Morgunblaðið - 16.04.1996, Blaðsíða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 16. APRÍL 1996
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
+ Sigurður Axel
Skarphéðinsson
fæddist á Víðihóli á
Hólsfjöllum 19.
september 1906.
Hann lést á Sjúkra-
húsi Reykjavíkur 8.
apríl sl. Foreldrar
hans voru þau
Gerður Jónsdóttir,
f. 30. nóvember
1882, d. 12. júní
1973, og Skarphéð-
inn Sigvaldason, f.
4. apríl 1876, d. 15.
júlí 1970. Sigurður
var elstur fjögurra
systkina. Systir hans Ingibjörg,
f. 1. janúar 1909, lést 28. okt.
1971. Eftirlifandi bræður Sig-
urðar eru Þórir, f. 7. febr. 1914,
og Baldur, f. 9. okt. 1915. Einn-
ig ólst upp á heimili foreldra
þeirra Anna Halldórsdóttir, f.
25. febr. 1929.
Sigurður kvæntist eftirlifandi
eiginkonu sinni Helgu Jónsdótt-
ur frá Ingveldarstöðum í Keldu-
hverfi 4. október 1941. Foreldr-
ar hennar voru Ingibjörg Gísla-
Með nokkrum fátæklegum orð-
um vil ég kveðja tengdaföður minn,
Sigurð Skarphéðin'sson frá Hróa-
stöðum í Öxarfirði. Sigurður var
mér ekki einungis ástkær tengda-
faðir heldur einnig raunsannur vin-
ur og uppspretta óþijótandi fróð-
leiks af ýmsu tagi og hann opnaði
mér sýn til þeirra aðstæðna og kjara
sem alþýða þessa lands bjó við á
fyrri tugum þessarar aldar. Heiðar-
leiki hans, ráðvendni, nægjusemi
og hjálpsemi voru leiðarljós öllum
^þeirn sem honum kynntust.
Sigurður var af fátæku alþýðu-
fólki kominn, elstur fjögurra systk-
ina. Hann fæddist á Víðihóli á Hóls-
fjöllum en flutti ungur með foreldr-
um sínum að Hróastöðum í Öxar-
firði sem var heldur rýr jörð til bú-
skapar á bökkum Brunnár, austustu
kvíslar Jökulsár á Fjölium, leigujörð
í eigu Skinnastaðakirkju. En þótt
kjörin væru rýr og flestir bændur
sveitarinnar betur stæðir, tóku for-
eldrar hans óskylt stúlkubam í fóst-
ur á sitt heimili og ólu upp til fullorð-
insára. Ber það glöggt vitni um það
hugarfar sem á því heimili ríkti.
dóttir, f. 15. október
1884, d. 1. septem-
ber 1963, og Jón
Jóhannesson, f. 31.
október 1888, d. í
apríl 1966. Dætur
Sigurðar og Helgu
eru: 1) Hjördís, f. 24.
janúar 1942, gift
Hans Þór Jónssyni
og eiga þau þijá
syni, Hilmar, Jens
og Sigurð Helga. 2)
Gerður Sólveig, f.
14. júlí 1949, gift
Eyjólfi Þór Sæ-
mundssyni. Börn
þeirra eru Helga og Baldur Þór.
Sigurður lærði járnsmíði og
hlaut meistararéttindi í þeirri
grein. Einnig lagði hann stund
á söðlasmíði og vann talsvert
að trésmíði. Síðustu árin vann
hann sem vélgæslumaður hjá
Ríkisspítölum. í tómstundum
safnaði hann bókum og batt
þær inn.
Utför Sigurðar fer fram frá
Neskirkju í dag og hefst athöfn-
in klukkan 13.30.
Sigurður var sannur fulltrúi
þeirrar kynslóðar sem við nefnum
gjarnan aldamótakynslóðina, þó
nokkur ár væru liðin af þessari öld
þegar hann fæddist. Hann hafði
óstöðvandi áhuga á því að „byggja
upp“ og betrumbæta, enda lék allt
í höndum hans, jafnt harðasta járn
sem mýksta skinn. Hús voru byggð
að Hróastöðum með myndarbrag
og til alls var vandað. Þótt þar
hafi enginn búið í 50 ár og engu
verið við haldið er íbúðarhúsið enn
uppi standandi eins og við kom-
umst að raun um síðasta sumar er
afkomendur foreldra Sigurðar og
tengdafólk heimsótti staðinn. Það
varð síðasta heimsókn Sigurðar til
æskustöðvanna.
.Sigurður keypti sér snemma
vörubifreið og notaði við ýmiss kon-
ar uppbyggingarstörf sem hann tók
sér fyrir hendur í sveitunum við
Öxarfjörð. Hann vann við húsbygg-
ingar og aðrar framkvæmdir á
Qölda jarða um árabil. Þannig
kynntist hann fólkinu í þessum
sveitum náið og eignaðist marga
vini. Það var við eitt slíkt verkefni,
hjá Jóni bónda á Ingveldarstöðum
í Kelduhverfi, sem hann komst í
kynni við Helgu dóttur hans, sem
hann síðar kvæntist og lifir nú
mann sinn eftir 55 ára hjónaband.
Dugnaði Sigurðar og vinnuhörku
var við brugðið og þótti reyndar
ýmsum nóg um, jafnvel á þessum
tíma. Þegar verk var hafið komst
ekkert annað að en að ljúka því í
einni striklotu með eins litlum hvíld-
um og kostur var. Hvíld átti ekki
við fyrr en að verki loknu, en þá
held ég líka að hann hafi getað
notið hennar. Þannig gekk hann til
verka alla ævi, einnig við bókband-
ið sem varð hans áhugamál siðar
og hann stundaði fram á níræðisald-
urinn. Ég held að okkur Sigurði
hafi einu sinni sinnast eitt augna-
blik á þeim aldaríjórðungi sem við
þekktumst. Það var þegar hann, á
áttræðisaldri, aðstoðaði okkur við
húsbyggingu og ég reyndi að fá
hann til að hægja á sér við vinnuna
og ganga heldur varlegar til erfiðra
verka en hann sjálfur ætlaði.
Ekki held ég að Sigurður hafi
skrifað háa reikninga fyrir vinnu
sína. Þar held ég að miklu hafi ráð-
ið aðstæður og efnahagur þeirra
sem unnið var fyrir.
Sigurður var mikill náttúruunn-
andi og á sínum yngri árum á Hróa-
stöðum hafði hann þrátt fyrir allt
nokkurn tíma til að njóta hennar.
Hann var mikill veiðimaður og gekk
m.a. til rjúpna í fjalllendi Öxarfjarð-
ar um árabil. Þá var farið eld-
snemma á fætur og þurfti hann að
byija á því að vaða Brunnána
skammt frá Hróastöðum, en hún
er djúp, tók upp að bijósti, en ekki
straumhörð. Síðan var hlaupið í
útihúsin á Núpi og þar klæðst til
veiða. Já, það var sko ekki verið
að draga af sér. Veiðin var góð á
þessum tíma, jafnvel á annað þús-
und fugla á hausti. Þetta var mikið
búsílag fyrir fátækt heimili og
reyndar var hluti fengsins seldur
til útflutnings.
En þó að náttúran væri þannig
nytjuð til lífsbjargar var hann einnig
forvitinn um hana og naut hennar
sem áhorfandi. Hann annaðist m.a.
fuglamerkingar fyrir erlenda vís-
indamenn sem rannsökuðu ferðir
farfugla. Hann sýndi mikla hug-
kvæmni við bæði veiðar og náttúru-
skoðun. Átti t.a.m. hest sem hann
þjálfaði þannig að hann gekk álútur
undir kvið hans og komst þannig
að fuglum sem annars hefðu flogið.
Hund átti hann um árabil er Nelli
hét og þjálfaði Sigurður hann til að
aðstoða sig við veiðar. Með þeim
tókst mikil vinátta og geymdi Sig-
urður mynd af honum alla ævi. Mik-
il vinátta var milli Sigurðar og sveit-
unga hans Theódórs Gunnlaugsson-
ar á Bjarmalandi, hins kunna nátt-
úruskoðanda og rithöfundar.
Það fljúga um hugann minningar
um óteljandi samtöl mín við Sigurð
um náttúruna og ríkidæmi hennar
sem og kjör og lifnaðarhætti á þess-
um tíma. Ég er ævarandi þakklátur
forsjóninni fyrir að fá að njóta fróð-
leiks og reynslu Sigurðar í þessum
efnum, því þar fóru áhugamál okk-
ar alveg saman. Hvaða áhugamað-
ur um náttúrufræði hefur fengið
betri gjafir en ég fékk frá honum
í öllum hans . fróðleik eða þegar
hann færði mér fyrst frumútgáfu
Náttúrufræðingsins frá upphafi og
síðar hinar fágætu Skýrslut Hins
íslenska náttúrufræðafélags sem
voru forveri Náttúrufræðingsins, en
hvoru tveggja safnaði hann saman
af mikilli þrautseigju og sumu
bjargaði hann frá glötun. Og að
sjálfsögðu var þetta allt bundið í
skinn af honum sjálfum.
Hugur Sigurðar stóð til þess að
ganga menntaveginn, en aðstæður
og inngrip forsjónarinnar komu í
veg fyrir að svo yrði. Sem elsti son-
ur á fátæku heimili var auðvitað
ekki hægt um vik. Kennari hans
og velgerðarmaður, Guðmundur
Gunnlaugsson, bróðir Theodórs á
Bjarmalandi, vann að því að gera
honum kleift að láta draum sinn
rætast. Eitt sinn, þegar þetta var
í deiglunni, kom hann til Hróastaða
og brá sér með heimamönnum til
silungsveiða í Brunnárósi, en af
þeim voru umtalsverðar nytjar.
Dregið var fyrir með netum og
þurfti að vaða nákvæma leið við
ósinn. Svo sviplega vildi til að Guð-
mundur féll í sandbleytu og drukkn-
aði þar án þess vörnum yrði við
komið. Sigurður missti þar góðan
vin og sömuleiðis drauminn um
menntaveginn. Þessi atburður var
honum hugleikinn alla ævi.
Þau Sigurður og Helga hófu sam-
viscir sínar fyrir norðan, en fluttu
suður til Reykjavíkur 1946 og var
eldri dóttir þeirra, Hjördís, þá fædd,
en Gerður Sólveig fæddist í Reykja-
vík 1949. Fljótlega var hafist handa
við myndarlega húsbyggingu við
Grenimel ásamt bræðrunum Þóri
og Baldri og auðvitað var hugsað
til þess að búa foreldrunum sem
þægilegast ævikvöld á sama stað.
Sigurður lærði bæði járnsmíði og
söðlasmíði og þegar suður kom
SIGURÐUR AXEL
SKARPHÉÐINSSON
t
Elskuleg eiginkona mín,
GUÐRÍÐUR KRISTÍN JÓNSDÓTTIR,
Hjallatúni,
Vík í Mýrdal,
andaðist 14. apríl.
Páll Jónsson.
t
Jarðarför,
SIGURÐAR G. EINARSSONAR,
Hverfisgötu 16,
Reykjavík,
sem lést 11. apríl, fer fram frá Fossvogskapellu, miðvikudaginn
17. apríl kl. 10.30.
Aðstandendur.
t
Elskuleg móðir mín, tengdamóðir, amma okkar og systir,
ÁSDÍS GUÐRÚN MAGNÚSDÓTTIR,
Álfhólsvegi 141,
Kópavogi,
verður jarðsungin frá Fossvogskirkju miðvikudaginn 17. apríl
kl. 15.00.
Smári Bent Jóhannsson, Hulda Gfsladóttir,
Ásdís Guðrún Smáradóttir,
Gísli Snær Smárason,
systkini hinnar látnu,
og aðrir aðstandendur.
t
Ástkær eiginmaður minn, faðir okkar,
tengdafaðir, afi og langafi,
ÓSKAR PÉTUR EINARSSON,
Austurvegi 12,
ísafirði,
lést á heimili sínu að kvöldi sunnudags-
ins 14. apríl.
Fyrir hönc/ aðstandenda,
Guðjörg R. Jónsdóttir,
Reynir Pétursson,
Margrét J. Pétursdóttir,
Þorgeir J. Pétursson, Guðbjörg Þorláksdóttir,
Gunnar P. Pétursson, Halla H. Birgisdóttir,
Dagný R. Pétursdóttir, Guðmundur Fr. Jóhannsson,
barnabörn og barnabarnabörn.
t
Ástkær eiginkona mín, móðir okkar,
tengdamóðir og amma,
ELÍSABET RÓBERTSDÓTTIR
JÓNSSON,
Heiðarbraut 2,
Garði,
lést 2. apríl sl.
Útförin hefur farið fram í kyrrþey.
Marteinn Jónsson,
Pétur Marteinsson, Erna Marteinsson,
Brian og Michael,
Reynir Marteinsson, Michelle Marteinsson,
Sandra og Janet,
Björg Marteinsdóttir, Olafur Einarsson,
Sóley og Kristján Mathiesen,
Unnur, Brynjólfur og Matthías,
Tómas H. Marteinsson, Barbara May Marteinsson,
Davíð og Darri.
vann hann ýmis störf, en þó einna
lengst sem járnsmiður í Héðni og
síðar sem vélgæslumaður hjá Ríkis-
spítölum. Ég þekki lítt til þessara
starfa hans, en veit það eitt að
hann gegndi þeim af stakri prýði.
Minnist ég þar orða Guðjóns heitins
Jónssonar, fyrrum formanns Félags
járniðnaðarmanna, sem þekkti Sig-
urð þegar hann var í Héðni.
Nokkru eftir að suður kom varð
bókasöfnun helsta áhugamál Sig-
urðar og eignaðist hann myndarlegt
safn bóka. Hann gekk rösklega til
verks á þessu sviði sem öðrum og
varð safnari af lífi og sál. Mestan
áhuga hafði hann á tímaritum og
bókum um þjóðleg fræði, náttúru-
fræði, hvers kyns alþýðufróðleik,
klassískum verkum íslenskra höf-
unda og reyndar mörgu fleiru.
Hann safnaði þannig öllum hugsan-
legum bókum sem notaðar voru við
alþýðufræðslu fyrr á tímum, en
margt af því er fágætt vegna þess
að það eyðilagðist vegna mikillar
notkunar. Sigurður lagði mikla
áherslu á gæði bókanna og upp-
runaleik. Allt varð að vera með
réttum titilblöðum og óskemmt og
auðvitað varð frumútgáfa hvers
verks að vera í safninu. Hann lærði
af öðrum og þróaði sjálfur ýmsar
aðferðir til að hreinsa óhreinindi
af bókarblöðum og gera við
skemmdir. Sem dæmi um vandlæti
hans má r.efna að hann útvegaði
sér frumútgáfu af þjóðsögum Jóns
Árnasonar þrívegis áður en hann
taldi eintakið nógu gott. Sigurður
batt sjálfur í skinn allar óbundnar
bækur og bækur með skemmdu
bandi sem hann eignaðist. Einnig
batt hann inn fyrir aðra. Við gyll-
ingu bókanna notaði hann aðferð
sem hann þróaði sjálfur og gylling-
artækin smíðaði hann að sjálfsögðu.
Margar eigulegar bækur gerði Sig-
urður úr „ræksnum" sem annars
kynnu að hafa glatast. Við bók-
bandið og bókasöfnunina eignaðist
hann marga góða vini og oft sátu
þeir lengi gömlu mennirnir og
skröfuðu um áhugamál sitt.
Ekki þarf að fara mörgum orðum
um ráðvendni Sigurðar. Reglurnar
voru einfaldar. Hann greiddi alla
reikninga um leið og þeir bárust
og vildi aldrei skulda neinum neitt.
Ekkert var keypt nema gegn stað-
greiðslu í reiðufé. Sparsemi og
nægjusemi tryggðu að endar næðu
saman. Hann var engu að síður
rausnarlegur þegar því var að
skipta.
Sigurður var hógvær maður og
hlédrægur og lét ekki á sér bera.
Hann vildi ekki að verkum hans
væri hampað. Það var eins og hann
þyrfti ekki á viðurkenningu annarra
að halda, öllu skipti að hann sjálfur
væri sáttur við það sem hann gerði.
Ýmsir sem hann umgekkst höfðu
mikinn áhuga á ættfræði, en það
hafði hann ekki sjálfur, tók helst
ekki þátt í umræðum um slík mál,
þó sjálfur væri hann af þekktum
ættum, en afi hans var Jón Eldon
skáld og rithöfundur, sonarsonur
Gottskálks á Fjöllum sem „nierkar“
ættir eru frá komnar. Sigurður taldi
að hver maður ætti að vera sáttur
við sjálfan sig að eigin verðleikum,
forfeður og ættartengsl skiptu þar
engu máli. Ég hugsa reyndar að
hann kunni mér ehgar þakkir fyrir
þessa grein.
Ætla mætti að vinnuharka Sig-
urðar gerði hann kröfuharðan til
annarra einnig. Það birtist mér ekki
í okkar kynnum. Þvert á móti var
hann á góðum stundum blíður og
hlýr og kímnigáfan til staðar í rík-
um mæli. Barnabörnunum var hann
einkar hugljúfur og þau sakna hans
sárt.
Sigurður lést eftir nokkurt veik-
indastríð 8. apríl sl. á 90. aldurs-
ári. Þrátt fyrir háan aldur, hnign-
andi heilsu og dapra sjón og heyrn
var hann í huga hress, hafði í engu
tapað minni og skýrri hugsun. Hann
vildi fram á síðustu stundu fylgjast
með atburðum líðandi stundar. Við
söknum hans sárt en minningin um
hans áhrifaríka persónuleika og
drengilegu lund mun fylgja okkur
sem hann þekktu til æviloka. Ég
bið Guð að blessa minningu hans.
Eyjólfur Sæmundsson.