Morgunblaðið - 03.09.1995, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 3. SEPTEMBER 1995 B 7
HÖFUNDUR bíður eftir slefvírnura.
Á REYKJAVÍKURFLUGVELLI17. ágúst 1946.
Með Liberator-sprengjuflugvél til Skotlands.
hendi, gaf stig eða skilyrði i A-prófið. Fljót-
lega komust strákarnir upp á lag með að
„stela hæð“. Það var að sleppa ekki strax
þegar Helgi flaggaði og þá fengu menn betri
tíma út úr fluginu, en ekki mátt hægja á
spilinu fyrr en búið var að sleppa vírnum.
Þótt margir dagar féllu úr sem ekkert var
hægt að fljúga, vegna óhagstæðra veðurskil-
yrða, voru flestir farnir að nálgast A-prófið
þegar námskeiðinu lauk og nokkrir tóku það
seinna um sumarið.
Fyrir B-prófið þurfti að leysa fleiri og
flóknari þrautir, ennþá erfiðara var C-prófið
sem var fullnaðarpróf. Æðsti draumur svif-
flugmanns er Silfur-C og meðal skilyrða í
það próf er að vera 5 klukkutíma á lofti í
einu, komast í 100 metra hæð og fljúga 50
km vegalengd í beinni loftlínu, en fyrstu Silf-
ur-C prófin á íslandi voru ekki tekin fyrr en
1949. Það gerðu Magnús Guðbrandsson og
Matthías Matthíasson.
Ymis atvik sem áttu sér stað á þessum
júnídögum fyrir hálfri öld, sitja enn í huga
mínum. Ég átti myndavél og tók nokkrar
myndir sem ég læt fylgja.
Stangarstökk á svifflugu
Ógleymanleg er fyrsta flugferð eins nem-
andans. Um leið og vélin skaust á loft, tók
hann heldur gróflega í stýrisstöngina og
Æ-ið fór mjög bratt upp og missti alla ferð.
Þá skellti hann stönginni fram, sleppti henni
og hélt sér með báðum höndum í bitann fram-
an við sætið, þá steyptist hún niður og stefndi
á annan hópinn sem togaði í teygjuna. Strák-
arnir hlupu í dauðans ofboði og svifflugan
kom niður á annan vængendann nokkru fyr-
ir aftan þá. Þar næst skall hún á nefið og
yfir á hinn vænginn. Áður en svifflugan stöðv-
aðist hafði flugmaðurinn losað sig með því
að kippa í öryggislæsinguna á beltinu og tók
til fótanna á eftir hópnum. Hann var orðinn
fremstur þegar þeir stöðvuðust.
Ég var einn þeirra sem hélt í stélið á svif-
flugunni. Við horfðum skelfingu lostnir á
þessar hamfarir, en þegar kappinn tók til
fótanna ómeiddur og þaut fram úr flótta-
mannahópnum, fengum við svo mikið hlát-
urkast að tveir úr hópnum viðurkenndu að
þeir hafi bleytt buxurnar.
Það var ófrávíkjanleg regla að tala ekkert
um það þótt einhverjum klekktist á, en nem-
andinn sagðist hafa gleypt svo mikið loft
þegar hann fór svona snöggt upp, að honum
svelgdist á.
Það varð að samkomulagi milli hans og
Helga að í næsta starti ætlaði hann aðeins
að fljúga en láta stangarstökk og spretthlaup
eiga sig.
Ekki urðu fleiri teygjustört þennan daginn
því nú þurfti að smíða, líma og bæta væng-
oddana. Það var gert í matsalnum, og þá
þurfti að kynda mikið svo límið þornaði og
hægt væri að fljúga næsta morgun. Þetta
voru ekki einu skrámurnar sem Æ-ið fékk á
þessum tveimur vikum.
Guðmundur „Ásabróðir"
fór yfir Kattarhrygg
Það var strekkingsvindur og of hvasst til
að við gætum æft teyjustört. Einn af „gömlu“
félögunum, Guðmundur Baldvinsson (í
Mokkakaffi) fékk slefstart á Æ-inu og ætl-
aði að nota sér uppstreymið við Vífilfell.
Hann fór heldur langt yfir Kattarhrygg, sem
skagar út úr fjallinu og lenti í hringiðunni
og niðurstreyminu handan við. Við stóðum
allir á hlaðinu og horfðum á flug Guðmundar
og sáum Æ-ið sviptast til og steypast á mik-
illi ferð niður á bak við hæð. Allur hópurinn
hljóp sem fætur toguðu og óttaðist að hörmu-
leg sjón blasti við handan hæðarinnar, þegar
við komum þangað, móðir og másandi, hafði
Æ-ið stungist inn í moldarbarð, vængirnir
brotnað af en Guðmundur stóð álengdar
óskaddaður og var að skoða skemmdirnar.
Ólarnar, sem eru spenntar yfir mitti og
axlir flugmannsins, slitnuðu við höggið og
Guðmundur hentist út, til hliðar við bitann
sem er beint framan við sætið. Þá þurfti að
bera vélina í þrennu lagi niður í matskálann,
splæsa víra sem slitnuðu og líma það sem
brotnaði. Því var lokið á miðri nóttu, og nú
þurfti að kynda mjög mikið svo límið þornaði
fyrir morguninn.
Nokkrir strákanna sváfu í svefnpokum á
gólfinu í matsalnum. Vængirnir tóku töluvert
pláss, svo einn tók það ráð að sofa upp á
borðinu. Þegar við, sem sváfum í hálfkláraða
flugskýlinu, komum út um morguninn var
kæfandi hiti hjá þeim og erfitt að vekja þá.
Sá sem svaf á borðinu var nánast meðvitund-
arlaus. Við bárum hann í svefnpokanum út
á hlað og það rauk úr honum.
Þá fékk hann nafnið „yfirliðinn“. Hann var
ágætlega hagmæltur og orti ennþá betur
eftir þennan atburð. Æ-ið var tilbúið til flugs
um morguninn og þótt böndin slitnuðu af
Guðmundi hafði það ekki slærn áhrif á radd-
böndin, því seinna fór hann til Ítalíu og lærði
söng með góðum árangri og hélt margar og
vel sóttar_ söngskemmtanir. Guðmundur var
kallaður Ásabróðir, því Ásbjörn Magnússon,
einn af frumkvöðlum svifflugsins var hálf-
bróðir hans.
Menningarmálin,
tónlist og blaðaútgáfa
Synd væri að segja að menningarmálunum
hafi ekki verið sinnt sómasamlega innan
þessa litla samfélags á Sandskeiðinu, enda
leyndust þar miklir hæfileikamenn á ýmsum
sviðum.
Hallgrímur Jónsson, sem var á vélflugu-
námskeiðinu, kom með trompet og bróðir
hans Árni með klarinett.
Eitt af fyrstu kvöldunum spiluðu þeir fyrir
okkur við góðar undirtektir. Ándrés sagði þá
við Elinberg Konráðsson að slæmt væri að
hann hafi ekki komið með gítarinn. Helgi
heyrði þetta og sagði að þá þyrfti að drífa í
að sækja hann. Það varð úr að við færum þrír
í bæinn að sækja hljóðfærið.
Við fórum út á veg og veifuðum bíl, en þá
lá þjóðvegurinn rétt hjá húsunum. Þá þótti
sjálfsagt að taka menn upp í ef pláss var í
eða, eins og oft var, aftan á bílunum. Við
komum í bæinn um kl. 10. Lalli bjó á Laufás-
vegi en við Addi á Njálsgötu. Akveðið var
að Lalli kæmi upp á Njálsgötu kl. 11. Við
vissum að við yrðum að ganga inn að Elliða-
ám og treystum á að fá far þaðan. Við viss-
um ekki þá að eftir miðnætti fór enginn bíll
austur fyrir fjall þessa nóttina svo við urðum
að ganga alla leiðina og komum upp eftir
um kl. 3 um nóttina. Veðurblíðan var ógleym-
anleg þessa björtu júnínótt og taktfastir tón-
ar og léttir söngvar Lalla gerðu hana eftir-
minnilega, og nú var tónlistalífinu vel borgið
á Sandskeiði.
Skýjaglópur
Fyrir utan tónlistariðkunina var gefið út
fjölritað blað sem hlaut nafnið „Skýjaglóp-
ur“. Strákarnir fundu gamlan fjölritara og
stensilvél og gátu tjaslað því saman. Eld-
snemma næsta morgun kom fyrsta blaðið
út myndskreytt af Eiríki Smith.
Svo mikill asi var á fréttamönnunum að
þeir gáfu sér ekki alltaf tima til að bíða eft-
ir að atburðir gerðust og voru jafnvel búnir
að segja frá þeim áður. Þeir voru á undan
sinni samtíð. Nýjar útgáfur af erlendum frétt-
um frá síðustu dögum stríðsins í byijun maí
þurftu auðvitað að fljóta með. Þá var barist
um hveija götu í Berlín og skýrði blaðið frá
því að einn daginn hafi Bandamenn sótt fram
um tvö herbergi og aðgang að eldhúsi í Berl-
ín. Mikil leit var gerð að líki Hitlers um það
leyti. Fundist höfðu 6 lík sem átti að kanna,
og athuga hvort eitt þeirra væri af Hitler. I
Skýjaglópi var fréttin á þessa leið; „Fundist
hafa 6 lík af Hitler og eru nú aðeins 4 eft-
ir“. Þegar þrjú tölublöð höfðu komið út, bil-
aði fjölritarinn endanlega.
Um haustið komu út 2 blöð í Reykjavík og
í öðru þeirra er sagt frá þegar Helgi Flipus-
son fékk blaðið sent með flugvél í rúmið...
eða þannig. Það sýnir að útburðardeild blaðs-
ins var meira en 50 árum á undan sinni sam-
tíð!
Dínamít
Bretar sprengdu allt Sandskeiðið upp til
að koma í veg fyrir að þýskt innrásarlið
gæti lent þar, það var því fullt af sprengjugíg-
um nema þar sem búið var að jafna fyrir
flugbrautina. í botni eins gígsins fundum við
nokkrir strákar heilan kassa af dinamíti.
Kassinn sjálfur var reyndar brotinn en 24
gulir pakkar voru í gígnum og auk þess u.þ.b.
hálfur kveikjuþráður með hvellhettu. Einn
strákurinn var með eldspýtur, stakk hvell-
hettunni í einn pakkann, stillti honum á gíg-
barminn og kveikti í. Við hlupum allir í burtu
og köstuðum okkur niður.
Það slokknaði fljótlega í þræðinum. Annar
strákur kveikti næst og eins fór hjá honum.
Kveikurinn var orðinn mjög stuttur þegar
dæmdist á mig að reyna næst. Strákarnir
lágu á maganum í 20-30 metra fjarlægð
þegar ég kveikti í þræðinum, sem var nú
ekki nema um þriggja sentímetra langur.
Hann byijaði að fuðra upp með miklum hraða
og þá varð ég víst heldur skjálfhentur þegar
ég ætlaði að leggja hann frá mér, því dínamít-
pakkinn með hvellhettunni í, hvarf niður í
gíginn til hinna, tuttugu og þriggja pakkanna.
Á sekúndubroti sló niður í huga mér að
fyrst ein dínamítsprengja hafði gert þennan
gíg, hvað myndu 24 sprengjur gera? Var ég
að drepa okkur alla með þessum bölvuðum
asnaskap?
Ekki þarf að taka fram að aldrei hef ég
orðið eins hræddur og aldrei hef ég hlaupið
jafnhratt. Þó var ég ekki kominn nema.hálfa
leið til strákanna þegar hvellur heyrðist úr
gígnum, lítið hærri en af kínveija. Eftir lang-
an tíma áræddum við að kíkja niður í gíginn
og sáum að hvellhettan hafði dottið úr dína-
mítpakkanum á miðri leið niður í gíginn og
sprungið þar, í nógu mikilli fjarlægð frá dína-
mítinu.
Þegar við höfðum gert okkur grein fyrir
hvernig forsjónin bjargaði okkur frá afleið-
ingum þessa háskalega leiks, skömmuðumst
við okkar svo mikið, að ég held að enginn
hafi sagt frá þessum atburði fyrr en nú, fimm-
tíu árum seinna.
Að brjóta saman fallhlíf
Okkur fannst hann vera gamall þá, hann
Gísli Sigurðsson sem alltaf var að vinna. Ef
eitthvað bilaði, var það Gísli sem smíðaði
hvað sem var og var töframaður í öllu sem
viðkemur flugvélum. Við bárum mikla virð-
ingu fyrir Gísla, ekki síst vegna þess að hann
var annar tveggja íslendinga sem við vissum
um að hafði réttindi til að bijóta saman fall-
hlífar.
Hinn var einn af námskeiðsstrákunum,
Eiríkur Smith, sem nú er þekktur listmálari
og lífgaði upp á Skýjaglópinn með myndum
sínum. Það voru yfirmenn úr ameríska og
enska hernum sem kenndu þeim fallhlífar-
brotin. Eiríkur spurði annan þeirra hvernig
prófið færi fram: „Það er mjög einfalt og
öruggt,“ sagði Bretinn. “Þú ert látinn stökkva
út úr flugvél í fallhlíf sem þú hefur brotið
saman sjálfur. Ef hún opnast ekki - fellur
þú“.
Hvort sem prófið var svo verklegt eða
ekki stóðust þeir það báðir. Gísli er ennþá
að, og vinnur nú við að endursmíða Ólympíu,
fyrstu íslensku sviffluguna, og áhugasamir
samstarfsmenn hans eru að endursmíða
Avro-flugvélina frá 1919.
V élflugnámskeiðið
Eins og fyrr segir lífguðu eldri og reynd-
ari félagarnir á vélflugnámskeiðinu mikið upp
á tilveruna á Sandskeiðinu. Þeim gekk vel á
sínu námskeiði þar til TF KAB nauðlenti á
Þingvöllum og skemmdist eitthvað. Vængirn-
ir voru teknir af henni og hún flutt upp á
Sandskeið. Ég held hún hafi ekki verið komin
í gang aftur þegar svifflugnámskeiði okkar
lauk.
Eftir námskeiðið hafði flugáhugi okkar
Andrésar aukist um allan helming. Flugskóli
Konna Jóhannssonar í Kanada hafði útskrifað
marga íslenska flugmenn og nú lá beinast
fyrir að kanna möguleikana á að komast
þangað. Frændi Andrésar var Richard Beck
prófessor í Ameríku, sem hafði verið hér við
lýðveldisstofnunina árið áður. Við skrifuðum
Richard Beck og báðum hann að athuga með
skólavist og kostnað hjá Konna. Um haustið
kom svar frá Richard. Við gátum komist í
skólann næsta vor og eftir tvö ár yrðum við
útskrifaðir atvinnuflugmenn. Allur kostnaður
á mann var um 20.000 kr. Það samsvaraði
meira en tveggja ára launum mínum og var
svo há upphæð að vonlaust var að láta sig
dreyma um að gerast flugmaður.
Þótt margir aðrir yrðu að sætta sig við
svipaðar aðstæður og ég, varð það töluverður
hópur sem gerði flugið eða störf því tengd
að ævistarfi sínu. Flugslysin hjuggu þó stórt
skarð í þann hóp, einkum á fyrri árum þegar
tæknin og öryggismálin stóðu langt að baki
því sem nú er.
Draumur minn um að verða farþegi í flug-
vél og það meira að segja til útlanda rættist
þó ótrúlega fljótt eða rúmlega ári eftir nám-
skeiðið. Bresku samvinnufélögin héldu fyrsta
alþjóðamót úngra samvinnumann í Bexhill-
on-sea við Ermasund í ágúst 1946. Tveimur
til þremur fulltrúum samvinnufélaga 12
landa, á aldrinum 18-21 árs var boðið á mót
ásamt um 60 unglingum á sama aldri frá
Bretlandseyjum. Þá vann ég í KRON á Vest-
urgötu 15 og var sendur sem fulltrúi KRON
og Guðmundur Björnsson frá Kópaskeri sem
fulltrúi SIS. Islendingar höfðu þá samið við
Scottish Airlines um að senda flugvél einu
sinni i viku sem tæki farþega milli Reykjavík-
ur og Prestvick. Liberator-sprengjuflugvél
hafði verið breytt til farþegaflugs og laugar-
daginn 17 ágúst flugum við Guðmundur
ásamt sex öðrum farþegum frá Reykjavíkur-
flugvelli til Prestvick og tók flugið fjóra tima.
Hins vegar tók það okkur fimm klukkutíma
að komast út úr tollinum þótt engar athuga-
semdir væru gerðar við okkur, en farþegar
með vél frá öðru landi, sem komu á undan
okkur, þurftu mikil afskipti tollvarða og lög-
reglu, því stríðsglæpamenn með fölsuð vega-
bréf voru mikið á ferðinn þá.
Tveimur vikum seinna komum við Guð-
mundur aftur með sömu vél, eftir ótrúlegt
ævintýri, en það er önnur saga.
Höfundur er fyrrverandi kaupmaiiur og er
nú fulltrúi á skrifstofu Borgarverkfræðings.