Morgunblaðið - 16.04.1996, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 16. APRÍL 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Týndir þorskar og
gleymdur floti
MIKLAR sviptingar eiga sér stað
um þessar mundir á sviði sjávarút-
vegs. í fyrsta lagi og það sem ber
hæst er vaxandi þorskgengd. Bend-
ir margt ti! þess að stofninn sé loks-
ins á uppleið eftir tímabundna lægð.
Mikilsvert er að rasa ekki um ráð
fram. Sígandi lukka er best en þó
má ljóst vera að þorskurinn muni
nú skila meiri verðmætum í þjóðar-
búið en gerst hefur um langt ára-
bil. Áhrifanna mun ekki aðeins
gæta á sviði efnahagsmála heldur
má búast við að hátt leiguverð kvót-
ans muni lækka til muna með þeim
afleiðingum m.a. að staða fisk-
vinnslunar fari batnandi. Þá ætti
af sömu ástæðu staða ýmissa minni
útgerða að vænkast. í öðru lagi ber
að fagna því samkomulagi, sem
tekist hefur milli stjórnvalda og
samtaka smábátaeigenda. Loksins
virðist kominn á langþráður friður
á þeim vettvangi - og hefði mátt
gerast fyrr. Krókakörlum hefur
verið tryggð hlutdeild í væntanlegri
afiaaukningu og sjálfsákvörðunar-
réttur þeirra til róðra hefur verið
staðfestur (innan eðlilegra marka).
Aðalatriðið er þó að um er að
ræða gagnkvæmt samkomulag.
Aukning krókabáta innan heildar-
kvótans hefur á skömmum tíma
vaxið úr rúmum 3.000 lestum upp
í að lágmarki 21.500 lestir af
þorski. Ofan á það bætast svo aðr-
ar fisktegundir, fijálsar, og aukn-
ingin á heildarpottinum. Þetta hlýt-
ur að teljast sæmilegur árangur. í
þriðja lagi má benda á að staða
fullvinnsluskipa er nokkuð örugg.
Greinin skilar hagnaði og ástæða
er til að vekja athygli á hversu
mikið fullvinnsla frystihúsa á afla
frystitogara í dýrar neytendaum-
búðir hefur vaxið á skömmum tíma.
Frá því á árinu 1991 hafa aflahlut-
deildir þessara skipa aukist úr því
að vera um 12% af heildarpottinum
í um 23%. Dágóður vöxtur á
skömmum tíma. Þessi
aukna hlutdeild hefur
gerst með ýmsum
hætti, s.s framsali á
aflaheimildum, kaup-
um á minni bátum
o.s.frv. Þá er aflahlut-
deild þessara skipa í
karfa á Reykjanes-
hrygg mikilsverð og
standa vonir til að svip-
að gerist um Smuguna
og Flæmska hattinn.
Úthafsveiðin skiptir
miklu fyrir þennan
flota og ekki síður
þjóðarbúið. Sem sagt,
þessi grein stendur
eins og krókabátar -
nokkuð traustum fótum. í fjórða
lagi má nefna að afkoman í rækj-
unni virðist viðunandi um þessar
mundir þó verðfall hafi orðið nú um
hríð. Áhyggjum veldur auðvitað
hrunið á humarvertíðinni. í fimmta
lagi skulu nótabátar nefndir. Til
allrar hamingju hefur bæði síldar-
og loðnustofninn vaxið verulega og
bendir fátt til annars en þar sé í
uppsiglingu gósentíð.
Af þessu mætti draga þá ályktun
að friður sé að færast yfir í sjávar-
útvegi og fiskvinnslu með vaxandi
verðmætasköpun úr stækkandi
veiðistofnum. Svo er þó ekki. LÍV-
forystan er æf yfir „krókasáttinni"
og enn á eftir að takast á við úr-
kastsvandann. Og svo er það flotinn
sem gleymdist.
Auka strax um 10.000 lestir?
Aukning til krókabáta og full-
vinnsluskiþa hefur komið harðast
niður á hinum hefðbundnu vertíðar-
bátum og ísfisktogurum. Afleiðing-
in er m.a. sú að mörgum þeirra
hefur verið lagt, sumir skrimta á
uppsprengdum leigukvóta og aðrir
veiða kvóta sinn í örfáum veiðiferð-
um. Þá má minna á að þegar loðnu-
bresturinn varð voru
dijúgar veiðiheimildir í
rækju og þorski fluttar
yfir á nótabátana.
Ugglaust eru margar
ástæður fyrir því að
vertíðarbátar og ísfisk-
togarar hafa orðið
undir í harðri baráttu.
Hér verða ekki gerðar
tilraunir til að draga
þær ástæður fram.
Mikilverðara er að
horfa fram á veginn.
Brýnasta verkefnið í
dag á sviði sjávarút-
vegs er að treysta
rekstrargrunn hins
gleymda flota. Og
möguleikarnir eru vissulega fyrir
hendi. Ég hygg að allir séu sam-
mála um að veiðiheimildir verði
auknar almennt. Spurningin snýst
í raun um hversu stór skref verða
stigin. Hinar ánægjulegu fréttir um
vaðandi fisk á flestum miðum auka
bjartsýni. í þeim sóknarfærum opn-
ast m.a. sá möguleiki að heimila
strax viðbótarkvóta einungis fyrir
hinn gleymda flota, s.s. um 7.000
lestir. Þegar svo kæmi að úthlutun
fyrir næsta fiskveiðiár hefði sá floti
þar með jafnað stöðu sína gagnvart
öðrum veiðiskipum og möguleg
aukning á næsta fiskveiðiári kæmi
jafnar niður á öllum 'flotanum. Ég
trúi að þessi leið sé einföldust og
réttlátust í Ijósi þess er hér að fram-
an segir um önnur fiskiskip. Sú
ákvörðun myndi leiða til aukins
jöfnuðar og hefði að auki þau áhrif
að lækka leiguverð á kvóta, minnka
úrkast, bæta stöðu fiskvinnslunar
o.s.frv. Önnur fær leið gæti verið
sú að skipta væntanlegum síldar-
kvóta annars vegar á nótabáta og
hins vegar á hinn gleymda flota.
Þar með fengi hann verðmæti og
gæti framselt þau í skiptum fýrir
bolfiskafla.
Hjálmar
Árnason
Þriðja leiðin væri svo sú að
mynda jöfnunarsjóð sérstaklega í
upphafi næsta veiðiárs þar sem flot-
inn gleymdi fengi sérstakar bætur
á skerðingu undanfarinna ára. Hér
er aðeins bent á mögulegar leiðir.
Vitaskuld koma aðrar til greina en
meginatriðið er að ná fram leiðrétt-
ingu fyrir þennan flota. Þar með
væri líka búið að styrkja hann í
sessi og um leið mætti segja að
megnið af veiðiflota okkar væri
komið á sæmilegan rekstrargrunn,
þjóðfélaginu til velsældar. Og það
sem mest er um vert þá hillti undir
sátt um sjávarútveg okkar í fyrsta
sinn í langan tíma. Til mikils er að
vinna. En getum við yfir höfuð
aukið aflaheimildir?
Rangar mælingar á þorski?
Þolir þorskstofninn að heimildir
séu auknar? Er hann í raun að
dafna? Ég hygg að nánast allir séu
sammála um að hrygningarstofn
þorsks fari vaxandi. Ágreiningur
snýst um hversu mikill sá vöxtur
er. En spyija má hvort hér sé um
náttúrlega sveiflu að ræða eða hvort
sé um að ræða árangur af veiði-
Margt mælir með því,
--------------------3-------
segir Hjálmar Arna-
son, að taka til endur-
skoðunar gagnasöfnun
og mælinga aðferðir
Hafró.
stjórnun okkar. Dr. Jón Gunnar
Ottósson, sérfræðingur í stofnmæl-
ingum, hefur dregið fram rök sem
gætu bent til þess að mælingaað-
ferðir Hafró séu hugsanlega full
einhæfar, byggðar um of á þröngu
reiknilíkani er taki heldur lítið tillit
til vistfræðilegra forsendna. Þá hef-
ur hann dregið nokkuð í efa þá
forsendu Hafró að beint samband
sé á milli stórs hrygningarstofns
og mikillar nýliðunar. I þriðja lagi
bendir hann á að gagnasöfnun
Hafró geti verið veik þar sem m.a.
úrkast, löndun fram hjá vigt, lokun
hólfa og takmörkun á veiðigetu
skipa gefi ekki réttar forsendur
fyrir stofnmælingar. Þá bendir dr.
Jón Gunnar á að núverandi aðferð-
ir mæli í raun stofninn nokkur ár
aftur í tímann -- en ekki stöðu hans
hveiju sinni. Því gefi aðferðir Hafró
m.a. of seint upplýsingar um stækk-
un stofnsins sem og um minnkun
hans. Hver kannast ekki við fréttir
sjómanna víða af landinu að undan-
förnu um „mengaðan sjó af þorski",
sem enginn geti veitt en fiskifræð-
ingar draga í efa þessa fiskgengd.
Gæti þetta misræmi átt rætur í
ofangreindum ábendingum dr. Jóns
Gunnars um að reiknilíkanið mæli
stofninn eins og hann var fyrir
nokkrum árum en ekki eins og hann
er í dag? Athygli vekur að frá árinu
1953 hafa alltaf verið reglulegar
sveiflur í stærð hrygningarstofns
nema síðustu 10 árin. Hvort er þar
um að ræða breytingar á lögmálum
náttúrunar eða beygir stofninn sig
undir reiknilíkan Hafró? Þá hefur
Kristinn Pétursson frá Bakkafirði
verið iðinn við að sýna með merki-
legum rökum að ýmsar forsendur
Hafró hafi ekki gilt þegar á reynir.
Þannig hafi t.d. sú aðferð verið
notuð í Kanada með afleiðingum
sem allir þekkja. Þegar Bretar og
Þjóðveijar fóru úr okkar lögsögu
hófu þeir veiðar við Grænland.
Hvað gerðist þar? Þorskstofninn
stækkaði. Á árunum 1975-80 var
veitt verulega umfram tilmæli
Hafró. Samkvæmt forsendum átti
stofninn að minnka verulega við
þá „ofveiði". Hver varð niðurstað-
an? Stofninn stækkaði. Að framan-
sögðu þykir mér margt mæla með
því að taka verði til rækilegrar end-
urskoðunar gagnasöfnun og mæl-
ingaaðferðir Hafró. Mýmargt bend-
ir til þess að hrygningarstofn
þorsksins sé stærri en reiknilíkan
og forsendur Hafró segja til um.
Er sú fullyrðing bæði studd rökum
sjómanna (veruleikinn í dag) og
rökum vísindamanna - utan Hafró.
Ofan á bætist að 7 ára fiskur er
nú farinn að léttast í þyngd sem
er merki um að fjöldi fiska sé of
mikill miðað við ætisskilyrði. Þá
hljótum við að þurfa að svara þeirri
spurningu hvort réttur sé sá út-
gangspunktur að stór hrygningar-
stofn gefi af sér besta nýliðun.
Bent hefur verið á að á því geti
leikið vafi. Sé svo erum við árlega
að sleppa frá okkur milljóna verð-
mætum. Það geta vart talist hags-
munir þjóðarinnar.
Höfundur er alþingismaður
fyrir Framsóknarflokkinn í
Reykjaneskjördæmi.
AF SÖGUSTÖÐUM hér sunnan-
lands ber hæst Þingvelli en að
sagnfræðilegum minningum kem-
ur Skálholt næst. Starfandi mun
vera sérstök Skálholtsnefnd og
búið er að setja niður sérstakan
biskup í Skálholti staðnum til upp-
byggingar. Biskupi þessum sendi
ég flestar af eftirfarandi tillögum
og að auki tillögur um ýmislegt
kynningarstarf sem gæti glætt
áhuga á Skálholti en ekki hefur
hann sinnt því að svara bréfi mínu
á nokkurn hátt. Þess vegna er
þessi grein send Morgunblaðinu til
birtingar.
Þar sem ég hef komið á merka
sögustaði erlendis hefur verið leið-
sögn á vissum tímum um svæðin
og Iagt kapp á að gestum finnist
þeir velkomnir. Þetta þekkist líka
hér á landi. Það má halda fullri
virðingu og helgi kirkju og sögu-
staða þótt gestum sé tekið vinsam-
lega. Þannig var ánægjulegt að
koma í Saurbæ á Hvalfjarðar-
strönd og hitta þar prófastinn, séra
Jón Einarsson, sem sýndi gestum
staðinn af þeirri alúð og hlýju sem
alltaf einkenndi þennan ágæta
skólabróður minn.
Annað dæmi um kirkjustað, sem
gott er að heimsækja,
er í Reykholti þar sem
sóknarprestur leiðir
gesti í kirkju og segir
frá staðnum og sögu
hans af innlifun og
krafti.
Á Þingvöllum leysa
landvarðahjónin starf
sitt af hendi með mikl-
um sóma og enginn
vill víst sjá á bak þeirri
starfsemi né telur hana
rýra sögulega helgi
staðarins.
En í Skálholti er
annar bragur. Gestum
er tekið með fálæti að
ekki sé fastar að orði kveðið. Einu
sinni meinaði t.d. sóknarpresturinn
í Skálholti mér að ganga með Iítinn
hóp útlendinga í gegnum kjallar-
ann af því að eftir 30-40 mínútur
áttu að heijast tónleikar í kirkj-
unni og nokkrir tónleikagestir voru
þegar sestir þar á bekki. Þetta
sárnaði mér verulega því að ég
hafði tekið sérstakt tillit til þess í
ferðaáætlun að koma í kirkjuna
vel fyrir tónleikana til að verða
ekki til truflunar. Það tekur fá-
mennan hóp ekki svo langan tíma
að skoða nefndan
kjallara.
Hér eru ábendingar
um nokkur atriði sem
þyrfti að bæta úr í
Skálholti.
1) Það væri ekki úr
vegi að hafa leiðsögu-
menn um svæðið sem
hefðu jafnvel göngu-
ferðir um nánasta
umhverfi kirkjunnar á
föstum tímum. Núna
er hreinlega engar
upplýsingar að hafa á
staðnum. Engin merki
hef ég enn séð sem
vísa á þekkta staði né
heldur neina tilburði sýnilega til
verndar á merkilegum minjum eða
staðháttum. Ég nefni Skólavörðu
og Þorlákssæti sem dæmi um staði
sem mætti gefa upplýsingar um á
skiltum við veginn. Því síður eru
merktar eða heimilaðar gönguleið-
ir, .eigi t.d. að líta á Þorlákshver
þarf að brölta yfir mikilfenglega
slá sem fest er með lás.
2) Það vantar almennilegan
uppdrátt af svæðinu. Þar mætti
svara ýmsum spurningum ef ekki
eru sérstakir leiðsögumenn: Hvar
er gamla heimreiðin? Hvar stóð
gamli bærinn? (Það er búið að
slétta vandlega yfir rústirnar!)
Hvaða steinn er á miðju hlaðinu?
Hvar var leikvöllur skólasveina?
Hvaða rúst er norðaustanvert við
kirkjuna? (Fáir íslenskir gestir vita
um virkið og sögu þess eða yfir-
leitt taka eftir því.) Hér mætti
einnig fara aðeins út fyrir bæjar-
hlaðið. Hvar var til dæmis stein-
boginn á Brúará o.s.frv.?
3) Þegar komið er niður í kjallar-
Við sem lítum á
kirkjuna sem menn-
ingarstofnun, segir
Aðalsteinn Davíðsson,
tökum það nærri okkur
þegar merkustu
sögustöðum hennar er
sýnt tómlæti.
ann opnast salur sem væri kjörinn
sýningarsalur. En þessi salur er
nánast tómur þótt krafið sé um
aðgangseyri að honum. Að vísu
eru blöð uppi á vegg þar sem sagt
er frá kistu Páls biskups, legsteini
Hannesar biskups og undirgangin-
um. En hvers vegna eru engar
myndir frá uppgreftrinum mikla,
engin mynd af bagalshaQsnum eða
yfirleitt öðrum minjum frá Skál-
holti? Þarna mætti setja upp með
sáralitlum tilkostnaði yfirlitssýn-
ingu, a.m.k. með ljósmyndum sem
mætti velja út frá ýmsum sjónar-
miðum, hafa t.d. myndir af kirkj-
unni sem var á undan núverandi
kirkju, myndir frá uppgreftrinum,
nokkuð álitlegar myndir eru til af
Jóni Vídalín og Hannesi Finnssyni
og mætti setja upp eftirprentanir
þeirra auk þess sem ekki skaðaði
að sýna (undir gleri) eintak af
Vídalínspostillu; myndir af bóka-
síðum eða bókum frá Skálholts-
prentsmiðju, Ijósrit af handritssíð-
um og bréfum sem tengjast staðn-
um, myndir af hlutum sem þar
hafa fundist eða tengdir eru staðn-
um.
Jafnvel mætti hafa hjá kistu
Páls biskups svo sem 5-10 hluti
sem fundist hafa í Skálholti, þó
ekki væri nema glerbrot úr þeim
steindu gluggum sem forðum voru
þar í dómkirkjum. Eitthvað af
þessu mætti kynna nánar með
myndum eða veggspjöldum. Þá
mætti jafnvel nefna það nokkrum
orðum að þarna var skóli í næstum
750 ár.
Við sem lítum á kirkjuna sem
menningarstofnun og mikilvægan
þátt í sögu þjóðarinnar tökum það •
nærri okkur þegar merkustu sögu-
stöðum hennar er sýnt tómlæti.
Eða jafnvel enn verra. Nú stend-
ur til að hefja mikil umsvif í Skál-
holti sbr. nýlega auglýsingu frá
Skipulagsstjóra ríkisins um breyt-
ingu á aðalskipulagi Laugaráss og
Skálholts. Skipulögð er íbúðar-
byggð, nýir vegir, svæði tl „ákveð-
inna nota“. Það er eins og enginn
gái að því að Skálholt þarf friðlýs-
ingar og natinnar umhirðu.
Höfundur cr kennari.
Skálholt - van-
ræktur sögustaður
Aðalsteinn
Davíðsson