Morgunblaðið - 15.10.1995, Blaðsíða 10

10 B
SUNNUDAGUR 15. OKTOBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MANNLIFSSTRAUMAR
Lagstí
líðnar fréttír
AÐ FÁ að éta
fylli sína af
útlendum kjúkl-
ingum, var svarið
við spurningu eftir
Gárur
eftir Elínu Pálmadóttur
langa fjarvist um hvað efst væri með tillögunum. Eftir voru Svíar
tekist með þrýst-
ingi á ráðuneytið
í Ósló að fá því
framgengt að ekki
yrði greitt atkvæði
á baugi á Islandi. Þegar frétt-
afíkillinn fór svo að fletta
Moggabunkanum, reyndist
tvennt annað fyrirferðarmeira:
Kvennaráðstefnan í Kína og
laun alþingismanna. Kvenna-
ráðstefnan hafði að vísu verið
tíunduð í alþjóðlegum útvarps-
og sjónvarpsstöðvum og dag-
blöðum á brúklegum tungum,
ensku á Kýpur og frönsku í Líb-
anon. En þar ekki orð um ís-
land. Hver hefur augun á sínum.
Svona er heimurinn í dag!
Óneitanlega hrökk maður við
að heyra að eitt mesta afrek
þessarar stóru ráðstefnu hefði
verið samþykkt um að mann-
réttindi næðu líka til kvenna.
Mér var hugsað til hennar Elea-
nor Roosevelts, eins aðalhöfund-
ar mannréttindasáttmála SÞ,
sem ég veit (var við-
stödd umræður við hana
um það í New York
1949) að aldrei hefði
dregið í efa að konur
væru orðalaust inni í
mannréttindayfirlýsing-
unni. Séu konur nú
dottnar út úr því hug-
taki að vera sjálfsagðir
aðilar að mannréttind-
um, þá segir það bara
að einhvers staðar í bar-
áttunni hafi þær verið
klofnar frá og færst í
sérkröfuflokk. Konur
eru líka menn. Þarf ekki
mörg orð.
Annað sem gáraði
sinnið við fréttalestur-
inn. Sigríður Anna
Þórðardóttir kvartaði undan því
að nánast ekkert samstarf hefði
verið milli Norðurlandanna. Að
lítt er á það að treysta við slík
tilefni lærði ég einmitt sem full-
trúi á allsherjarþingi SÞ, þegar
tillögur fyrstu Kvennaráðstefn-
unnar í Mexíkó komu þar til
umræðu og samþykktar 1975.
Þetta var þegar þriðja heims
Iöndin voru að þvinga inn í hvers
kyns tillögur setningu um að
Israelar væru kynþáttahatarar.
Kom lítt kvenréttindamálum við
og við Norðurlandafulltrúarnir
vorum búnir að koma okkur
saman um viðbrögðin. Illt að
vera á móti þörfum samþykkt-
um vegna svona innskots eða
sitja hjá, eins og þær höfðu gert
í Mexíkó. Því var ákveðið að
láta greiða sérstaklega atkvæði
um þá einu setningu. Nú leið
að atkvæðagreiðslunum miklu,
sem tóku hálfan dag. Á endan-
um voru næstum greidd atkvæði
setningu fyrir setningu.
Smám saman höfðu Finnarnir
dregið sig til baka. Þurfti engra
skýringa við. Næstir hurfu Dan-
irnir úr samstarfinu, þeir voru
í EB og fylgdu þeim hópi. Ing-
var Ingvarsson sendiherra
hringdi heim í okkar utanríkis-
ráðherra, Einar Ágústsson, sem
sagði eftir að hafa heyrt okkar
rök að við skyldum ráða þessu.
Þegar ég svo morguninn eftir
gekk í fundarsal Félagsmála-
nefndar, fram hjá norsku sendi-
nefndinni, sem hafði fengið sér
til ráðuneytis marga kvenfull-
trúa að heiman, þá kölluðu þær:
Hvað gerir ísland? Svarið var
að Island gerði það sem ráðgert
hefði verið, við værum búin að
fá heimild til þess. Gjör det!
hrópuðu þ_ær í kór. Við fáum
það ekki! Israelsmönnum hafði
og íslendingar. Maður var auð-
vitað rígmontinn að fá slíkt
traust, hinir höfðu ekki fengið
að ráða atkvæði sínu. Auðvitað
var þetta skiljanlegt í ljósi að-
stæðna. Og því er þessi saga
rifjuð upp nú, að við nýjar að-
stæður, með þrjú Norðurlöndin
í Evrópusambandinu og í eðli-
iegri samvinnu við þann hóp, er
eins víst að samvinnan í Norður-
landahópnum verði meira víkj-
andi. Hafi minna vægi á kvenna-
ráðstefnum sem öðrum alþjóða-
ráðstefnum. Kemur af sjálfu
sér. Ekki af því að menn haldi
ekki áfram að vilja samvinnu
Norðurlandanna. Áhuginn bein-
ist annað og það vegur kannski
stundum meira.
Á móti kemur að nú hafa
Finnarnir kannski meira svig-
rúm. Allir skildu þá á þessum
árum, þótt aldrei væri svo mikið
sem ýjað að þvi eða nefnt orðið
„Finnlandísering". Það var ekki
fyrr en nú í lok september, á
ráðstefnunni „Norðurlönd í fjöl-
miðlum", að ég heyrði finnskan
blaðamann, Seppo Kangsniemi,
tala upphátt í fyrirlestri um það
hvernig Finnar og öll blöðin þar
í landi urðu að haga orðum sín-
um í samræmi við kröfur Sovét-
manna, ógunina í austri. Hann
nefndi jafnvægisdans Kekkon-
ens forseta, svo að Finnar urðu
að halda í hann eftir að hann
var orðinn veikur og fela það.
Vissu það almennt ekki fyrr en
birtist heima mynd af forsetan-
um í opinberri heimsókn á ís-
landi, þar sem Kek-konen stóð
við laxveiðiá og öllum mátti ljóst
vera af svipnum að hann vissi
varla hvar hann var staddur.
Svona línudans urðu Finnar að
dansa öll þessi ár.
Loks var þama skrifað um
opinbera heimsókn forseta ís-
lands í boði Kínveija og í sömu
ferð erindi Vigdísar á Kvenna-
ráðstefnu SÞ. Svar hennar
nægði. Hveijum datt í hug að
forsetinn gæti annað, í glæstu
opinberu boði, sitjandi í silki-
sófa, eins og hún segir, en sýnt
gestgjofum sínum fulla virðingu
með kurteisum orðum? Það er
eðli slíkra heimsókna og það
gerir Vigdís ávallt af fullri reisn.
En vandræðin verða Ijóslega af
því að blandað er saman inn í
boðsferð Kínveija forustuhlut-
verki á óháðri ráðstefnu SÞ um
vond málefni kvenna. Það er
auðvitað ómögulegt hlutverk
fyrir hvern sem er. Leystist þó
áfalla lítið. Gæti verið góð að-
vörun um að koma aldrei neinum
forseta í slíka aðstöðu aftur.
LÆKNISFRÆDIÆr ný tegund mebferóar vid sykursýki á
ncestu grösumf
Lækningar með
hjúpuðum frunuim
SYKURSÝKI er af tveimur gerðum, insúlínháð sykursýki sem byijar á
yngri árum og fullorðins sykursýki sem eins og nafnið gefur til kynna
greinist yfirleitt ekki fyrr en á fullorðinsárum. Þeir sem hafa insúlínháða
sykursýki verða að fá insúlínsprautu daglega til að lifa. Sykursýki stafar
af því að frumuhópar í briskirtlinum, sem framleiða insúlín, svonefndar
briseyjar, hætta að starfa eðlilega eða eyðileggjast. Það takmark sem
menn stefna nú að við lækningar á sykursýki er að koma inn í líkamann
frumum sem skynja blóðsykurinn, framleiða insúlín eftir þörfum og eru
hjúpaðar efnum sem veija þær fyrir árásum ónæmiskerfisins. Hugsanlegt
er að þessu takmarki verði náð eftir fáein ár.
Að sprauta sig með insúlíni er
alls ekki einfalt mál. Flestir
þurfa að sprauta sig nokkrum sinn-
um á dag til að reyna að líkja eftir
eðlilegu magni insúlíns í blóði, sem
m.a. hækkar tals-
vert eftir hveija
máltíð. Fyrir utan
að vera talsvert
álag á sjúklinginn,
tekst insúlínmeð-
ferð misvel og ef
miklar sveiflur
verða á blóðsykri
veldur það tíma-
eftir Magnús
Jóhannsson
bundnum óþægindum og til lengri
tíma litið alvarlegum æðaskemmd-
um, m.a. í augum og nýrum. Því
betur sem okkur tekst að líkja eftir
eðlilegu magni sykprs og insúlíns í
blóði, því minni líkur eru á fylgi-
kvillum sjúkdómsins.
Verulegar framfarir hafa orðið á
þessu sviði á undanförnum árum
og áratugum. Nú eru flestir farnir
að nota mannainsúlín (insúlín úr
dýrum er ekki nákvæmlega eins)
og talsverðar framfarir hafa orðið
í að búa til insúlínlyf með hæfilega
langvarandi verkun og er þetta til
bóta. Einnig hafa orðið framfarir í
búnaði til að mæla magn sykurs í
blóði og þvagi. Flestir sprauta sig
með svokölluðum insúlínpenna sem
er til mikilla þæginda og gerir með-
ferðina þar að auki öruggari. Fyrir
nokkrum árum kom á markað lítil,
handhæg insúlíndæla sem bera má
innan klæða og dælir lyfinu undir
húðina á kviðnum. Nokkru fyrir
hveija máltíð má ýta á takka og
gefur dælan þá aukaskammt af
insúlíni. Þetta hljómar vel en hefur
samt ýmsa annmarka eins og t.d.
þá að dælan getur bilað eða nálin
stíflast og þá er voðinn vís. Dælur
af þessu tagi hafa því ekki notið
mikilla vinsælda.
Það sem einkum takmarkar að-
ferðirnar sem nú eru notaðar við
að gefa og skammta insúlín er að
lyfjagjöfin stjórnast ekki nema
óbeint af blóðsykrinum. Hjá heil-
brigðum er það þannig að briseyj-
arnar skynja blóðsykurshækkun
eftir máltíð og senda þá út í blóðið
hæfilegt magn af insúlíni innan
örfárra mínútna. Það eftirsóknar-
verðasta er að þróa búnað sem
mælir blóðsykurinn stöðugt og
stjórnar insúlíngjöf í samræmi við
það. Við blasa tveir möguleikar: í
fyrsta lagi örsmá tölva sem tengd
er blóðsykursnema og insúlíndælu.
Sennilega verður einhvern tímann
hægt að framleiða blóðsykursnema
sem verða nægjanlega smáir, hrað-
virkir og öruggir en það hefur ekki
tekist ennþá. I öðru lagi briseyjar,
úr mönnum eða dýrum, sem komið
hefur verið inn í líkamann í nægjan-
lega miklu magni. Þetta er sá
möguleiki sem menn binda mestar
vonir við og hefur hann verið í þró-
un árum saman.
Ef briseyjar úr öðrum einstak-
lingi eru settar inn í líkamann verða
þær strax fyrir árásum ónæmis-
kerfisins og Iíkaminn hafnar þeim,
þær eyðileggjast. Til að hindra
þetta er hægt að bæla ónæmiskerf-
ið með lyfjum á sama hátt og gert
er við líffæraflutninga en lyfin sem
notuð eru hafa ýmsar aukaverkan-
ir. Önnur aðferð, sem á ýmsan hátt
er vænlegri, er að hjúpa frumurnar
með efnum sem fela þær og veija
fyrir ónæmiskerfi líkamans. Bris-
eyjum, sem hjúpaðar hafa verið á
þennan hátt, má t.d. sprauta inn í
kviðarholið þar sem þær geta flotið
um, skynjað blóðsykurinn og sent
frá sér insúlín eftir þörfum. Þessar
briseyjar gætu enst í 6-12 mánuði
eða jafnvel lengur og allan þann
tíma séð sjúklingnum fyrir því insúl-
ini sem hann þarf á að halda þann-
ig að blóðsykurinn sveiflist ekki
WIATARLIST/fíonSi^r hrúturþab sama ogljón?
Þaðerskráð
í stjömumar
SEM BETUR fer erum við ekki öll
steypt í sama mótið, heldur erum
við öll einstök, höfum misjafnar
þarfir, álit, útlit og skap. Eins finnst
sitt hveijum varðandi fæðuval. Þar
ræður smekkur, mismunandi upp-
eldi, sumir hafa ofnæmi fyrir
ákveðnum fæðutegundum og enn
aðrir eru ætíð að beijast við auka-
kílóin og stjórnast þá mataræðið
gjarnan af því óháð smekk eða löng-
unum viðkomandi.
Það er hins vegar til sú kenning
að matarval sem og upplag og
atgervi fólks sé skráð í stjörnurnar.
Að mínu mati er það ekkert vit-
lausari leið til að útskýra fjölbreyti-
^leika mannlífsins
og mismunandi
þarfir heldur en
hver önnur. Öllu
skal tekið með fyr-
irvara og sumu
mátulega hátíð-
lega. Það á við um
stjörnuspekina, en
engu að síður getur
verið gaman að
velta hlutunum fyrir sér á dálítið
ójarðbundnari og óvísindalegri máta
en við erum vön. Við hér á íslandi
erum nú fræg fyrir okkar trölla- og
álfatrú og nú nýlega hefur geimver-
ur borið mikið á góma þannig að
við ættum að vera vel fær um að
hleypa smáskammti af skemmtileg-
um vangaveltum varðandi stjörnurn-
eftir Álfheiði Hönnu
Friðriksdóttur
ar og áhrif þeirra inn í hugsanagang-
inn.
Stjörnumerkin eru kennd við 4
grunnþætti: eld, jörð, loft og vatn.
Eldmerkin (hrútur, ljón og bogmað-
ur) eru yfirleitt mjög athafnasöm
og kraftmikil, á miklu spani og líta
yfirleitt á fæðuna fyrst og fremst
sem sitt eldsneyti. Semsagt ekki
miklir nautnaseggir í mat og drykk.
Sjálf er ég nú hrútur og lít á fæð-
una sem orkugjafa en einnig gleði-
gjafa. Mér finnst (og þessari skoðun
deili ég með mörgum hrútum) gam-
an að elda og bjóða fólki í mat, en
það verður að vera eitthvað einfalt
og fljótlegt, eins á það mjög vel við
hrúta að flambera og grilla, sem er
náttúrlega mjög í anda eldmerkis.
Ofarlega á vinsældarlistanum eru
bragðmiklar, seðjandi máltíðir. Þeir
eru einstaklega hrifnir af osti, fyllt-
um pönnukökum með osti ofan á og
ostafondue. Pasta hentar þeim einn-
ig afar vel sökum hve fljótlegt það
er í matreiðslu og er auk þess mjög
saðsamt. Einnig eru hrútar mikið
fyrir hrísgijónarétti.
Jarðarmerkin svokölluðu (naut,
meyja og steingeit) eru hins vegar
á allt öðrum báti. Þau eru jarðbundn-
ari en eldmerkin, raunsæ og í mun
lægri gír almennt heldur en eldmerk-
in. Þau eru værukær og kunna vel
að meta mat og notalegheitin í
kringum hann. Nautið er ef til vill
værukærast. Fólk í merki hins sterka
og volduga nauts hefur mjög góða
matarlyst upp til hópa, enda þurfa
naut sitt hafði maður haldið, samt
sem áður skyggir græðgi ekki á
mikið næmi þeirra fyrir lystisemdum
fæðunnar og bragðlaukarnir eru í
góðu lagi. Naut eru yfirleitt hrifnust
af vel útilátnum „mömmumat“ og
eru afar tortryggin gagnvart „la
nouvelle cuisine" eða álíka nýjung-
um í matargerð, þar sem oftar en
ekki fer meira fyrir diskaskreyting-
um úr rósablöðum og sósum heldur
en sjálfum matnum. Þau kjósa held-
ur væna flís af feitum sauð, ávaxta-
köku eða heimatilbúið brauð með
sultu. Eins eru nautin miklir fagur-
kerar og ef þú ætlar að heilla naut
alveg upp úr skónum skaltu vanda
mjög til. Máltíðin þarf ekki að vera
flókin, það nægir að uppfylla undan-
talin skilyrði. Það skiptir hins vegar
máli að maturinn líti vel út og um-
hverfið sé „kósí“ og í stíl. Allt þetta
fær nautið til að rymja af ánægju.
Loftmerkin (tvíburar, vog og
vatnsberi) eru hin æðra þenkjandi
þrenning. Þau velta öllu ve! og vand-
lega fyrjr sér og láta tilfinningarnar
yfirleitt ekki hafa yfirhöndina. Þau