Morgunblaðið - 19.11.1995, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 19. NÓVEMBER 1995 21
„í Teatro Lirico er staddur Napo-
leone Annovazzi óperustjóri í Gran
Teatro del Liceo í Barcelóna. Hann
er að leita að söngfólki. Farðu nú
strax og syngdu fyrir hann.“
Mig var farið að lengja eftir að
syngja í óperusýningu með öllu sem
því fylgir, þar sem unnt er að ná
beinu sambandi við áheyrendur og
sjá og finna hvernig þeim líkar. Ég
vildi ekki einskorða mig við útvarpið
- þó að ég kynni ágætlega við mig
þar. Ég skálmaði samstundis af stað
og var ennþá fasmikill.
Piero reyndi að telja mér hug-
hvarf. Honum þótti óráðlegt að
syngja í slíkum ofstopa ham og bað
mig að bíða uns mér rynni reiðin.
En hann kom engu tauti við mig.
„Ég fer nú samt!“
Gamalt máltæki segir að steiktir
fuglar komi ekki fljúgandi. Ég varð
að bera mig eftir björginni og mátti
ekki láta nein tækifæri renna mér
úr greipum.
I Teatro Lirico söng ég úr Lo-
hengrin eftir Wagner. Rödd mín
hentaði æ betur í dramatísk hlutverk
en ég átti engu að síður fullt erindi
í léttar lýrískar óperur. Annovazzi
þurfti ekki að heyra meira. Hann
kallaði til mín úr salnum:
„Við erum að setja upp Hollend-
inginn fljúgandi. Tækjuð þér að yður
að syngja aðaltenórhlutverkið, Erik?“
Ég þá boðið án umhugsunar þótt
ég hefði aldrei heyrt óperuna flutta.
Piero sló sér á lær.
„Þú þurftir bara spark í rassinn,"
sagði hann - og átti kollgátuna. Oft
veltur á hugarástandi söngvarans
hvemig honum vegnar hveiju sinni.
Mér er það gefið að geta nýtt skap
mitt til að herða mig upp, hvernig
sem annars ligigur á mér.
Ég prófsöng á sjálfu sviðinu í Scala-
óperunni. Margur væri þess albúinn
að fóma hægri hendi sinni fyrir að fá
að standa í sömu sporam og ég var
þá. Það var ævintýri líkast. Ég komst
að raun um að það var satt sem ópera-
stjömumar sögðu um hljómburðinn,
að hann væri óviðjafnanlegur. Röddin
sveif fyrirhafnarlítið út í sal og inn í
hveija smugu. Ég söng Gralsönginn
og dramatíska aríu úr þriðja þætti í
Valdi örlaganna og var umsvifalaust
líka. Ég botnaði þess vegna ekkert í
reiði hans. Svona grænn var ég.
Gallinn var sá, þótt Liduino segði
það ekki berum orðum, að yfirmenn
Scala-óperunnar gerðu samninginn
beint við mig en ekki um umboðs-
skrifstofu hans. Með því var girt
fyrir möguleika Liduinos á að skara
eld að eigin köku. Umboðsmennska
í þessum efnum fólst í svæsnum
hrossakaupum. Þegar samningar við
Scala vora annars vegar var Liduino
vanur að búa svo um hnútana að
hann fengi stærri hlut af þóknun
söngvarans en þegar um ómerkilegri
samninga var að ræða.
Ég útskýrði fyrir honum að hið
gullna tækifæri hefði ekki borið að
með hefðbundnum hætti og síst hefði
vakað fyrir mér að vinna honum
ógagn. Ég hefði talið það óðs manns
æði að ganga ekki tafarlaust að slík-
um samningi þegar hann bauðst.
Þess má geta að á þessum tíma var
ráðningarsamningur við Scala-óper-
una jafnvel stærri áfangi á frama-
braut söngvara en hann er nú á dög-
um. Útskýringar mínar höfðu ekkert
að segja. Liduino taldi að ég hefði
farið á bak við sig og var óskaplega
hneykslaður. Ég skildi við hann í
miklu uppnámi.
Þetta var laugardaginn 24. apríl
árið 1948 og í fyrsta sinn sem Ödip-
us Rex var færður upp í Mflanó.
Eftirvænting lá í loftinu. Stravinskí
var eitthvert virtasta tónskáld þessa
tíma og trúlega mestur áhrifavaldur
í tónlistarsögu aidarinnar. Ég var
ekki síst upp með mér af því að vera
falið að kynna þetta verk hans fyrir
óperagestum í Mílanó og ég lagði líf
mitt og sál í túlkunina á hinum hug-
djarfa ógæfumanni.
Áhorfendur hrifust af sýningunni
og þökkuðu að lokum fyrir með dynj-
andi lófataki og bravó-köllin kváðu
við úr hveiju horni. Að vísu hafði
mér orðið lítilsháttar á í messunni
og haft skipti á öðru og fyrsta erindi
aríu minnar. En það tók enginn eftir
því - nema Sanzogno í hljómsveitar-
gryfjunni. Hann furðaði sig á hve
auðveldlega ég bjargaði mér úr vand-
anum. Ég kvaðst vera í góðu jafn-
vægi og ekki láta smámuni á borð
við þetta trafla mig. Allt of mikið
einhvers kröfuharðasta blaðagagn-
rýnanda á Ítalíu. Þetta var ekkert
minna en frábærir dómar því að ef
Abbiati mislíkaði eitthvað dró hann
ekki fjöður yfir það. Hitt var alvana-
legt að hann tæki söngvara af lífi
með sínu skæða vopni.
Laura Fu hjá dagblaðinu L’Um-
anita var heldur ekki að leyna hrifn-
ingu sinni: „Vincenzo Maria Demetz
túlkaði hið erfiða hlutverk Ödipusar
af lagni og næmum skilningi."
Ég hafði unnið stóran persónuleg-
an sigur, það var ekki um að villast.
Fljótlega eftir frumsýninguna fór
ég á fund Liduinos á skrifstofu hans
í ALCI til þess að reyna að setja
deilur okkar niður með góðu. Ég
rétti honum umslag með fjárupphæð
sem jafngilti hér um bil þriðjungi
launa minna með þeim orðum að um
væri að ræða dálítinn þakklætisvott
fyrir vel unnin störf og vinsemd í
minn garð. Liduino Bonardi þá mút-
umar og stakk umslaginu á sig. En
á bak við ísmeygilegt flírubrosið bjó
hatursfullur hugur sem taldi sig ekki
hafa jafnað metin við mig ennþá.
Þegar Liduino seint og um síðir
útvegaði mér hlutverk á ný var það
að vísu í vinsælustu óperu Giordanos,
Andrea Chénier, en ekki aðalten-
órhlutverkið sem hefði verið skemmti-
legt að fást við og spennandi heldur
lítið aukahlutverk sem hann vissi að
ég liti ekki við. Mútugjöf mín hafði
engum tilgangi þjónað, Liduino lét
sér ekki segjast. Ég hafnaði ósvífnu
tilboði hans afdráttarlaust og lét hann
sigla sinn sjó. Um leið rofnuðu tengsl
mín við ALCI, öflugustu umboðsmið-
stöð söngvara á Italíu.
Að síðustu er hér kafli aftarlega
úr bókinni þar sem greint er frá því
þegar Sigurður Demetz uppgötvaði
stórsöngvara meðal lærisveina sinna:
Kristján Jóhannsson.
Mér hefur áskotnast gimsteinn.
Hann er hrár og hann þarf að
slípa en þá trúi ég að hann glói.“ Á
þessa leið fórast mér orð um Kristján
Jóhannsson í bréfi heim til Suður-
Tíról. Hann var þá nýbyijaður í söng-
námi hjá mér, hálfþrítugur að verða,
og gæddur óvenjulegri sönggáfu.
Kristján söng fyrsta tenór í Karla-
kómum Geysi. Afbragðsrödd hans
vakti brátt eftirtekt. Eins og föður
hans á undan honum var honum fal-
inn einsöngur með kómum. Og að
Jóhann Konráðsson væri hreykinn af
syni sínum fór ekki frarh hjá neinum.
Jóhann, sem var einatt kallaður
Jói Konn, var þekktur söngvari sem
þjóðin hafði tekið að hjarta sínu.
Tókust kunnleikar með okkur fljót-
lega eftir að ég kom til Akureyrar
og hóf að starfa með Geysi. Hann
var einn þeirra söngmanna úr karla-
kóranum sem sóttu til mín tíma ann-
að veifið til að auka við söngkunn-
áttu sína. Sungum við þá saman
óperaaríurnar og renndum okkur upp
á háa c-ið eins og ekkert væri því
að Jói hafði prýðisrödd og neytti
hennar skynsamlega.
Ég segi stundum að íslendingar
séu eins og hraunmolar, harðir og
kaldir að utan en brenni sem eldur
að innan. Tilfínningar þeirra eru
sterkar en innibyrgðar og getur ver-
ið erfitt að kenna þeim söng fyrir
bragðið. Oft eiga þeir bágt með að
opna skel sína sem er þó hveijum
söngvara nauðsynlegt að gera.
Jói Konn var ólíkur flestum lönd-
um sínum að þessu leyti. Hann var
glaðbeittur maður í dagfari og fijáls-
mannlegur í viðmóti. Örgeðja var
hann og sagði umbúðalaust hvað
honum bjó í bijósti. Undan orðum
hans gat sviðið eins og beittri hnífs-
egg en yfirleitt stóðu gosin stutt. Jói
var tilfinningamaður og hann söng
af innstu hjartans gleði. Þar kvað
aldrei við falskan tón. Áheyrendur
skynjuðu hinn viðkvæma streng hans
og höfðu þess vegna sérstakt dálæti
á honum.
Kristjáni brá til föður s!ns. En
sakir óþvingaðrar framkomu og
sjálfsöryggis brigsluðu öfundarmenn
honum um kokhreysti og mont, jafn-
vel hroka. Víst er að sá verður aldr-
ei mikill söngvari sem er geðlaus og
fullur vanmetakenndar. Kristján
mátti því kæra sig kollóttan.
Fanney Oddgeirsdóttir, móðir
hans, hafði einnig góða söngrödd,
einhveija dýpstu kvenröddina á Ak-
ureyri, og flest hinna barnanna tóku
gjama lagið á góðri stund. Kristján
hafði því ekki langt að sækja söng-
náttúruna. Hann hlaut bjarta og
þróttmikla tenórrödd í vöggugjöf,
gott minni svo að hann var fljótur
að læra, ágætt hljómskyn og sterkan
vilja. Auk þess var hann hraustur
og stæltur. Hann var fæddur söngv-
ari og þurfti skilyrðislaust að öðlast
grannmenntun.
Eftir raddæfíngu hjá Geysi kallaði
ég hann til mín og mæltist til að hann
legði meiri rækt við sönginn. Mér þótti
hlýða að slíkt söngmannsefni áetti
markið hátt og bauð honum að sækja
nokkra tíma til mín í Tónlistarskólann
á meðan við væram að átta okkur.
Þá Kristján boðið feginshendi.
Um haustið hóf Kristján söngnám
við Tónlistarskólann. Um svipað leyti
hitti ég fyrir föður hans sem greip
fyrirvaralaust báðum höndum í jakka
minn og kippti mér til sín. Hann
horfði beint í augun á mér um leið
og hann sagði:
„Ef þú eyðileggur þennan dreng,
þá drep ég þig!“
Kristján var garpur til líkamlegrar
vinnu og tók nám sitt sömu tökum.
Helsta keppikefli hans var að ná
miklum raddstyrk og komast sem
hæst upp tónstigann. Honum lá lífið
á og var staðráðinn í að ná árangri.
Ég reyndi að miðla honum af kunn-
áttu minni eins og prófessor Pintorno
hafði kennt mér endur fyrir löngu,
byggja hann upp frá granni eins og
múrvegg, stein upp af steini, leið-
beina honum um beitingu og stað-
setningu raddarinnar svo að hún
hljómaði frammi í andlitinu, kenna
honum rétta öndun og þindarstuðn-
ing en umfram allt slökun því að
Kristjáni hætti til að taka of mikið
á eins og mörgum öðrum óþreyjufull-
um byijendum. Hann dró hvergi af
sér við æfingarnar og tók góðum
framföram. Reyndar var hann furðu
fljótur að tileinka sér lögmál sönglist-
arinnar og er slíkur eiginleiki gulls
ígildi fyrir óperusöngvara.
Rödd Kristjáns hafði ósvikið hetju-
snið. Á fyrstu nemendatónleikum
sínum söng hann tenóraríuna frægu
Che gelida manina úr La Bohéme
sem er þó ekkert áhlaupaverk. Söng-
ur hans snerti föður hans djúpt. Eft-
ir tónleikana kom hann til mín með
tárvot augun, faðmaði mig að sér
og kyssti.
„Ég hef þá ekki eyðilagt strákinn
þinn!“ sagði ég - feginn höfuðlausn
minni.
Við urðum vel samrýndir, ég og
nemandi minn, þótt ekki værum við
lyndislíkir. Ég taldi að hann mætti
að ósekju fága framkomu sína og
temja sér meiri hógværð og lipurð í
samskiptum við aðra. Á stundum
gengu alveg fram af mér margar
digurbarkalegar yfirlýsingar hans þó
að mér fyndist hispursleysið svo
sannarlega vera hressandi líka. Um
mig sagði nemandi mirm hins vegar
að ég væri snöggur að reiðast og
allt of gjarn á að móðgast. Þó kastað-
ist aldrei alvarlega í kekki með okk-
ur. Til þess vorum við of góðir vinir.
Þegar á öðrum námsvetri hans lét
ég hann syngja á tónleikum þætti
úr tveimur Verdi-óperum, atriðið úr
fyrsta þætti Aida sem gerist í hofinu
og Miserere-atriðið úr II Trovatore.
Til þess nutum við aðstoðar kórfé-
laga úr Geysi og Gígjunni og söng-
krafta Helgu Alfreðsdóttur og Sig-
urðar Svanbergssonar. Tilgangurinn
var að sýna hve mikið væri í hinn
unga söngmann spunnið sem valdið
gæti svo erfiðu viðfangsefni.
Árangurinn lét ekki á sér standa.
Kristján fékk hvert tilboðið á fætur
öðru um að syngja einsöng með kór-
um eða á samkomum félagasamtaka.
Þótt vel gengi þá grunaði mig ekki
að ég ætti eftir að sjá hann heilla
áheyrendur upp úr skónum í sjálfri
Metropolitan-óperunni í New York
með túlkun sinni á þessu sama atriði
úr II Trovatore sem hann æfði fyrst
með Helgu Alfreðsdóttur.
Kristján kom nú alloft fram á
söngskemmtunum í bænum. Eftir
velheppnaða tónleika kom hann blað-
skellandi til mín:
„Jæja maestro, í gær söng ég
hvorki meira né minna en nítján lög
- eins og að drekka vatn!“
Ég svaraði með þykkju:
„Er það svo? Syngdu þau tuttugu
og þú gengur af þér dauðum!“
• A valdi örlaganna. Æviminningar
Sigurðar Demetz Franzsonar. Þór
Jónsson skráði. Iðunn gefur út. Bók-
in er um 260 bls. Verð 3.680. kr.
EFTIR frumraun nemanda míns, Kristjáns Jóhannssonar, í Scala- óperunni þar sem hann söng aðal-
hlutverkið í óperunni I due Foscari 1988. Með okkur á myndinni er móðir hans, Fanney Oddgeirsdóttir.
ráðinn til að syngja aðalhlutverkið í
Ödipusi Rex eftir Igor Stravinskí !
aprflmánuði 1948.
Ég réð mér varla fyrir kæti. Ég
var orðinn Scala-söngvari eins og það
var kallað og var mesta upphefð sem
ítölskum óperusöngvara gat hlotnast.
Samningurinn var skjalfest við-
urkenning þess að ég væri kominn í
fremstu röð söngvara, hvað svo sem
forleggjurum hjá Ricordi þætti. Scala-
söngvurum stóðu allar dyr opnar.
í gleði minni flýtti ég mér til
umboðsmannsins Liduinos að segja
honum fréttimar. Hann varð eins og
óveðursský í framan. Mér féll allur
ketill í eld því að ég átti ekki von á
öðru en að hann yrði hæstánægður
með að söngvari á hans snærum
hreppti stóra vinninginn.
„Þú? Ráðinn til Scala?“ þrumaði
Liduino rétt eins og ég hefði drýgt
einhvem voðalegan glæp.
Að sjálfsögðu fengi hann ákveðinn
hlut af launum mínum, sex hundraðs-
hluta eins og gert var ráð fyrir í um-
boðssamningi okkar. Þannig hafði það
ávallt verið. Scala-óperan greiddi mikl-
um mun hærri laun en ég hafði feng-
ið annars staðar. Á því græddi Liduino
hefði verið í húfi til þess. Þá rifjaðist
upp fyrir mér spaugilegt atvik sem
ég varð vitni að á tónleikum í Padova
hjá tenórsöngvaranum heimsfræga
Tito Schipa. Hann gat ómögulega
munað upphafið á alþekktri aríu her-
togans í Rigoletto, Questa o quella,
og byijaði á röngu erindi hvað eftir
annað uns hann fletti loks upp text-
anum í litlu kveri. Einföldustu atriði
geta vafist fyrir mönnum þegar á
hólminn er komið og ég hrósaði happi
yfir að slík meinloka hefði ekki
hlaupið í mig.
Samstarfsfólk mitt hældi mér á
hvert reipi svo að mér þótti jafnvel
nóg um. Hvergi vottaði fyrir þeirri
öfund og grimmu samkeppni sem
sögð var tröllríða þessu húsi. Hinn
vægðarlausi og oft ósvffni listdómari
á stórblaðinu Corriere della Sera,
Franco Abbiati, var meira að segja
óvenju hátt stemmdur þegar hann vék
orðum sínum að frammistöðu okkar
söngvaranna í dómi sínum næsta dag:
„Tenórsöngvarinn Vincenzo Maria
Demetz var framúrskarandi í aðalhlut-
verkinu og söngur Danco í hlutverki
Jóköstu var einnig hljómfagur."
Siíkt hrós hrökk sjaldan úr penna
Samkvæmt rannsókn
sem nýlega var gerð hjá
Raunvísindastofnun
Háskóla íslands
20 Laugardagur 28 október 1995
FITA í smjöri og smjörlíki Smjör Ljóma smjörlíki Kjarna smjörlíki 9 Jurta smjörlíki
Mettaðar f itusýrur (hörð fita) 65,9% 41,4% 22,7% 35,6%
Einómettaðar f itusýrur , 28,0% 43,7% 64,6% 40,1%
Fjöiómettaðar fitusýrur ^ 1,0% 11,8% 6,5% , 17,7%
Annað 5,1% 3,1% 6,2% 6,6%^