Morgunblaðið - 27.05.1995, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Jón Þ. Árnason: Lífríki og lífshættir CXXIX
„Algert vonleysi býður óláninu heim. Öflugasta vörn-
in gegn hruninu er trúin á, að það sé umflýjanlegt."
—Hans Jonas,
bandarískur heimspekingur.
ÓSANNGJART væri að halda
fram, að manneskjan hefði ein-
hveija réttmæta ástæðu til að
vera skaparanum vanþakklát fyrir
þann heimanbúnað, sem hann
hefir fengið henni til fylgdar úr
hlaði. Hún hefír ekki heldur undan
neinu verulegu ranglæti að
kvarta, að því er lífsvettvang og
önnur Íífsskilyrði varðar. Náttúru-
ríkið hefír því veitt henni vel
björgulegt athafnasvigrúm til að
leita, fínna og njóta hamingju.
Reyndar með skilyrðum.
Meignskilyrðið hefír ávallt ver-
ið, er og hlýtur að verða, að mann-
eskjan geri sér far um að skynja
og skilja, hver frumforsenda ham-
ingju er. Sem sé: Hún verður að
viðurkenna, jafnt í orði og á borði,
að hamingjuleitin þjóni lífi og líf-
ríki, og að mannkynið hagi lífs-
háttum sínum í samræmi við það.
Ef Hiroshima og Nagasaki
gleymast
Afdráttarlausari vitnisburður
en ríkjandi heimsástand um
hvemig við hefír veirð bragðizt
og nefnd boðorð haldin, verður
naumast fundinn. Af honum verð-
ur skiljanlegt, hvert stefnir og
stefna hlýtur, ef kraftaverk ger-
ast ekki í tíma.
Alkunna er, að síðan um miðja
20. öld, hefír í fyrsta sinn í endi-
langri veraldarsögunni verið á
valdi hinna háu herra okkar heims
að gjöreyða á svipstundu öllu jarð-
ríki, lifandi og dauðu, í jörðu, á
og yfír. Enginn veit, hversu oft
slík ósköp hafa legið við.
Líklega hafa hörmungaraar,
sem hlutust af kjarnorku-
sprengjuárásum Bandarílqanna á
Hiroshima og Nagasaki, 6. og 9.
ágúst 1945, orðið til þess að hing-
að til hefír „hernaður" af slíku
tagi ekki veirð endurtekinn. Stað-
reynd er, að á þeim bráðum 50
árum, sem síðan eru liðin, hafa
kjamorkuveldin náð athyglisverð-
um þroska í meðferð og um-
gengni við gjöreyðingarvopn. En
hvað gerast kann, þegar kynslóð-
ir, sem gleymt hafa Hiroshima
og Nagasaki, taka við stjómar-
taumum, geta aðeins fáir farið
nærri um.
Engir geta heldur gizkað á,
hvað þjóðir og ríki, sem nú kepp-
ast við að afla sér kjarnorkuvopna
eða fullkomna þann sprengikraft,
er þau nú þegar ráða yfír, kunna
að taka til bragðs, eftir að þegn-
amir verða komnir að fótum fram
vegna skorts á landrými, vatni eða
matvælum o.s.frv. Sagan þekkir
þess allmörg dæmi, að fólk, er
horfzt hefír í augu við hungur-
dauða, grípur gjaman til þeirra
vopna, sem hendi em næst.
Hvernig, sem á er litið, væri
óhyggilegt að treysta á að þeir,
sem litlu eða engu hefðu að tapa,
settu dauðaskatta kjarnorku-
vopna mjög lengi fyrir sig. Lífs-
barátta næstu ára og áratuga
snýst því að líkindum fyrst og
fremst um að lifa af.
Otti og kvíði
Úr því, sem nú er komið, ætti
ekki mörgu vitibomu fólki að geta
dulizt, að mannkyn allt stendur
frammi fyrir margs konar öðrum
voða en ógnum kjarnorkustríðs,
þó að þær veki mesta skelfingu
og hafí lengi gnæft yfír aðrar.
Linnulaus fréttaflutningur, þótt
oft sé ísjáverður, tekur af allan
efa um, að maður og heimur verða
án afláts fyrir skaðræði, sem
manneslq'an er raunar oftast sek-
ust um sjálf, að því ógleymdu að
manndráp, fjöldamorð og hryðju-
verk alls konar gerast sífellt
hroðalegri.
Andsvör einstaklingsins við slík-
um váboðum verða oftast ann-
aðhvort þau að hrista höfúðið og
halda leiðar sinnar eða standa
stjarfur og góna út í bláinn og
sveipa sig þeim fyrirslætti, að hann
skilji bara ekki heiminn lengur, al-
veg eins og einhver hafi einhvem
tímann skilið heiminn!
Þetta em auðvitað hugsanleg,
og sumpart eðlileg andsvör við yfir-
þyrmandi viðfangsefnum nútímans,
sem ekki þola lengri bið en þegar
er orðin. En þau fela ekki í sér
neitt framlag til lausnar þeirra.
Ærin verkefni
Sannleikurinn mun og sannast-
ur vera, að á næstu áratugum
finnist kannski fullnægjandi svar
við einhveiju sérstöku, afmörkuðu
úrlausnarefni. En allsheijarlyf við
öllum meira eða minna samstiga
og sammagnandi risahremming-
um er blátt fram ekki til. Gagn-
stæð staðhæfíng væri í rauninni
enn eitt dæmið um mannlegt
dramb og fáranlegan rembing ell-
egar atkvæðavænlega óskhyggju,
nálega jafn vitlaus og heila-
spuninn um, „að allt bjargast, ef
allir taka höndum saman.“
Ég get ekki að því gert, að það
hvarflar ósjálfrátt að mér, að ekki
væri miklu fávíslégra að taka
þannig til orða, „að allt bjargast,
ef allir verða þvingaðir, til að taka
höndum saman.“
Kynþáttafordómar
Ég býst ekki við að hrakið verði
með rökum, að verkefnin, sem
kalla á úrlausnír, séu tröllaukin
og fari vaxandi. Og að á þeim
verði að taka þótt ekki kæmi
annað til en að undanhald þýðir
uppgjöf og uppgjöf er sama og
endalok. Síðasta haldreipið er
vonin, og hún hlýtur að byggjast
á rökstoðum reynslusanninda
sem m.a. leiða í ljós, hvers konar
fólk sé líklegast til að ná heilla-
vænlegustum árangri í barátt-
unni við örðugleikana.
Þegar spurt er, svo að algengt
dæmi sé tekið, hvers vegna
Bandaríki Norður-Ameríku hafi
orðið voldugasta og auðugasta
ríki heims, er svarið venjulega:
Af því að þau eru dæmalaust
víðlent og fijósamt land á milli
tveggja úthafa, feiknaríkt að öll-
um hráefnum og öðrum náttúru-
auðævum.
En Norður-Ameríka var þegar
á dögum indíána bæði fijósamt
land og stórauðugt að öllum öðr-
um náttúrugnægtum. Hins vegar
urðu það eingöngu evrópskir
landnemar, einkum af norrænum
og vestrænum stofni, sem gerðu
Bandaríkin sterk, voldug og auð-
ug. Og það gerðist ekki aðeins í
krafti dugnaðar þeirra og þekk-
ingarforða, nægjusemi og fyrir-
hyggju, heldur miklu fremur hin-
um arfteknu norrænu/vestrænu
siðalögmála og lffsviðhorfa yfir-
leitt. Enda þótt þetta fólk væri
ættað frá ýmsum ólíkum mál-
svæðum, þá átti það allt a.m.k.
eitt sameiginlegt aðaleinkenni:
Óbugandi vilja til að ryðja sér til
rúms, ásetninginn til að ákvarða
örlög sín sjálft. Engin hinna
mörgu og þungbæru efnahags-
þrenginga, sem gengu yfir
Bandaríkin allt frá upphafí land-
náms, fékk bugað baráttuvilja
þess og baráttuþrek.
Sama sagan gerðist í öðram
heimsálfum. Hvorki hin víðfeðmu
landflmi né náttúmauðævi þeirra
réðu úrslitum, heldur kynþáttur
og því lífssýn þess fólks, sem
ekki m minnkaðist sín fyrir að
sýna mátt sinn og megin í verki
- og varðveita blóðvitund sína.
Það vissi, að þegar og þar sem
hún mengast, tekur hnignun við.
Norður-Ameríka, að Mexíkó
undanteknu, var numin og byggð
mönnum af norrænu og vestrænu
kyni. Þeir tóku unnustur sínar
og eiginkonur með sér til hinna
nýju heimkynna. Mið- og Suður-
Ameríka, svo og Mexíkó, sem líka
era geysileg flæmi og sízt snauð-
ari að náttúruauðævum en Norð-
ur-Ameríka, oft nefnd „Heimur
framtíðarinnar", voru numin og
byggð af suðræn.um þjóðum,
Spánveijum og Portúgölum. Þeir
skildu unnustur sínar og eigin-
konur eftir heima í upphafi
landnáms og lengi vel fram eftir
- og lögðust með innfæddum.
í suðrænu Ameríku býr fólk
við nær óbærilega eymd og vol-
æði. Hvers vegna? Vegna þess
að íbúarnir hugsa og skynja
heiminn og lífið allt öðruvísi en
landnemarnir og fyrstu afkom-
endur þeirra, sem nú mega heita
horfnir. í norrænu og vestrænu
Ameríku, sem ennþá hefir ekki
alveg týnt uppruna sínum, er allt
aðra sögu að segja, þó að margt
megi færa til betri vegar, og að
einnig þar gerist róttækra breyt-
inga þörf. Eins og alls staðar
annars staðar.
Og víst er að engin vanþörf
er á. Forsendan er fyrir hendi,
þótt hún njóti ekki þeirra vin-
sælda og virðingar, sem lífsnauð-
syn eiginlega krefur. Ég á hér
við dýrðlegasta evangelium, sem
ég þekki: „Náttúrulögmálið mæl-
ir svo fyrir, að hinn hæfari drottni
yfir hinum vanhæfari," eins og
Platon (427-347) lætur Kallikles
boða í snilldarverki sínu Gorgias,
og Einar Benediktsson (1864-
1940) áréttar, ekki síður snilldar-
lega, í ljóði sínu Aldamók
„Með vísindum alþjóð eflist t.il dáða.
Það æðra því lægra skal ráða.“
Nýtízku kraftaverkaverksmiðja.
Jörðin kvelst
- og hefnir sín
Án Allsherjarlyf Sígild
skilyrða er ekki til formúla
O7$>/ndwéáí fást fötin |
Jakkaföt kr. 4.900-14.900. " Jakkaföt meö vesti kr, 17.900. Stakir jakkar kr. 2.000 -11.900. Stakar buxur kr. 1.000-5.600.
Sto[nad_19}0. AndréS, j Skólavörðustíg 22A. Póstkröfuþjónusta. simi 18250. ’
Bændur og sumarhúsaeigendur
GIRÐINGAREFNI
í ÚRVALI
MR búðin • Laugavegi 164
Símar: 551 1125 • 552 4355 • Fax: 581 4450
LAUGARDAGUR 27. MAÍ1995 27
Bílamarkaburinn
Smiðjuvegi 46E
v/Reykjanesbraut_
Kopavogi, sími
567-1800
Löggild bílasala
Verið velkomin.
Við vinnum fyrir þig.
Opið laugard. kl. 10-17
Sunnudaga kl. 13-18
Honda Accord 2000i '90, rauður, sjálfsk.,
ek. 85 þ. km., rafm. í öllu, hiti í sætum,
sóllúga, spoiler o.fl. Toppeintak. V. 1.150
þús.
Subaru Legacy Artlc Edition 4x4 ’93,
hvítur, 5 g., ek. 29 þ. km., álfelgur, rafm.
í rúðum o.fl. V. 1.890 þús.
Daihatsu Feroza EL '94, grænn/grár, 5
g., ek. 11 þ. km. Tilboðsverð 1.390 þús.
Sk. ód. Einnig: árg. '90, 5 g., ek. 114 þ.
km. Tilboðsv. 850 þús.
Hyundai Pony LS Sedan '94, 5 g., ek. 25
þ. km. Tilboösverð 780 þús. Sk. ód.
Subaru E-10 4x4 Minibus '88, 7 manna,
5 g., ek. aðeins 67 þ. km. V. 490 þús.
Nissan Patrol diesel Turbo iangur '91, 5
g., ek. 106 þ. km. Gott eintak. V. 2.650
þús.
MMC Patrol diesel Turbo stuttur '86, 5
g., vél o.fl. Nýuppt. (nótur fylgja). Tilboðs-
verð 590 þús. staðgreitt.
Toyota Hi Lux D. Cap diesil m/húsi '92,
5 g., ek. 94 þ. km., 33“ dekk, brettakant-
ar. V. 1.850 þús. Sk. ód.
MMC Colt GL '91, 5 g., ek. 40 þ. km
V. 720 þús. Sk. ód.
MMC Lancer GLXi '91, Hlaðbakur, 5 g.
ek. aðeins 34 þ. km., rafm. í rúðum o.fl
V. 990 þús.
MMC Pajero langur bensín '90, V-6, 5
g., ek. aöeins 68 þ. km. 31“ dekk, álfelg
ur. V. 1.850 þús. Sk. ód.
Honda Prelude EX '87, grésans., 5 g.
ek. 90 þ. km., sóllúga olf. V. 690 þús.
GMC Jimmy S-10 '89, blár og grár,
sjálfsk., ek. 84 þ. km., rafm. í rúðum o.fl.
Toppeintak. Tilboðsverð 1.290 þús. Sk. á
ód. fólksbfl.
Nissan Terrano 5 dyra 2,7 Turbo diesel
'93, rauður, 5 g., ek. 26 þ. km., ABS
bremsur, rafm. í rúðum o.fl. V. 2.650 þús.
Range Rover Vouge '86, grásans., 5 dyra,
sjálfsk., ek. 10 þ. km. á vél. Einn m/öllu
V. 1.190 þús.
Toyota Corolla XL Sedan '91, Ijósblór,
sjálfsk., ek. 30 þ. km. V. 800 þús. Toppein
tak.
Sérstakur bfll: Audi Quatro 200 Turbo
4x4 '85, blár, 5 g., ek. 134 þ. km., leður
klæddur, rafm. í öllu o.fl. V. 890 þús.
MMC Galant GLSi Super Salon '89,
sjálfsk., ek. 86 þ. km. m/öllu. V. 950 þús
Vill 300 þús. dýrari bfl.
Suzuki Swift GTi '88, rauður, 5 g., ek.
78 þ. km. V. 480 þús.
VW Vento GL '93, vínrauður, 5 g., ek. 32
þ. km. V. 1.350 þús.
M. Benz 190E '93, svartur sjólfsk., ek.
aðeins 29 þ. km., sóllúga, ólfelgur o.fl. Bfll
í sérflokki. V. 2.650 þús.
Nissan Primera 2000 SLX diesel '92,
sjálfsk., ek. 70 þ. km., rafm. í rúðum o.fl.
V. 1.220 þús. Sk. ód.
Renault Twingo '94, 5 g., ek. 12 þ. km.
V. 850 bús. Sk. ód.
Vantar góða bfia á skrá
og á staðinn.
\4
þú gerast
stuðningsforeldri
götubarns á Indlandi?
Fyrir aöeins 1450 krónur á
mánuði getur þú gefið nauðstöddu
götubarni fæði, klæði, menntun,
læknishjálp og heimili.
Ayt
Venkateswaramma Tadiparti 8 ára
munaðarlaus indversk stúlka. citt aí
styrktarbörnum ABC hjálparstarfs.
H JÁLPARSTARF
Sigtúr.i 3 • 105 Rvk • Sími 561 6117