Morgunblaðið - 03.01.1996, Qupperneq 32

32 MIÐVIKUDAGUR 3. JANÚAR 19%
MORGUNBLAÐIÐ
ÁRAMÓT
Nýárspredikun herra Qlafs Skúlasonar biskups:
V armi himneskrar birtu
Guðspjall Lúkas 2,21.
Guð gefi íslenskri þjóð gleðilegt
nýtt ár og heimi öllum frið. Engu
að síður spyr ég sjálfan mig um
leið og orð myndast, hvort ekki
sé fullmikil bíræfni að tala um
frið og gleði við upphaf þessa nýja
árs. Vissulega eru væntingar mikl-
ar og vonir bundnar við ýmislegt,
sem fyrr hefur fært koldimma
skugga vonbrigða og svika og
þeirrar lygi, sem ekki aðeins eitrar
fyrir þeim, sem verður fyrir, held-
ur spillir ekki síður hinum, sem
beitir. En reynslan er ólygnust til
lærdóms, og það vitum við, að
pappírar eru oft á tíðum ekki virði
efnisins eftir undirskriftir. Og það
þótt valdsmenn þjóða og þar með
veraldar skrifi undir með blek-
pennum fögrum. Hvað þá þegar
slíkt er gert af þeim, sem minna
eiga undir sér, en geta þó spillt
farsæld friðar, þar sem áhrifa
þeirra gætir, þegar ábyrgðarlaust
er staðið að verki. Er því ekki að
ófyrirsynju eða vegna eðlislægrar
tortryggni einnar, að hik færist
yfir við háleitar óskir í ársbyrjun.
Engu að síður er eðlilegt að spurt
sé, hvort annað sé við hæfi í guðs-
þjónustu í sjálfri Dómkirkjunni við
ársbyrjun en að láta það uppi, sem
frekast er unnt að vona? Og dreg-
ur ekki úr eðli jákvæðra fullyrð-
inga, að orðum er ekki aðeins beint
að söfnuði sam-
an komnum í
gömlum helgi-
dómi við tvö
hundruðustu
áramótamess-
una í Dómkirkj-
unni, heldur
landslýð öllum.
Dettur mér þó
ekki eitt andar-
tak í hug, að orð
mín berist fyrir
kraft vísinda,
sem ég gæti
hvorki skýrt né
skilið væri eftir
leitað, inn á
hvert einasta
heimili landsins.
Ég sé ekki heilu
fjölskyldurnar safnast um útvarps-
tæki sín og hlusta og móttaka,
þótt innst í huga bærist sú von,
að það séu fleiri sem slíkt gera
en ég í svartsýni vænti. Ekki til
þess eins að hlýða á prédikarann,
heldur til að ljá bænum aukið
vægi í ríkulegri þátttöku. Til þess
að orð mín berist ekki einvörðungu
út í geiminn, hvort heldur inn til
dala eða fram með ströndu eða
aðeins hér í næsta hús, er nauðsyn-
legt að sá sem útvarpstæki á, snúi
takka og opni fyrir sendinguna.
Og er þó miklu meiri vandi á hönd-
um núna en áður
fyrr, þar sem um
fleira er að velja
og auðvelt að
muna ekki að
breyta stillingu,
þótt fullur hug-
ur hafi staðið til
slíks degi fyrr,
hafi önnur stöð
haldið athygli
fanginni eða svo
vel í það
minnsta, að
sending þaðan
varð órofin.
Jú, til þess orð
mín gagnist þarf
að koma til vilji
að stilla tæki og
síðan að leggja
við eyra. Þetta eru lögmál, sem
gilda ekki aðeins á tíma fjölmiðla-
fjölda og alls kyns áhrifavalda,
heldur vonTeinnig við lýði, þegar
minna var um að vera og færra
höfðaði til landsmanna um eftirtekt
og athygli. Og á vitanlega við fleira
en fjölmiðla eina. Er jafnvel spegil-
mynd lífsins. Skyldi þetta þá ekki
vera eitthvað skylt því, sem ég í
upphafi kom inn á, þetta með
kveðju og ósk? Enginn vandi að
mynda orð, sem varir mínar og
gómur túlka sem ósk um farsæld
næstu mánaða. Og ekki að heldur
meiri kúnst að bæta þar við fag-
urri hugsun um frið. Og reyndar
varla annað mögulegt í þessari
veröld okkar, þar sem myndir af
drápstækjum og sundurskotnum
byggingum keppa um athygli við
lýsingar á fræga fólkinu, hvort
heldur af ætt Windsor eða búsett
í Hollywood.
Og þá líka jafnfánýtt mundu
ýmsir telja og jafnólíklegt að
nokkru skipti. Hví er ég þá að
hafa fyrir því að árna landsmönn-
um og íbúum heims öðrum farsæld-
ar með friði? Ekki fyrir þær sakir,
að annað komist ekki að. Langt frá
því. Af svo mörgu er að taka, að
frekar er vandi að hafna en velja
úr ótakmörkuðum íjölda. Og ekki
að heldur fyrir þær sakir einar, að
þessa sé vænst í fyrstu messu árs-
ins. Og sýni sagan, að þannig hafi
þetta verið í þau tvö hundruð ár,
sem prestur eða biskup hefur stað-
ið hér í stólnum og beint orðum til
þjóðar eða safnaðar sem fulltrúa
heildar. Sæmi því ekki annað en
skipa sér í þessa fríðu fylkingu, sem
hefur árnað þjóð friðar og farsæld-
ar og þar með mannkyni, þótt
munur hafi verið á, hve nándin var
mikil eða fjarlægðir færðu áherslu-
atriðin til. Og þó dugar þetta ekki
að heldur.
Og ég læt mér nægja að rifja
UPP, þegar ég stóð í þessum spor-
um af sama tilefni fyrir réttu ári.
Þá var ég að flytja hina sömu
frómu ósk og ég var að enda við
núna. En árið var annað, þá var
1995 að hefja göngu með sínum
fyrsta degi. Og ég óskaði af ríku-
legu tilefni þjóð til hamingju með
nýja árið og vonaði, að það mundi
reynast heilladijúgt og hamingju-
ríkt.
Mér finnst ég enn heyra óminn
af sálminum, sem þá var sunginn
og reyndar núna líka, en höfðar
þó enn sterkar til mín, þegar miðað
er við upphaf fyrir tólf mánuðum
en nú að þeim liðnum og við byijun
ársins 1996: „Hvað boðar nýárs
blessuð sól?“ sungum við þá sem
nú. Spurning var færð til tóna og
við tókum mörg undir með þjálfuð-
um röddum kórsins og sungurh eða
muldruðum i barmi missterkra
hughrifa: „Hvað boðar nýárs bless-
uð sól?“ Og ekki einu sinni víst,
að spurningin hafi verið ýkja áleit-
in. Vera má, að það hafi aðeins
verið fylgt hefð af vana án þess
höfðað hafi til ríkari athygli um-
hugsunar. Og má ég viðurkenna
af fullri einurð, að feginn er ég,
að ég fékk ekki skyggnst undir
tjalddúk tímans og séð viðburði
þess árs, sem þá hófst og ég von-
aði að færði farsæld, frið og heill.
Ég vissi það ekki þá og mig grun-
aði ekki einu sinni, hvað væri í
Ólafur Skúlason
Arámótaræða Davíðs Oddssonar forsætisráðherra:
Góðærið gengur í garð
GÓÐIR íslendingar, gleðilega
hátíð.
Ég vil gera annars manns orð
að upphafi minnar ræðu. Þau
hljóða svo:
„- Svo langri ferð höfum vér nú
í kvöld enn þá einu sinni aflokið.
Árið er umliðið - eilíflega er það
oss horfið og ekkert nema vor verk
fylgja oss. Dagar og vikur, mánuð-
ir og ár á ár ofan hverfa á bak
oss eins og straumur inn í umliðna
tímans takmarkalausa haf og
smátt og smátt flyst með þeim
burt af jörðu það sem heimurinn
á hvuiju tímabili kallar skrautlegt
og mikilsvert - auður og metorð
og völd, allt þetta sést ekki fram-
ar; árin hafa jafnóðum flutt það
burt með sér - allt þetta sést ekki
framar - en vor verk fylgja oss.“
Þessi töluðu orð komu fyrst úr
munni ungs manns. Hann var að-
eins 22 ára, þegar hann flutti þessa
áramótaræðu í Reykjavík 31. des-
ember 1829. Flest er í lífinu hverf-
ult, en verkin okkar munu fylgja
okkur, var inntak orða hans. Hvað
er þá orðið okkar starf, spurði
hann síðar, þá þroskað góðskáld.
Og þetta er vísast mergur máls.
Við getum harmað óhöpp og grát-
ið óblíð örlög liðins árs um ára-
mót. Ellegar þykjumst við geta
hrósað happi, allt eftir því, hvernig
á stendur hjá hveijum og einum.
En spurningin, sem hlýtur að
vakna hjá okkur flestum, er sú
sama og spurning Jónasar Hall-
grímssonar. Hvaða verk munu
fylgja okkur á veginum, sem liggur
um nýja árið, inn í lengri framtíð?
Við þurfum ekki endilega að
hafa náð öllu því fram, sem við
settum okkur og það er ekki held-
ur neitt við því að segja, þótt margt
hafi mistekist.
Við fáum seint
við allt ráðið. En
okkur líður
snöggtum betur,
ef svarið við
spurningu okkar
og Jónasar Hall-
grímssonar verð-
ur það, að við
höfum að
minnsta kosti
gert okkar besta.
„Hver er sinnar
gæfu smiður",
segir orðtakið.
Ég held að þetta
sé rangt. Smiðir
gæfunnar eru
margir og mis-
laghentir. En
hitt er örugglega
rétt, að það getur hver maður
greitt gæfunni leið og stuðlað að
heill og hamingju með verkum sín-
um, orðum og athöfnum.
Arið, sem við kveðjum í kvöld,
átti sínar góðu hliðar og margt
gekk býsna vel og sumt mjög vel.
En samt bregður svo við, að okkur
verður flestum örðugt í fyrstu að
koma auga á þessar björtu hliðar
ársins. Það ber stóra skugga á
árið sem er að líða, stórslys og
mannfómir á altari óblíðrar nátt-
úru. Slíkir atburðir eru ekki eins-
dæmi á íslandi, en koma okkur
þó ætíð eins og í opna skjöldu,
skekja okkur og skelfa. Atburðina
fyrir vestan munum við lengi
harma. En ólánið mun þó ekki
standa eitt í minningunni. Hetju-
lund hjálparliðsins, sem dreif að,
menn og konur, sem lögðu alla
sína orku í björgunarstarfið, bættu
nótt við dag og degi við nótt,
gleymast seint.
Og þjóðin var öll
þar. Hún var
með í verki og
er meiri eftir.
íslendingar
eru betur í stakk
búnir nú en
nokkru sinni fyrr
að bjóða harð-
indum náttúr-
unnar birginn.
Sá máttur, sem
fólginn er í
menntun og há-
tækni, flugvél-
um og skipakosti
og búnaði vel-
þjálfaðra björg-
unarsveita og
fullkomnu heil-
brigðiskerfi er
ómetanlegur. Þjóðinni hefur fleygt
fram efnalega á síðustu áratugum.
Það er í raun undrastutt síðan að
minnstu munað[ að búsetubrestur
yrði í landinu. Óður skáldanna til
ættlandsins efldi henni kjark um
margan dimman dag, en æði oft
voru þær heitstrengingar og há-
stemmdur lofsöngur um ágæti
fóstuijarðarinnar á skjön við þann
veruleika, sem þjóðin bjó við. Jafn-
vel einn okkar stærsti ljóðsnillingur
og trúarhetja, sem uppi var um
síðustu aldamót, lét næstum bug-
ast undan oki þeirrar eymdar sem
harðneskjulegt náttúrufar og eilíf
örbirgð lagði yfir sveitunga hans
og samlanda. Hann, sem sungið
hafði kjark í aðra, stælt trú þeirra
og baráttuþrek, sá eitt andartak
ekki út úr augunum. Hann sá ekk-
ert úrræði annað en flytja þjóðina
til Vesturheims, í aðra og miskunn-
samari veröld. Hugsanlega hefur
ljóðið, sem hann orti þá, leyst hann
undan örvinglun. En ljóðið, þessi
höfuðlausn örvæntingarinnar, varð
honum dýrkeypt. Matthías Joch-
umsson mátti lengi sitja undir
brigslum um svik við land og þjóð
fyrir ljóðið. Margir fyrirgáfu hon-
um seint og sumir aldrei. Þetta
atvik er rifjað upp í ágætri bók,
sem út kom um jólin. Þar er áhrifa-
mikill kafli um skáldið, sem gaf
okkur þjóðsönginn fagra, annars
vegar og níðsönginn harða hins
vegar. Þjóðskáldið virtist tapa um
stund trúnni á landið, sem hann
þó unni hugástum og við lá að
þjóðin týndi trúnni á skáldið.
Allt er nú breytt, og flest til
góðs. Skáldin mega nú yrkja eins
og þeim sýnist og segja kost og
löst á landi og þjóð í öfgafullum
myndum án þess^ að nokkur kippi
sér upp við það. Ábyrgir fjölmiðlar
geta gagnrýnislaust ýtt undir
áskoranir um að nú sé rétti tíminn
til að yfirgefa ísland - það búi
mönnum ekki boðleg kjör, allt sé
betra annárs staðar.
Ég á þó bágt með að trúa því
að nú sé sá íslendingur uppi, sem
telji að hið fræga kvæði þjóð-
skáldsins eigi við á okkar tímum.
Ég vona að minnsta kosti að sá
sé vandfundinn, sem telji að nú sé
rétt að tala í þeim tón til íslands
sem þar var gert og segja:
„Vesæla land!
Setið er nú meðan sætt er,
senn er nú étið hvað ætt er,
vesæla land!
Hrafnfundna land,
munt þú ei hentugast hröfnum?
Héðan er bent vorum stöfnum,
hrafnfundna land!“
Engum dettur í hug að séra Matt-
hías Jochumsson myndi yrkja svo
nú. Hitt er miklu sennilegra, að
jafnvel hið fijóa ímyndunarafl
skáldsins, sem átti sér fá takmörk,
hefði verið ófært um að sjá fyrir
þá velmegun, sem íslensk þjóð býr
við í dag.
Hitt er annað mál, að íslensk
stjórnvöld hafa unnið að því að
auðvelda íslendingum þátttöku í
atvinnulífi á meginlandi Evrópu.
Samningurinn um Evrópska efna-
hagssvæðið gerir okkur jafnrétta
öðrum íbúum Evrópu, hvað at-
vinnuþátttöku varðar, í öllum lönd-
um svséðisins, en þar búa nú um
350 milljónir manna. Þessir nýju
kostir munu auðvitað gera ríkari
kröfur til okkar um að standast
samanburð í lífskjörum, bæði laun-
um og þjónustu sem og umhverfis-
legu atlæti. Alþjóðleg samkeppni
á ströngustu mörkuðum byggir á
því, að vinnuafl hafi meira svigrúm
til að sækja á ný mið, en áður
var, og sé ekki bundið við landa-
mæri ríkja. Hvar sem borið er nið-
ur virðumst við standast saman-
burð við það sem best gerist í efna-
hagsmálum þjóða. Verðbólga er
lág. Hagvöxtur er verulegur. Fjár-
lagahalli er skaplegur og atvinnu-
leysi minna en víðast þekkist.
Þrátt fyrir allt, sem á undan
var sagt, höfum við því ríka
ástæðu til að sjá einnig hið góða
í gamla árinu. Við hljótum að
fagna því, að árið varð vendi-
punktur til góðs í efnahagsmálum
þjóðarinnar. Við megum minnast
þess sem ársins, þegar góðærið
gekk í garð. Það þýðir ekki að
hagur allra hafi batnað mjög í
einni sviphendingu. Nei, vissulega
ekki. En það þýðir á hinn bóginn,
Davíð Oddsson
forsætisráðherra