Morgunblaðið - 16.06.1995, Síða 26

26 FÖSTUDAGUR 16. JÚNÍ1995
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
STOÐUG FRAM-
ÞRÓUN Á LÁNS-
FJÁRMARKAÐI
MIKLAR breytingar hafa átt sér stað í peningavið-
skip+um á íslandi undanfarin ár. Nú hefur verð-
bréfafyrirtækið Handsal tekið upp samstarf við nokkra
af stærstu lífeyrissjóðum landsins um að veita fyrir-
tækjum og einstaklingum langtímalán.
Lánin verða til allt að 25 ára og geta m.a. verið til
íbúðarkaupa, endurfjármögnunar á skammtímalánum
eða vegna kaupa og endurbóta á atvinnuhúsnæði.
Gerð er krafa um, að veðsetning sé undir 55% af
markaðsvirði fasteignar og að hún sé á höfuðborgar-
svæðinu.
Kjörin sem Handsal hyggst bjóða eru töluvert hag-
stæðari en þau sem einstaklingum og mörgum fyrir-
tækjum bjóðast í bankakerfinu. Um jafngreiðslulán
er að ræða, sem bera vexti á bilinu 7-8,25%. Þetta er
bæði lengri lánstími og í mörgum tilvikum lægri vext-
ir en bankar og sparisjóðir bjóða.
Pálmi Sigmarsson, framkvæmdastjóri Handsals,
segir þetta koma jafnt lántakendum og lífeyrissjóðun-
um til góða. Lífeyrissjóðunum bjóðist í dag einungis
ríkistryggð bréf með 5-6% ávöxtun en vilji gjarnan
auka kaup á skuldabréfum til lengri tíma er beri hærri
vexti. Telur hann, að þeir lífeyrissjóðir, sem um ræð-
ir, geti haft allt að 500 milljónir króna á mánuði til
ráðstöfunar í þessi nýju lán.
Þá bjóðist lántakendum hagstæðari lán en þeir eigi
kost á í dag. „Fólk er yfirleitt ekki að sligast undan
húsbréfalánunum í þjóðfélaginu heldur undan skamm-
tímalánunum,“ segir Pálmi í samtali við Morgunblaðið
í fyrradag.
Hallgrímur G. Jónsson, sparisjóðsstjóri hjá Spari-
sjóði vélstjóra, segir í Morgunblaðinu í gær, að þetta
kunni að hafa þau áhrif, að sparisjóðurinn lækki vexti
sína. Sparisjóður vélstjóra hefur boðið viðskiptavinum
sínum lán til allt að fimmtán ára á 8,4-9,15% vöxtum.
Brynjólfur Helgason, aðstoðarbankastjóri Lands-
bankans, segir bankann ekki hafa verið á langtíma-
markaði til þessa nema í undantekningartilvikum.
„Við fylgjumst að sjálfsögðu með eftjrspurninni og
skoðum þau mál eins og eftirspurn eftir annarri þjón-
ustu,“ segir Brynjólfur.
Þetta er einungis eitt dæmið af mörgum um þá
nýju kosti sem standa einstaklingum, fyrirtækjum og
stofnunum til boða á peningamarkaði. Má í raun segja,
að bylting hafi orðið í þessum efnum á örfáum árum.
Það er ekki langt síðan bankar og aðrar lánastofnanir
voru nær einráðir í þessum efnum og lánamöguleikar
takmarkaðir. Slíkt heyrir nú sögunni til. Kostunum
fjölgar stöðugt, jafnt varðandi langtíma- sem skamm-
tímafjármögnun.
Spyrja má, hvort bankar og sparisjóðir séu að missa
frumkvæði í þessum efnum. Það eru fyrst og fremst
verðbréfafyrirtæki (sem flest eru raunar í eigu banka
og sparisjóða), eignaleigufyrirtæki, greiðsiukortafyrir-
tæki og jafnvel tryggingafélög, sem hafa forystu í því
að auka þjónustu og fjármögnunarmöguleika. Að und-
anförnu hafa sífellt fleiri fyrirtæki og sveitarfélög leit-
að út á hinn opna fjármagnsmarkað. Stórfyrirtæki
hafa valið þann kost að gefa út skuldabréf í eigin
nafni og selja á opnum markaði.
Islenski verðbréfamarkaðurinn verður sífellt fjöl-
breyttari og líkari því sem gengur og gerist í kringum
okkur. Þessi þróun á eftir að færast í aukana, þegar
erlend verðbréfafyrirtæki og bankar hefja hér viðskipti.
Allt er þetta til marks um jákvæð áhrif aukins frjáls-
ræðis og vaxandi samkeppni, á fjármálamarkaðnum
sem annars staðar. Enn er þó eftir að stíga stórt skref
á þeim markaði til þess að tryggja sanngjörn sam-
keppnisskilyrði; með einkavæðingu ríkisbankanna
tveggja.
Með góðu
eða illu
Margír sjómenn telja að stórhert viðurlög
muni aðeins draga úr vilja manria til að landa
físki sem þeir eru í vandræðum með. Nær
væri að ívilna þeim fyrir að bjarga verðmætun-
um. Helgi Bjarnason kynnti sér skoðanir
manna á því hvað helst geti verið til ráða.
FISKISTOFA hefur lagt
áherslu á að koma í veg
fyrir að sjómenn lendi í þeirri
aðstöðu að'fá afla sem þeir
vilja ekki koma með að landi, m.a.
með svæðalokunum á þekktum upp-
eldisstöðvum smáfisks og með því að
gera seiðaskilju að skyldu við rækju-
veiðar allt í kringum landið. Fleiri atr-
iði sem hafa forvarnir að markmiði
eru í frumvarpi um umgengni um
auðlindir sjávar sem sjávarútvegsráð-
herra hefur kynnt. Viðmælendur, jafnt
sjómenn, útgerðarmenn og embættis-
menn, viðurkenna þó fúslega að for-
varnir muni aldrei leysa allan vand-
ann, hættan á að menn telji sig þurfa
að fleygja fiski verði alltaf fyrir hendi.
Því þurfi að koma til sérstakar aðgerð-
ir til þess að tryggja það markmið sem
allir eru sammála um, að öilum veidd-
um fiski verði landað. Menn greinir
hins vegar á um það hvort stórhertar
refsingar eins og sjávarútvegsráð-
herra boðar séu vænlegar til þess, eða
hvort það sé vænlegt til árangurs að
verðlauna menn fyrir að koma með
fiskinn að landi.
Fiskinn að landi
Sú skoðun er útbreidd meðal þeirra
tuga sjómanna sem blaðamenn Morg-
unbiaðsins hafa rætt við vegna um-
fjöllunar um útkast á fiski að núver-
andi fyrirkomulag sé ómögulegt, það
stuðli að því að menn hendi meðafla
sem þeir eigi ekki kvóta fyrir, og verð-
minni físki, eins og smáfiski og dauð-
blóðguðum netafiski. Segja fáránlegt
að refsa mönnum fyrir að bjarga verð-
mætum og enn meira fari í sjóinn ef
refsingarnar verða hertar eins og ráð-
herra leggur til.
Sjómennirnir lýstu flestir þeim vilja
sínum að tekið verði á máiinu með
jákvæðum hætti. Þeim verði gefinn
kostur á að landa fiskinum að hluta
eða öllu leyti utan kvóta og hann seld-
ur á fiskmarkaði. Áhöfnin fengi ein-
hverjar krónur vegna fyrirhafnarinnar
við að hirða fiskinn og koma með
hann að landi, nógu lágt til þess að
enginn færi að sækjast eftir slíkum
fiski. Útgerðin fengi ekkert fyrir afl-
ann til að koma í veg fyrir að bátarn-
ir yrðu beinlínis gerðir út á veiðarnar.
Aftur á móti rynni söluandvirðið til
ríkisins, í þyrlusjóð, til rannsókna eða
forvamastarfs, í styrktarsjóð sjó-
manna eða jafnvel til byggingar
barnaspítala.
Rétt er að taka fram að í sjómanna-
stétt heyrast einnig öndverðar skoðan-
ir. Til að mynda segir skipstjóri að
svona reglur bjóði alltaf upp á mis-
notkun, eins og dæmin sanni. Segir
hann að það eina sem dugi sé að taka
á útkasti eins og hveiju öðru glæpa-
máli og meðhöndla brotamennina sem
glæpamenn.
Þórður Ásgeirsson Fiskistofustjóri
segir að hugmyndir sjómannanna leiði
til aukinnar þorskveiði. Þær gætu
minnkað brottkast en jafnframt
minnkaði vilji manna til að forðast
þorskinn og það gengi ekki að auka
veiðamar eins og staða þorskstofnsins
væri nú. Því yrði að leita annarra leiða.
Hlynntir frumvarpinu
Útgerðarmenn og formaður útvegs-
manna virðast almennt styðja þær til-
lögur sem fram koma í frumvarpi sjáv-
arútvegsráðherra, enda er frumvarpið
unnið upp úr tillögum nefndar sem
þeirra fulltrúi stýrði og sjómannasam-
tökin áttu reyndar einnig aðild að.
Kristján Ragnarsson, formaður
Landssambands íslenskra útvegs-
manna, segist hafa verið í einu og
öllu hlynntur frumvarpi sjávarútvegs-
ráðherra, einnig hertum refsiákvæð-
um, þó honum hafi nokkuð verið álas-
að fyrir það í sínum hópi. „Það er al-
gerlega óviðunandi fyrir þá sem virða
þetta kerfi og fara eftir því að aðrir
geri það ekki,“ segir hann.
Kristján er ekki hrifinn af þeim hug-
myndum sjómanna um jákvæðari
strokur sem hér hafa verið raktar. „Ég
er sannfærður um að ef þetta yrði leyft
myndu menn fiska hver sína tegund
upp eins og þá lystir. Síðan yrði haldið
áfram að veiða undir nafninu aðrar
tegundir og fiskað ótæpilega. Þetta
yrði óframkvæmanlegt," segir Kristján.
Jóhann A. Jónsson, útgerðarmaður
á Þórshöfn, telur það þó vera tilraun-
arinnar virði að leyfa mönnum að hirða
allan fisk, fá fyrir það einhveijar krón-
ur í eigin vasa og leggja síðan umfram-
verðmætið í samfélagslegt verkefni
fyrir alla, til dæmis hafrannsóknir eða
tilraunir. „Við verðum með einhveijum
ráðum að nýta þann fisk sem við drep-
um. Undirmáiið er minna virði en stór
fiskur og eðlilegt að það reiknist minna
inn í kvóta. Við eigum ekki að afnema
kerfið þó það hafi verið misnotað held-
ur stjórna og taka á göllum þess. Það
er ekki hægt að horfa upp á þetta
svona,“ segir Jóhann.
Undirmál úr kvóta
Með þessum orðum er Jóhann, eins
og margir viðmælendur úr sjómanna-
stétt, að gagnrýna það að í upphafi
ársins var afnumin sú regla að skip
gætu landað tveimur þriðju undirmáls-
fisks utan kvóta, en undirmálið mátti
þó ekki vera meira en 10% aflans.
Athuganir nefndar um bætta um-
gengni um auðlindir sjávar sýndu að
stór hluti „undirmálsins" stæðist mál,
eða allt að 70-80%. Einnig að löndun
netafisks sem undirmálsfisks færi
vaxandi og væru dæmi um 80 senti-
metra „undirmálsfisk". Líkti nefndin
þessu við sjálftöku á kvóta. Skipstjóri
tekur undir fullyrðingar um misnotk-
un, þess hafi til að mynda sést dæmi
að sagað hafi verið framan af fiski
svo hann flokkaðist sem undirmál.
Sjómenn telja að meira kf fiski fari
í sjóinn eftir breytinguna. í grein Páls
Þorgríms Jónssonar, sem kynnti sig
sem „kvótalausan sjómann", í Morg-
unblaðinu í apríl síðastliðnum er full-
yrt að umrædd reglugerðarbreyting
hafi leitt til þess að undirmáli sé hent.
Segir hann að undirmál hafi minnkað
úr um það bil 5.000 kg. í veiðiferð
niður í um 300 kg., þó veitt hafi verið
á svipuðum slóðum allan tímann.
Talsvert er um að sjómenn kenni
kvótakerfinu um að fiski sé fleygt, það
Forvarnir
árangri rsrí kastar
„VISSULEGA er fiski hent og það
er alþjóðlegt vandamál. Ef við ættum
með öllu að koma í veg fyrir það
yrðum við að setja eftirlitsmenn um
borð í hvert einasta skip,“ segir Guð-
mundur Karlsson, forstöðumaður
veiðieftirlits Fiskistofu. Rætt var við
þá Þórð Ásgeirsson, Fiskistofustjóra,
um framkvæmd eftirlitsins.
Þórður segir að raunhæfasta að-
gerðin gegn því vandamáli sem um
er rætt sé að koma í veg fyrir að fisk-
urinn lendi í veiðarfæi"unum. Guð-
mundur segir að fyrirbyggjandi að-
gerðir séu árangursríkastar og á þær
hafi veiðieftiríitið lagt áherslu undan-
farin ár. Segir hann að búið sé að
loka öllum viðurkenndum smáfíska-
svæðum. Þá sé verið að skylda öll
veiðiskip til að vera með seiðaskilju í
rækjuvörpu, allt í kringum landið.
Hagkvæm útgerð
Viðurkenna þeir að veiðieftirlitið
sé vanbúið að fylgjast með öllu því
sem gerist í fiskiskipaflotanum. Eft-
irlitið hafi 20 eftirlitsmenn sem ann-
ist bæði eftirlit í landi og á sjó. Hjá
öðrum þjóðum hafi þróunin orðið sú
að fjölga eftirlitsmönnum þannig að
eftirlitsmaður geti verið um borð í
hveiju skipi. Nefna þeir Kanada í því
sambandi þar sem 1.000 eftirlits-
menn eru á sjó. Það sama sé að ger-
ast í ESB-ríkjum.
„Við teljum mikilvægt að fá eftir-
litsskip. Við erum bundnir af sigling-
um fiskiskipanna, þar ræður skip-
stjórinn för en við fáum að fljóta
með. Með eigin skipi gætum við ráð-
ið ferðum okkar og farið á þá staði
sem við eigum von á smáfiski. Þann-
ig gætum við brugðist fyrr við,“ seg-
ir Guðmundur.
Árangur að koma í Ijós
Erfitt er að mæla árangur af starfi
veiðieftirlitsins. Telur Guðmundur að