem staðið
hefír í Evrópu í hátt á sjötta ár.“
Síðdegis þennan sama dag gaf
Morgunblaðið út aukablað. A for-
síðu var birt ávarp Churchills for-
sætisráðherra Breta, sem hann
flutti þjóð sinni á eftirminnilegan
hátt í útvarpi. Enn geta menn heyrt
rödd Churchills hljóma fyrir eyrum
sér þegar hann mælti á enska
tungu: „í gærmorgun undirritaði
Jodl hershöfðingi, fulltrúi þýsku
herstjórfiarinnar og Dönitz stór-
aðmíráls, í aðalstöðvum Eisenhow-
ers hershöfðingja, skilyrðislausa
uppgjöf alls herafla Þjóðveija í
Evrópu, á landi, sjó og í lofti.“
Fólk þusti út á
götur til að fagna
HÓPGANGA Norræna félagsins kemur að sendiráði Norðmanna.
„ÞAÐ er erfítt að lýsa
þeim tilfínningum
sem gerðu vart við
sig þegar við heyrð-
um í útvarpinu að
Þjóðvetjar hefðu gef-
ist upp í Danmörku,"
sagði Jakob Bene-
diktsson fyrrverandi
ritstjóri Orðabókar
Háskólans, en hann
vann sem bókavörður
á Háskólabókasafn-
inu í Kaupmannahöfn
í stríðinu og fluttist
ekki til Islands fyrr
en ári eftir að stríði
lauk.
Jakob segir að
stundin hafí verið
ógleymanleg, þó svo að hennar
hafi verið vænst um nokkum tíma.
„Fregnir höfðu borist um að Hitler
væri allur. Því vissu menn að frétta
um endalokin værú að vænta innan
skamms. Þegar stundin rann upp
losnaði að sjálfsögðu um þá spennu
sem hafði byggst upp.“
Sáu fólk kveikja á kertum
Þau hjónin voru heima við ásamt
danskri vinkonu sinni þegar þau
sáu út um gluggann að fólk kveikti
á kertum og tók myrkvunartjöldin
frá. „Við hlupum út á götu eins
og aðrir íbúar. Fögnuðurinn var
afskaplega mikill og
það var sérstakt að
sjá mannfjöldann
þyrpast út á göturnar.
Við hjóluðum síð-
an niður í miðbæ
þangað sem straum-
urinn lá frá öllum
úthverfunum. Á
þessum árum voru
nánast engir bílar til,
svo að fólk notaði
hjólin óspart og það
myndaðist mikil
þvaga í miðbænum.
Þetta gekk þó allt
með friði og spekt
fyrir sig.
Þegar við komum
í bæinn var þar fyrir
flöldi fólks, sem söng norska þjóð-
sönginn, því Þjóðverjar höfðu ekki
enn gefist upp í Noregi. Það hafði
mikil áhrif á okkur að heyra að á
þessari gleðistundu hugsuðu menn
til Norðmanna."
Eftir að fagnaðarlátum linnti í
bænum héldu þau aftur heim og
segir Jakob að ekki hafi verið um
frekari hátíðahöld að ræða. Dag-
arnir sem á eftir fylgdu segir hann
að hafi einkennst af því að verið
var að hreinsa upp nasista og
áhangendur þeirra. Þjóðverjar
sáust hins vegar hvergi á götum
úti.
Jakob
Benediktsson
Friði fagnað
Ræður æðstu manna
þjóðarinnar
Á forsíðu blaðsins voru ennfremur
birt ávörp Sveins Bjömssonar for-
seta Islands og Olafs Thors forsætis-
ráðherra, sem þeir fluttu af svölum
Aþingishússins. í lokaorðum sínum
sagði Sveinn Bjömsson: „Er við nú
vottum frændþjóðum og vinaþjóðum
okkar, öllum sameinuðu þjóðunum,
innilegustu samfagnaðaróskir okkar
þá koma þær frá dýpstu hjartarótum
okkar allra. Þær fela um leið í sjer
þakkarhug fyrir það, sem þær hafa
strítt og þjáðst í baráttunni fyrir
þeim Rugsjónum, sem við íslending-
ar teljum okkur eiga sameiginlega
með þeim. En samnefnari þeirra
hugsjóna er það, sem mest er í heimi:
kærleikurinn.
Því fögnum við öll sigrinum og
friðnum."
gerðist erlendis, því í Morgunblað-
inu 10. maí segir að þegar líða
hafí tekið á kvöld sigurdagsins hafi
farið að „bera á ölvun og uppsteit
í bænum og urðu af þessu mestu
ólæti og ryskingar, sem hafa þekkst
hjer í Reykjavík. Varð lögreglan að
beita táragasi, og einnig í gær-
kvöldi, því þá kom líka til uppþota
og ollu þeim mest breskir sjóliðar,
eins og fyrra kvöldið, en þá voru
brotnar rúður í húsum hjer í bænum
fyrir á annað hundrað þúsund krón-
ur, að því er talið er.“
Fyrr um daginn hafði þó ríkt
friður yfir bænum, fánar voru
dregnir að húni í sólskini og blíðu.
„En það var einnig sólskin í svip
þeirra, sem maður hitti á götunni,
allir virtust vera þátttakendur í
þeim almenna fögnuði, sem hinn
langþráði friður hefir vakið,“ segir
einnig í Morgunblaðinu 10. maí.
Ljósm.safn Rvk./Tryggvi
VIÐ Arnarhól á friðardaginn.
sendiherrar stórveldanna og Norð-
urlanda fram á svalir Alþingishúss-
ins og voru þeir hylltir af mannfjöld-
anum sem saman kominn var á
Austurvelli.
Óspektir í Reykjavík
Hér á landi virðist fögnuðurinn
hafa brotist út á annan hátt en
Ólafur Thors forsætisráðherra
rakti lítillega ógnir stríðsins og þá
gleði sem fylgdi því að þessari ógn
væri aflétt.
Síðar í ræðu sinni minntist hann
á að íslendingar hefðu af frjálsum
vilja beðið um hervemd Bandaríkj-
anna og ræddi um þær ráðstafanir
sem fylgt hefðu í kjölfarið eins og
nauðsyn þess að slökka á vitum,
loka höfnum, banna umferð, tak-
marka afnot síma og loftskeyta.
Jafnframt þakkaði hann ánægjulega
sambúð við setuliðið og þeim sem
fært hefðu fómir. Hann sagði íslend-
inga minnast þeirra sem féllu í stríð-
inu og vottaði ástvinum dýpstu sam-
úð.
Erindi sínu lauk hann með þessum
orðum: „Vjer eigum enga ósk heit-
ari en þá, að þeir, sem unnu styijöld-
ina, beri einnig gæfu til að vinna
friðinn. Rætist þær vonir, verður
fögnuðurinn fullkominn, því þá mun
úr rústum rísa nýr heimur sam-
starfs, friðar, frelsis, ijettlætis og
mannhelgi, mannkyninu öliu til
langvarandi blessunar og ham-
ingju.“
Að ræðu hans lokinni gengu