Morgunblaðið - 09.05.1996, Blaðsíða 40

40 FIMMTUDAGUR 9. MAÍ 1996
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Kynning á verkum
Einars H. Kvarans
ÉG VIL leyfa mér
að vekja athygli fé-
lagsmanna Félags
eldri borgara, svo og
þeirra er bókmenntum
unna, á kynningu á
yerkum skáldsins Ein-
ars Hjörleifssonar
Kvarans, sem fram á
að fara í húsakynnum
FEB á Hverfisgötu
105. Þetta er Risið,
sem flestir Reykvík-
ingar kannast við. Þar
fer fram megnið af
hinu ijölþætta félgs-
starfi Félags eldri
borgara í Reykjavík og
nágrenni.
Bókmenntunum er að sjálfsögðu
ekki gleymt, þar sem þær skipa svo
mikið rúm í menningarlífi lands-
manna. Innan raða eldri borgara
er að finna, ekki síður en í öðrum
aldurshópum, marga sem unna
góðum bókmenntum og setja sig
ekki úr færi að afla sér þekkingar
á þeim, þegar fræðsla er í boði.
Frá upphafi stofnunar Félags
eldri borgara í Reykjavík og ná-
grenni hefur bókmenntakynning
verið einn af menningarþáttum í
starfsemi félagsins. Yfírstandandi
starfsár hefur ekki verið nein und-
antekning frá þeirri reglu. í nóvem-
ber sl. voru fornbókmenntirnar
kynntar af hinum mætu fræði-
mönnum, dr. Jónasi Kristjánssyni,
fyrrum forstöðumanni, og Stefáni
Karlssyni, núverandi forstöðu-
manni Handritastofnunar Íslands.
Bókmenntanefnd FEB hefur
ákveðið að kynnt skuli verk Einars
H. Kvarans miðvikudagana 8. og
15. maí nk., kl. 17-19. Hinn kunni
bókmenntafræðingur og sérfræð-
ingur raunsæisstefnunnar í íslensk-
um bókmenntum, Sveinn Skorri
Höskuldsson, prófessor, mun í hið
fyrra sinn kynna ritverk skáldsins,
en í síðara skiptið verður lesið upp
úr verkum Einars H. Kvarans.
Hér skal að lokum farið nokkrum
orðum um ævi og ritstörf skálds-
ins. Einar Gísli Hjörleifsson hét
hann fullu nafni, en
tók sér síðar ættar-
nafnið Kvaran. Hann
fæddist í Vallanesi á
Fljótsdalshéraði 6.
desember 1859. Voru
foreldrar hans séra
Hjörleifur Einarssön
og fyrri kona hans,
Guðlaug Einarsdóttir.
Margt var presta í föð-
urætt Einars. Þegar
sonurinn var á fyrsta
ári fékk séra Hjörleifur
veitingu fyrir Blöndu-
dalshólum í Húna-
vatnssýslu og ólst Ein-
ar þar upp til tíu ára
aldurs. Enn átti hann
heimili á tveimur stöðum, þar sem
faðirinn gegndi prestsembætti; að
Goðdölum í Skagafirði og að Undir-
felli í Vatnsdal. Þar þjónaði Hjör-
leifur sem prestur og prófastur í
þrjá áratugi, til starfsloka.
Eins og að líkum lætur um emb-
ættismannsson gekk Einar
menntaveginn, stundaði nám í
Lærða skólanum og útskrifaðist
þaðan rúmlega tvítugur, 1881.
Hann sigldi til Kaupmannahafnar
að loknu stúdentsprófi, líkt og flest-
ir samstúdentar hans, en í þeirri
borg var þá háskóli vor. Hann lagði
stund á stjórnfræði, eins og Indriði
Einarsson, en lauk hvorki námi í
henni né í neinni annarri háskóla-
grein. Hann hreifst að raunsæis-
stefnu þeirri í bókmenntum, sem
átti upptök sín í Frakklandi og
Georg Brandes boðaði í Danmörku.
íslenskir stúdentar hrifust af eld-
móði Brandesar og skipuðu sér
ýmsir í flokk hans. Auk Einars
urðu kunnastir þeirra skáldin
Hannes Hafstein, Gestur Pálsson
og Bertel Ó. Þorleifsson.
Kjarninn í kenningum Brandesar
var frelsi einstaklingsins, frelsi til
að leita sannleikans. Hann snerist
gegn kirkjunni og kristnum dómi
og hið sama gerðu aðrir raunsæis-
höfundar, þeir urðu aþeistar.
Raunsæismennirnir í Höfn gáfu
út ritið Verðandi 1882. Þar átti
Einar var á sinni tíð
orðaður við Nobelsverð-
laun, segir Auðunn
Bragi Sveinsson, sem
hér fjallar um kynningu
á verkum höfundarins.
Einar smásöguna Upp og niður.
Ekki kom nema þetta eina hefti af
Verðandi, en þó er það talið marka
upphaf raunsæisstefnunnar. í bók-
menntum hér á landi. Þar kvað við
nýjan tón. Sýna skyldi mannlífið
jafnvel í sínum nöktustu myndum,
en rómantíkin eða kenndarstefnan,
sem ríkt hafði lungann úr nítjándu
öldinni, var á undanhaldi.
Einar H. Kvaran var í Vestur-
heimi við blaðaútgáfu og ritstjórn
í áratug, (1885-1895), en kom þá
heim og tók upp svipuð störf næstu
árin. Eftir 1906 helgaði hann sig
eingöngu ritstörfum. Eru þau mik-
il að vöxtum. Má meðal annarra
rita hans nefna samtíðarsögur úr
Reykjavík, er hann nefndi Ofurefli
og Gull, sem eru látnar gerast á
fyrsta áratug þessarar aldar. Sögur
Rannveigar I—II er annað stórverk
Kvarans. Ekki má gleyma sögunni
Sálin vaknar. Þar kemur fram trú
Kvarans á framhaldslífið, en hann
var einn af frumherjum andatrúar-
stefnunnar eða spíritismans hér á
landi.
Þetta var nokkur undanfari þess,
sem fólk fær að heyra hjá Sveini
Skorra Höskuldssyni. Hvet ég sem
flesta til að hlýða á hann tala um
þetta merka skáld, sem eitt sinn
var mjög lesið, en virðist hafa fall-
ið nokkuð í skuggann í seinni tíð.
Eitt sinn var Einar orðaður við
Nóbelsverðlaunin, sem sýnir að
hann hefur notið mikils álits sem
skáld og rithöfundur.
Höfundur á sæti í
bókmcnntunefnd FEB.
Auðunn Bragi
Sveinsson
m
Ný sending
Dragtir
og Kjólar
Frábær verð
CHA*C
Sumardragtir frá 4.890,-
Sumarkjólar 3.650,-
Ekkert endi-
lega konur
ÞAÐ SEM Sjálf-
stæðar konur hafa sett
fram undanfarin tvö ár
eða svo hefur verið vel
þess vert að fylgjast
með. Það er þó engan
veginn hægt að skrifa
undir það að hér sé um
að ræða einhverjar nýj-
ar hugmyndir í verki.
Umræddur flokkur
kvenna hefur helsta
áherslu lagt á að ein-
staklingurinn fái að
njóta sín og að kynjun-
um skuli ekki mismun-
að. Um slík almenn
réttindi er enginn
ágreiningur í þjóðfélag-
inu, m.ö.o. þetta er ekkert nýtt, þetta
er bara gamall söngvari í nýjum
jakka ef svo má segja.
í Morgunblaðsgrein eftir Halldóru
Vífilsdóttur, einnar af Sjálfstæðum
konum, 11. apríl síðastliðinn, telur
hún upp þá skyldu að konur skuli
metnar og virtar sem einstaklingar.
Það er eitthvað sem enginn ágrein-
Það hefur verið óljóst,
segir Linda H. Blön-
dal, hvernig viðhorfs-
breyting fer fram.
ingur er heldur um. Boðskapurinn
er t.d. sá að: „Konur, ekki síður en
karlar, eiga að hafa lagalegar, efna-
hagslegar og félagslegar forsendur
til að taka sjálfar ákvarðanir sem
snerta líf þeirra ... eiga að njóta
sömu tækifæra í starfi og einka-
lífí...“ Hér höfum við einföld og al-
menn sannindi.
Vinstri stjórnniál
og félagsleg þjónusta
Auk þessara orða kemur fram í
greininni „...að sjórnmál á vinstri
vængnum gangi útfrá því: ..... að
konur séu einsleitur hópur og veik-
burða sem þurfi á félagslegri aðstoð
að halda“. Halldóra segir að hug-
myndir á vinstri væng líti á karl-
menn sem ofjarl kvenna. Því er hún
bersýnilega á móti en hvernig getur
Halldóra alhæft svona? Er ekki satt
að Sjálfstæðar konur réttlættu þá
ríkisstjórn, með Sjálfstæðisflokkinn
í meirihluta sem hafði ekki eina ein-
ustu konu í æðstu embættum með
álíka hugmyndum? Ég man ekki
betur en að þær hafi sagt að innan
stjórnarinnar hefðu einfaldlega hæf-
ustu einstaklingarnir fengið ráð-
herraembætti. Það þýðir að þeir sem
eru ekki nógu hæfir fá ekki æðstu
stöður. Sjálfstæðar konur hljóta þá
að vera að segja að konurnar í Sjálf-
stæðisfiokknum séu ekki nógu hæfi-
leikaríkar; karlmenn eru þá ofjarlar
kvenna í stærsta stjórnmálaflokki
landsins ef marka má „greiningu“
þeirra á samsetningu ríkisstjórnar-
innar. Þetta kemur einfaldlega ekki
heim og saman við það sannleik-
skorn Halldóru að „...jafn mikil
breidd er á hæfileikum og getu hjá
konum og körlum...“
í umræddri grein er sömuleiðis
varað við „of mikilli íhlutun hins
opinbera ... [sem] getur jafnvel leitt
til ábyrgðarleysis einstaklinganna
þar sem treyst er á ...valdboðun að
ofan.“ í grein hóps Sjálfstæðra
kvenna undir fyrirsögninni Árangur
er aðalatriði voru úrbætur varðandi
fæðingarorlof þó mikið lofaðar en
fæðingarorlof getur nú ekki flokkast
undir neitt annað en félagslega að-
stoð. Þær gætu hins vegar verið
fullkomlega samkvæmar sjálfum sér
ef þær boðuðu frekar afnám fæðing-
arorlofs. Samkvæmt því væri hrein-
legast að einstaklingarnir sýndu
ábyrgð og sæju um sína eign sjálfir.
Viljum við ekki að „okkar framlag
sé okkar eign?“ Ef svo er ekki þá
þarf að skilgreina „félagslega þjón-
ustu“ upp á nýtt en ég
er þó nokkuð smeyk um
að þar sé á ferð nokkuð
huglægt hugtak.
Óljósar hug-
myndir um
viðhorf sbreytingu
Það væri gott að fá
það skýrar fram hvað
Sjálfstæðar konur vilja
og hversu langt ganga
á í að nota ríkisvaldið
til að stilla til jafnréttis.
Ef Sjálfstæðar konur
vilja ekki félagslegar
úrbætur sem Halldóra
segir að „hefti frelsi
einstaklinganna" hvað
vilja þær þá? Viðhorfsbreytingu? Það
hefur jafnframt verið óljóst hvernig
viðhorfsbreyting fer fram fyrir utan
það hvað allt ungt fók er sammála
því að slíkt þurfi. Enginn virðist þó
almennilega geta staðsett hugar-
farsbreytingu í verki. Er kannski
almennt verið að tala um viðhorf sem
skilaboð umhverfisins móta til ein-
staklinga? Hefur það eitthvað með
það að gera af hvaða kyni flestir
áberandi ráðamenn þjóðarinnar eru
svo dæmi sé tekið? Því verður nefni-
lega aldrei neitað að það sem fyrir
augu ber hefur áhrif á okkar skoðan-
ir og hvað við teljum eðlilegast og
hvað ekki. Fleiri konur í stjórnunar-
stöðum eru því markmið sem vinna
á að með sem skilvirkasta hætti,
ekki með hendur bundnar í hug-
myndafræðilegum handjárnum.
En ef svo er ekki; að kynið í tilvik-
um ráðninga í stjórnunarstöður
skiptir ekki máli og slíkt flokkast
undir „viðhorf sem grundvallast á
kynferði einu saman“, af hverju er-
um við þá yfir höfuð að fjalla um
málefni kynjanna? Samkvæmt Hall-
dóru eru þær hugmyndir sem leggja
kynferði til grundvallar af slæmu
tagi og líta á konur sem undirokað-
an minnihlutahóp. í framhaidi af því
verður að spyija: Af hveiju eru Sjálf-
stæðar konur að fjalla um jafnrétti
ef ekki er um bága stöðu hóps
kvenna að ræða? Er þetta kannski
spurning um orðalag? Er allt í lagi
að skrifa að konur „standi höllum
fæti“ á Iaunamarkaði en ekki að þær
búi við bága stöðu? Hver er munur-
inn? Sannleikurinn er sá að konur
búa við mun meira ójafnrétti en
karlar. Það þýðir ekki að það þurfi
að stilla konum og körlum upp hveij-
um á móti öðrum þótt sannleikurinn
sé viðurkenndur - hvernig svo sem
hann er orðaður. Það sem skiptir
einfaldlega máli hér er að það er
ekki hægt að tala almennt bara um
einstaklinga þegar um er að ræða
að rétta fyrst og fremst við stöðu
kvenna svo langþráð jafnrétti náist.
Það þarf engan veginn að fela í sér
að jafnréttismál varði ekki alla ein-
staklinga, verkefnið er að jafna
stöðu kvenna sem er á heildina litið
lakari. Annars konar verkefni ætti
þá ekkert endilega að kenna sig við
konur. En hvort sá áhugi karlmanna
á málefnum er varða fæðingarorlof,
sem öðrum til að jafna tækifæri og
stöðu kynja, hefur einhvers staðar
komið fram er hins vegar enn óljóst.
Hvað vilja Sjálfstæðar
konur eiginlega?
Meginspurning þessarar greinar
er hins vegar: Hvað er það sem Sjálf-
stæðar konur vilja? Hér fylgja nokkr-
ar tilraunir til að svara því: Þær vilja
jafnrétti. Þær vilja ekki kvennabar-
áttu. Þær vilja samt vera í samtökum
sem heitir Sjálfstæðar konur. Samt
vilja þær ekki kenna sig við konur
heldur einstaklinga. Þær gætu kall-
að sig Sjálfstæða einstaklinga en
gera það ekki. Þær vilja halda uppi
hagsmunabaráttu fyrir alla en ekk-
ert endilega konur. Ef viðhorfsbreyt-
ing Sjálfstæðra kvenna er hafin hef-
ur veruleikinn ekki orðið var við það.
Höfundur er nemi við HI.
Blöndal