Morgunblaðið - 29.10.1995, Síða 29

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 29. OKTÓBER 1995 B 29 ,
KVIKMYNDIR/Háskólabíó hefur tekið til sýninga kínversku kvikmyndina Að lifa. í
myndinni er rakin saga mikilla umbrotatíma í Kína á þessari öld allt frá lokum síðari
heimsstyijaldarinnar fram yfir ógnarskeið menningarbyltingarinnar.
Píslar-
ganga
KÍNVERSKA kvik-
myndin Að lifa,
sem Háskólabíó hefur
tekið til sýninga, rekur
píslargöngu hjóna í
gegnum mikla umbrota-
tíma í Kína á þessari
öld, en myndin hlaut
aðalverðlaun dómnefnd-
arinnár á kvikmyndahá-
tíðinni í Cannes í fyrra.
Hin unga Jiazhen
(Gong Li) yfirgefur eig-
inmann sinn, Fugui (Ge
You), vegna spilafíknar
hans og fer hún ófrísk
með dóttur þeirra heim til for-
eldrahúsanna. Hálfu ári seinna
snýr hún aftur með dóttur sína
og nýfæddan son og tekur saman
við eiginmanninn á nýjan leik.
Hann fær gefins brúðuleikhús
sem hann ferðast með til að afla
fjölskyldunni tekna, en er fljótlega
kallaður í herinn til að beijast í
borgarastyijöldinni sem geisar
milli þjóðemissina Sjang Kaisj-
ekks og kommúnistahers Maós.
Tímabil mikilla breytinga í kín-
versku samfélagi taka svo við í
kjölfar sigurs kommúnista, en eig-
inmaðurinn tekur upp fýrri iðju
sína með brúðuleikhúsið.
Þau hjónin missa einkason sinn
í umferðarslysi, en dóttir þeirra
hefur verið daufdumb frá fæð-
ingu. Það tekst þó að finna henni
mannsefni og hún elur honum
heilbrigðan son á meðan menning-
arbyltingin stendur sem hæst, en
sjálf ferst hún af bamsförum. Þau
Fugui og Jiazhen, sem aldurinn
hefur færst yfír, annast uppeldi
drengsins og það verkefni heldur
lífslönguninni í hjónunum þrátt
fyrir áfallasama ævi.
Kínverskar kvikmyndir frá síð-
ustu 10-15 áram hafa notið tals-
verðra vinsælda á Vesturlöndum,
en tímamót urðu í kínverskri kvik-
ZHANG Yimou, leikstjóri Að
lifa, er einhver þekktasti
leikstjóri Kínvetja um þessar
mundir, en Háskólabió hefur
áður sýnt myndir hans Ju Dou,
Rauða lampann og söguna af
Qiu Ju.
Zhang er fæddur í Xian árið
1950 og var í framhaldsskóla
þegar menningarbyltingin reið
yfir árið 1966. Hann varð að
gera hlé á námi þegar hann
var sendur til sveitastarfa
1968, fyrst á sveitabæ í Sjanxi-
héraði í þijú ár og síðan frá
1971 til 1978 sem verkamaður
í spunaverksmiðju. Allt frá
barnæsku hafði hugur hans
hneigst að listum og ljósmynd-
un, og helsta áhugamál hans í
sveitinni var einmitt ljósmynd-
un.
Þegar kvikmyndaháskólinn
í Peking hélt hálfgert inntöku-
landspróf árið 1978 stóðst
Zhang prófið með miklum
ágætum, en honum var hins
vegar neitað um skólavist á
þeirri forsendu að hann væri
fimm árum of gamall miðað
við sett aldurstakmark. Eftir
tvær árangurslausar ferðir til
Peking þar sem hann reyndi
að fá þessum úrskurði hnekkt
FUGUI er haldinn mikilli spilafíkn og tapar aleigu sinni.
MIKLAR ógnir ríða yfir á timum
menningarbyltingarinnar.
myndagerð upp úr 1980 í kjölfar
menningarlegra og efnahagslegra
umbóta í Kína. Kvikmyndaháskól-
inn í Peking, sem hafði verið lok-
aður frá því í menningarbylting-
unni, var opnaður á ný, og útskrif-
aðist fyrsti árgangurinn 1982.
Þeir leikstjórar sem þá útskrifuð-
ust hafa gjaman verið kallaðir
„fimmta kynslóðin", en í þeirra
hópi era t.d. þeir Chen Kaige (Far
vel frilla mín) og Zhang Yimou,
leikstjóri Að lifa. Þessum hópi
leikstjóra veittust þau forréttindi
að kynna sér vestrænar kvik-
myndir og leituðust þeir strax við
að ná sambærilegum gæðum í
þeim myndum sem þeir gerðu.
Þeir urðu þó að starfa samkvæmt
kínverskum hefðum og við póli-
tískar hömlur, en þrátt fýrir það
tókst þeim að fleyta kínverskri
kvikmyndagerð langt fram á við
með margslunginni frásögn, nýst-
árlegum efnistökum og tækni-
framföram á sviði myndatöku.
Kínversk stjómvöld sýndu visst
umburðarlyndi gagnvart umbóta-
stefnunni og sættu sig við að hirða
þann gjaldeyri sem fékkst fyrir
sýningarétt á kvikmyndum
fimmtu kynslóðarinnar erlendis.
Engu að síður hélt kvikmyndaeft-
irlit stjómvalda áfram að ritskoða
GONG LI fer með annað aðalhlutverkið í myndinni Að lifa.
Sá þekktasti í Kína
skrifaði hann ráðuneytisstjór-
anum í menntamálaráðuneyt-
inu og óskaði liðsinnis hans á
þeirri forsendu að hann hefði
eytt tíu árum ævi sinnar til
einskis vegna menningarbylt-
ingarinnar. Tveimur mánuðum
seinna hlaut hann leyfi til að
hefja nám við kvikmyndatöku-
deild háskólans.
Eftir útskriftina árið 1982
var Zhang látinn starfa í Gu-
angxi kvikmyndaverinu og árið
1985 fluttist hann til Xian kvik-
myndaversins þar sem hann
var m.a. kvikmyndatökumaður
við gerð mynda Chen Kaige,
Gul jörð og Skrúðgangan
mikla. Fyrstu myndinni leik-
stýrði hann svo árið 1988, en
það var Ruði Sorghum, sem
vann Gullbjörninn á kvik-
myndahátiðinni í Berlín 1989.
Því næst kom Cougar áætlunin
1989 og tryllirinn Ju Dou, sem
tilnefnd var til Óskarsverð-
launanna 1991. Rauða lampann
gerði hann 1991 og var hún
einnig tilnefnd til Oskarsverð-
launa og Söguna af Qui Ju
gerði hann 1992 og vann hún
Gullna ljónið á kvikmyndahá-
tíðinni í Feneyjum það ár. Nýj-
asta mynd Zhang Yimou heitir
Shanghai gengið og verður
hún væntanlega sýnd í Há-
skólabíói eftir áramótin.
í myndinni Að lifa vísar
Zhang til þess að ótál kínversk-
ar fjölskyldur hafi þurft að
þola og lifa af mikið harðræði
á síðustu hálfri öld í sögu Kína.
Eðlislægt glaðlyndi, einlægur
lífsvilji og bjartsýrii hafi gert
fólkinu það kleift aðkomast
af á þessum tímum. í kvik-
myndinni segist Zhang vera að
feta nýjar brautir í verkum sín-
um. Hann sé að sýna líf
grasrótarinnar í kín-
versku samfélagi séð frá
sjónarhóli venjulegs
manns, en líf grasrótar-
innar segir hann vera lyk%
ilinn að skilningi á sam-
tímanum. Tvisvar sinnum
í myndinni segir Fugui,
önnur aðalsöguhetjan,
söguna um hænsnin sem breyt-
ast í gæsir, síðan í kindur og
loks í uxa. Þessa einföldu
barnasögu segir Zhangtúlka
einfalda ósk Fuguis um fram-
þróun og úrbætur,
og þessi ósk
myndimar og gera kröfu til kvik-
myndagerðarmannanna um holl-
ustu við fjögur grandvallaratriði:
forystu kommúnistaflokksins,
sósíalíska stefnu, varðveislu þjóð-
arstolts og tillitssemi við minni-
hlutahópa. Á seinni hluta síðasta
áratugar gekk kvikmyndaeftirlitið
sérstaklega hreint til verks og
bannaði myndir eða lét endurgera
þær í anda stjómvalda. Dæmi um
hið síðarnefnda er myndin Skrúð-
gangan mikla, sem Chen Kaige
gerði 1985, en í hana var skeytt
áróðurstali og tilkomumikilli bar-
dagasenu að kröfu stjómvalda.
í kjölfar blóðbaðsins á Torgi
hins himneska friðar í Peking
1989 hefur opinber kvikmynda-
gerð í Kína leitað á ný í gamlan
farveg þjóðhollustumynda og
sagnfræðimynda. Jafnvel þótt
þeir Chen Kaige og Zhang Yimou
hafi ásamt fleiri leikstjóram hald-
ið áfram að starfa í Kína era
myndir þeirra núorðið oftast nær
fjármagnaðar með erlendu fé, t.d.
frá Þýskalandi, Bretlandi og Jap-
an.
Gong Li, sem fer með annað
aðalhlutverkið í Að lifa, er þekkt-
asta leikkona Kína, og hefur hróð-
ur hennar borist um víða veröld,
en sagan segir að nýlega hafi
kvikmyndaver í Hollywood boðið
henni hlutverk í mynd með Rob-
ert DeNiro og A1 Pacino í aðalhlut-
verkum. Hún er fædd í Sjeníang
árið 1965, en hún ólst upp í Jin-
an, höfuðborg Sjandong-héraðs.
Hún er af menntuðu fólki komin,
móðir hennar er skjalavörður og
faðir hennar var hagfræðiprófess-
or.
Gong Li hóf leiklistamám í
helsta leiklistarskóla Pekingborg-
ar árið 1985 og að því loknu hóf
hún að kenna við skólann. Það
var þar sem Zhang Yimou kom
auga á hana þegar hann var að
leita að leikuram í fýrstu mynd
sína, Rauða Sorghum. Eftir frá-
bæra frammistöðu í henni lék
Gong aðalhlutverkið í Leirstríðs-
manninum (1989), og myndum
Zhangs, Ju Dou, Rauða lampan-
um og Sögunni af Qui Ju. Alls
hefur Gong leikið í 13 kvikmynd-
um og fyrir hlutverkið í Far vel
frilla mín (1993) hlaut hún verð-
laun kvikmyndagagnrýnenda í
New York sem besta leikkona í
aukahlutverki.
hafi haldið honum gangandi í
lifinu þrátt fyrir allt mótlætið
sem hann hafi þurft að þola.
„Er þetta ekki sama óskin
sem hefur leitt til þróunar
mannsins allt frá fyrstu tíð?
Ævarandi von þrátt fyrir mót-
læti og erfiðleika er það sem
lífið snýst um,“ segir Zhang.
ZHANG Yimou
við tökur á
kvikmynd-
inni Að lifa.