Morgunblaðið - 03.09.1995, Blaðsíða 32

32 B SUNNUDAGUR 3. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Kristinn
VIÐ LÆRUM það mjög rækilega í uppeldinu að haga okkur eins og aðrir vilja hafa okkur.
■Margar konur í
ábyrgðarstöðum
eru haldnar svo-
kallaðri full-
komnunaráráttu
þannig að sjálfs-
öryggið nær oft
ekki yfir það að
leyfa sér að hafa
veikleika.
■Mikilvægt er að
fólk skilji hvaða
þættir skipta máli
og að þeir geti
sjálfir verið virkir
í að skapa að-
stæður í stað þess
að vera fórn-
arlömb þess sem
gerist hverju
sinni.
■Körlum er tíð-
ræddara um
vandamál á
vinnustað og í
þjóðlífinu á með-
an að konum er
tamt að tala um
fjölskylduvanda-
málin.
■Það er öllum
gagnlegt að
staldra við og
hugléiða hlut
sinn í samskipt-
um við aðra og
hvort hægt er að
gera betur.
■Þjóðfélagsbreyt-
ingar kalla á end-
urmat á réttind-
um.
SJALFSSTYRKT
SAMSKIPTI
I sjálfsstyrkingu er m.a. kennd einföld greining á framkomu fólks sem flokk-
uð er í óákveðni, ákveðni og ágengni eftir því hvort réttur í samskiptum
er gefinn eftir, tekinn með yfirgangi eða honum náð með virðingu.
Jóhanna Ingvarsdóttir leitaði álits sérfræðinga í þessum efnum, en að
þeirra mati þurfa þeir helst á sjálfsstyrkingu að halda sem eiga bágt með
að sækja rétt sinn eða taka hann með yfirgangi.
KANNSKI ertu rennsveitt-
ur, með ákafan hjart-
slátt og ískaldar hendur
þegar þú ferð í viðtal
út af starfsráðningu eða
að þú hefur látið hjá líða að biðja
yfirmann þinn um kauphækkun af
ótta við að orðin standi föst í hálsin-
um á þér. Þú tekur á þig krók á leið-
inni heim til að komast hjá því að
hitta nágranna, sem er alltaf að biðja
þig um greiða, og þú þorir ekki að
segja nei. Ef til vill ertu einn af fjöl-
mörgum, sem eru með víðáttufælni
og svo illa haldnir af ótta við fjöl-
menni að þeir vilja helst halda sig
heima.
Svokölluð sjálfsstyrking nýtur orð-
ið vaxandi vinsælda hér á landi ef
marka má aðsókn að slíkum nám-
skeiðum, sem haldin eru hér á landi
við og við. Margvíslegar ástæður
geta legið að baki aðsókn, en að
mati námskeiðshaldara, sem rætt var
við, eiga sjálfsstyrkingamámskeið
ekki síður erindi við yfirmenn jafnt
sem undirmenn, karla jafnt sem kon-
ur.
Sjálfsstyrking byggist á ákveðnu
lífsviðhorfi og gildismati. í uppeldinu
er oft misbrestur á því að okkur sé
kennt áð það sé til alls fyrst að bera
virðingu fyrir sjálfum okkur. Það
verður auðveldara að sýna sjálfsstyrk
í verki ef við höfum komist að þeirri
niðurstöðu með sjálfum okkur að við
eigum rétt á að sýna sjálfsstyrk og
að hann muni leiða til ánægjulegs
og heilbrigðs samneytis við annað
fólk. Markmið sjálfsstyrkingar eru
m.a. þau að manneskja geri sér grein
fyrir muninum á því að standa á
rétti sínum og að ganga á rétt ann-
arra og sömuleiðis muninum á sjálfs-
styrk og tillitsleysi við aðra. Til að
öðlast sjálfsstyrk er nauðsynlegt að
breyta hugsunarhætti, sem elur á
öryggisleysi, hafa hemil á kvíða,
sektarkennd og reiði, temja sér fram-
komu, sem ber vott um sjálfsöryggi,
læra að standa fyrir máli sínu, svara
fyrir sig þegar þess gerist þörf og
tjá tilfinningar sínar.
Eins og um margt annað er fyrir-
myndin að sjálfsstyrkingamámsske-
iðum fengin erlendis frá, nánar til-
tekið frá Bandaríkjunum. Upp úr
seinna stríði, eða á árunum 1945-
1950, þróuðu atferlissálfræðingar
aðferð til að hjálpa sjúklingum að
fóta sig í samfélaginu á ný að lok-
inni sjúkrahúsvist. Fram til ársins
1970 naut aðferðin lítillar almennrar
athygli, en þá var gefin út bók, sem
olli þó nokkrum straumhvörfum.
Bókin heitir á frummálinu Your
Perfect Right eftir þá Robert E. Al-
berti og Michael L. Emmons sem út
kom í íslenskri þýðingu árið 1991
undir heitinu Sjálfsagður rétturþinn.
Á bókarkápu segir m.a.: „Yið höfum
öll okkar rétt til að vera ánægð og
hamingjusöm — svo framarlega sem
við misbjóðum ekki öðrum. Sjálfs-
styrkur stuðlar að jafnrétti í mann-
legum samskiptum, gerir okkur kleift
að búa í haginn fyrir okkur sjálf,
standa ótrauð fyrir máli okkar, tjá
tilfínningar okkar vandræðalaust og
standa á rétti okkar án þess að fót-
umtroða rétt annarra.“
Á skömmum tíma varð aðferðin
vinsæl og má segja að hún hafi ver-
ið það æ síðan. Ýmsir hafa rakið
ástæðu þessarar velgengni til ýmissa
þjóðfélagsbreytinga, sem voru að
gerjast í Bandaríkjunum upp úr
1970. í fyrsta lagi fór fólk að meta
persónuleg tengsl og samskipti meira
en áður. Má í því sambandi nefna
hippatímabilið og uppreisn æskunnar
gegn efnislegu gildismati. í öðru lagi
var kvennahreyfingunni að vaxa
fískur um hrygg og konur hvattar
til að vera virkar í samfélaginu og
efla réttindi sín. í þriðja lagi voru
blökkumenn í Bandaríkjunum að
krefjast aukinna réttinda og augun
beindust að minnihlutahópum og
baráttu þeirra fyrir mannréttindum.
Sjálfsstyrking féll inn í þetta umrót
sem árangursrík aðferð til að ná rétti
sínum í lífínu og um leið aukinni lífs-
hamingju.
Sjálfsstyrking er fyrst og fremst
leið til sjálfshjálpar fyrir hvem þann,
sem viðurkennir það fúslega fyrir
sjálfum sér að það sé hollt að líta í
eigin barm í samskiptamynstri, burt-
séð frá hlutverkaskiptingu og titlum.
Sú ímynd, sem gefur það til kynna
að fullorðnir séu merkilegri en böm,
stjómmálamenn merkilegri en kjós-
endur, Islendingar merkilegri en út-
lendingar, karlmenn konum æðri og
hvítir menn svörtum æðri, felur ekk-
ert í sér nema hleypidóma og stang-
ast t.d. verulega á við þá mannrétt-
indayfírlýsingu, sem samþykkt var á
vettvangi Sameinuðu þjóðanna árið
1948.