Morgunblaðið - 24.05.1996, Qupperneq 30

30 FÖSTUDAGUR 24. MAÍ 1996
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
íslendingar
í Lúxemborg
EFTIR að hafa lesið grein um
íslendinga í Lúxemborg í Lesbók
Morgunblaðsins þ. 27. apríl síðast-
liðinn, kom í huga mér málsháttur-
inn „oft gleymir kussa því að hún
var kálfur“. Ég átti frumkvæði að
útgáfu bókar um
landnám íslendinga í
Lúxemborg og finnst
ástæða til að ítreka
þær forsendur sem
gengið var út frá þegar
því verki var hrundið í
framkvæmd. Hug-
myndin að baki bókar-
innar var fyrst og
fremst að gefa börnum
okkar tækifæri til að
kynnast uppruna sín-
um. _ Afkomendur
þeirra íslendinga sem
hér komu fyrst eiga
óhjákvæmilega eftir að
blandast öðrum þjóðar-
brotum í því fjölskrúð-
uga mannlífi sem Mið-Evrópa
samanstendur af og taka þátt í ein-
ingu ólíkra menningarheima. Þegar
verið er að bera saman mannlíf á
ísiandi og hér er því er ekki úr
vegi að minna á þær sérstöku að-
stæður sem Lúxemborgarar búa við
og leggja áherslu á að þó að við-
horf þeirra til menningar sinnar séu
að mörgu leyti frábrugðin okkar
þá eru þau að engu leyti verri.
Það er alveg ljóst að Loftleiðaæv-
intýrið, sem hófst árið 1955, hefði
aldrei orðið að veruleika nema
vegna þess að tvær litlar þjóðir í
Evrópu tóku höndum saman um að
opna leið yfir Atlantshafið. Lúxem-
borgarar, sem aldrei hafa þurft að
búa við sömu landfræðilegu ein-
angrun og íslendingar, greiddu leið
íslendinga í Mið-Evrópu á þessum
tíma og opnuðu þeim
samgönguleið bæði til
Evrópu og Ameríku.
Þeir voru þá og eru
enn, vel meðvitaðir um
að „betur mega tveir
en einn“. Virðing Lúx-
emborgara gagnvart
nágrönnum sínum og
sú fullvissa þeirra að
samnýting og samstarf
við aðrar þjóðir séu
ávinningur fyrir alla er
það sem hefur orðið
þeim vegsauki og lagt
grundvöllinn að sam-
einingu Evrópu. Fram-
gangur Loftleiða og
síðar Flugleiða í Lúx-
emborg er árangur sameiginlegs
átaks, en ekki dugnaðar íslendinga
einna sér.
Stundum virðist nokkurs mis-
skilnings gæta í umfjöllun um
menningarlíf í Lúxemborg. Mér
finnst því ástæða til að taka það
fram að hér er háskóli; Centre
Universitaire de Luxembourg. Þar
er hægt að nema þær greinar er
varða menningu þeirra sjálfra til
fulls (svo sem lögfræði) en aðrar
greinar í eitt ár. Að því loknu senda
Lúxemborgarar nemendur sína í
háskóla í nágrannalöndunum enda
María Huesmann
Karlsdóttir
MMC L-300 Minibus 4x4 Turbo Diesel '88.
Grásans., 8 manna, ek. 114 þ.km. V. 960 þús.
Bílamarkabunnn
Smiðjuvegi 46E
v/Reykjanesbraut
Kopavogi, sími 4.
567-1800 ^
Löggild bílasala
Toyota Corolla XL Sedan '92, vínrauöur, 5 g.,
ek. aöeins 34 þ. km. Bein sala. V. 870 þús.
Toyota Corolla 4x4 GTI Touring '91, grar, 5 g.,
ek. 91 þ.km. rafm. í rúöum, álfelgur o.fl. V. 1.130
þús.
Volvo 760 GLE '90, blár, sjálfsk., ek. 115 þ.
km., sóllúga, álfelgur, rafm. í ölu, ABS o.fl. V.
1.490 þús.
Hyundai Pony GLSi Sedan ‘93, blár, 5 g., ek.
aöeins 27 þ. km. V. 770 þús.
Ford Ranger V-6 4x4 PUP ‘91, blár, 5 g., ek. 85
þ. km., álfelgur o.fl. Tilboösverö 870 þús.
Daihatsu Charade Limited ‘92, 3 dyra, rauöur,
5 g., ek. 62 þ. V. 640 þús.
Subaru Justy J-10 4x4 '85, 5 dyra, nýskoö
aöur. v. 195 þ.
Daihatsu Charade CS '88, 5 dyra, rauö ur, ek.
96 þ. V. 300 þ.
Toyota Corolla GTi 16 v Liftback '88, 5 g., ek.
134 þ. km., sóllúga, spoiler o.fl. Fallegur bíll. V.
670 þús.
Cherokee Limited 4.0 L '90, svartur, sjálfsk.,
ek. 93 þ. km., leöurklæddur o.fl. Tilboösverö
1.790 þús.
Cherokee Pioneer 4.0 L '87, 5 dyra, sjálfsk.,
ek. aöeins 64 þ. km., óvenju gott eintak. V.
1.190 þús.
Ford Explorer XLT '93, sjálfsk., ek. 27 þ. km.,
sóllúga, rafm. í öllu, þjófavörn o.fl, V. 2,9 millj.
MMC Pajero langur (bensln) '88, 5 g., ek. 109
þ. km., mikiö endurn., nýryövarinn o.fl. Topp-
eintak. V. 1.150 þús.
MMC Pajero V-6 langur '93, sjálfsk., ek. 39 þ.
km., sóllúga o.fl. V. 3 millj.
Subaru Justy J-12 4x4 '91, 5 dyra, ek. 69 þ.
km. V. 620 þús.
Toyota Corolla XLi '94, 3ja dyra, hvítur, ek. 39
þ. km., 5 g. V. 990 þús.
Grand Cherokee V-8 Limited '93, græns ans.,
sjálfsk., ek. aöeins 42 þ. km., rafm. í öllu,
leöm'innr. o.fl. V. 3.350 þús.
Nisðan Sunny SLX 1.6 Sedan '92, sjálfsk., ek.
aöeins 54 þ. km., rafm. í rúöum, spoil er, 2
dekkjagangar o.fl. V. 930 þús.
Grand Cherokee Ltd. Orvis V-8 '95, sjálfsk.,
ek. aöeins 3 þ. km., leöurklæddur m/öllu. V.
4.450 þÚS.
Toyota Corolla DX '87, 3ja dyra, hvítur, sóllúga,
spoiler. V. 340 þús. Mjög fallegur bíll.
Subaru Legacy 1.8 station '91,5 g., ek.. 79 þ.
km., rafm. í rúöum o.fl. V. 1.150 þús. Sk. ód.
Isuzu Sport Cap 2.4 (bensín) '91, grás ans, 5 g.,
ek. 69 þ.km., álfelgur, veltigrind o.fl. V. 1.100
þús.
MMC Pajero V-6 langur '91,5 g., ek. 75 þ. km.,
góöur jeppi. V. 1.890 þús.
Toyota Corolla GL Special series'91, 5 g., ek.
93 þ. km., 5 dyra, rafm. I rúöum, samlæsingar,
blár. V. 690 þús.
Grand Cherokee V-6 Limited '94, rauöur, sjálf-
sk., ek. aðeins 27 þ. km., leöurinnr., rafm. í öllu,
ABS, þjófavörn o.fl. V. 3.790 þús.
MMC Pajero V-6 '91, blár, 5 g., ek. 90 þ.
rafm. í rúöum o.fl. Fallegu.r jeppi. V. 1.430 þús.
86 þ.km.,
650 þús.
rafm. í rúöum o.fl. V. 780 þús. Tilboö
Fjöidi bíla á skrá og á staðnum.
Bílaskipti, hagstæögreiðslukjör.
Opið laugard. kl. 10-17
2. í hvítasunnu kl. 13-18
Þj óðfélagslegur
kostnaður
vegna reykinga
er um stuttar vegalengdir að ræða,
fyrir nú utan hve þeir telja það
nauðsynlegt þegnum lítillar þjóðar
að tileinka sér tungu og menningu
nágrannaríkjanna. Það að þeir skuli
hafa lifað af sem sérstök menning-
arheild og sjálfstæð þjóð í aldanna
rás sýnir kannski einna best hversu
rétt þeir hafa haft fyrir sér. Einnig
finnst mér rétt að minna á að hér
í Lúxemborg ér stórt og veglegt
þjóðleikhús, þar sem færðar eru upp
gestasýningar erlendis frá allan
ársins hring. Þar gefst Lúxemborg-
urum kostur á að sjá það besta í
Evrópu í hnotskurn, enda eru þeir
svo til jafnvígir á helstu mál Evrópu
og vel færir um að njóta þess. Þar
að auki eru starfandi leikhópar í
flestum bæjarféiögum og er það
fastur liður í bæjarlífinu að sækja
þær sýningar.
Leikflokkurinn Letzebuerger
Theater hefur starfað í meira en
50 ár. í borginni Wiltz er starfrækt
mikið útileikhús og í tengslum við
það er rekin listahátíð sem nú nýtur
alþjóðlegrar virðingar ekki ósvipað
og listahátíð í Reykjavík, þar að
auki er mikil listahátíð tengd bæn-
Þrátt fyrir að 45% íbúa
Lúxemborgar séu
útlendingar, segir Mar-
ía Huesmann Karls-
dóttir, hefur Lúxem-
borgurum tekist að
varðveita tungumál sitt
og menningu.
um Echternach og hafa þar komið
fram margir heimsfrægir listamenn
á liðnum árum. Á þeim 30 árum
sem ég hef búið hér í hinum græna
hjarta Evrópu hef ég notið þess að
sjá og upplifa marga framúrskar-
andi listviðburði á öllum sviðum,
ekki síst á síðastliðnu ári þegar
Lúxemborg var höfuðborg menn-
inga og iista í Evrópu. Er það ein-
róma álit manna í Evrópu að listaár-
ið hafi tekist með miklum sóma og
fjölbreytni verið í fyrirrúmi, Lúxem-
borg sá meira að segja sóma sinn
í því að senda lúxemborgíska lista-
menn til vinaþjóðar sinnar íslands
og taka á mó.ti íslenskum lista-
mönnum í eins konar „menningar-
samskiptum" af þessu tilefni.
Þrátt fyrir þá staðreynd að 45%
íbúa Lúxemborgar séu útlendingar
hefur Lúxemborgurum tekist að
varðveita tungumál sitt og menn-
ingu, auk þess að búa vel að þeim
þjóðarbrotum sem þar hafa valið
sér samastað. Þótt ekki sé til mik-
ill þjóðararfur í rituðu máli kunna
þeir að sjálfsögðu álíka vel að skrifa
og tjá sig á lúxemborgísku og ís-
lendingar á íslensku.
Ég tek undir orð Elínar Pálma-
dóttur í grein hennar Gárum 5. maí
sl. um viðhorf íslendinga gagnvart
sjálfum sér og um heiminum: „Að
kannski væri farsælla að gefa sér
obbolítinn tíma til að festa ræturnar
fyrir grobbi.“
Að lokum vil ég nota tækifærið
og þakka þeim fjölmörgu sem lögðu
hönd á plóginn svo bókin yrði bók.
Höfundur er ráðgjafi
íLúxemborg.
SÍÐAN lög um tóbaksvarnir nr.
74/1984 tóku gildi í ársbyrjun hafa
orðið miklar breytingar á viðhorfum
til varnaraðgerða, m.a. vegna auk-
innar þekkingar á
áhrifum óbeinna reyk-
inga. Erlendis hefur
löggjöf orðið æ harð-
ari, ekki síst um tak-
markanir á reykingum.
Þetta á t.d. við um
Bandaríkin og Kanada.
Þá hefur Evrópusam-
bandið markað
ákveðna stefnu gegn
tóbaksneyslu í tengsl-
um við víðtækt átak
gegn krabbameini og
sum bandalagsríkin
hafa gengið enn lengra
en þeim er skylt. Við
íslendingar höfum því
ekki lengur sömu for-
ystu í tóbaksvörnum og áður að því
er löggjöf varðar. Á hinn bóginn
samþykkti Alþingi með íslenskri
heilbrigðisáætlun 19. mars 1991
einarða stefnu í tóbaksmálum sem
trauðla verður framfylgt nema með
víðtækari og afdráttarlausari lögg-
jöf um þessi mál. Þar segir í 8. lið:
„Draga skal úr og helst útrýma
neyslu tóbaks með því að fá fólk
til að byija ekki að reykja og þá
sem reykja til að hætta. Til þess
að ná þessu markmiði verður að
auka bæði upplýsingar og áróður
og athuga sérstaklega tengsl milli
reykinga og annarra lífshátta.“
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin
(WHO) hefur skilgreint fjórþætt
markmið tóbaksvarna sem greina
má þannig í stuttu máli: Að ungt
fólk byrji ekki að reykja. Að reyk-
ingamenn hætti að reykja og fái til
þess hvatningu og aðstoð. Að þeir
sem ekki hætta að reykja fái sem
minnst af skaðlegum efnum úr
reyknum. Að þeir sem ekki reykja
njóti verndar gegn tóbaksreyk frá
öðrum.
Þegar skoðaður er þjóðfélagsleg-
ur kostnaður á íslandi vegna reyk-
Beinn þjóðfélagslegur
kostnaður vegna
reykingja varð árið
1990, segir Asgerður
Jóna Flosadóttir,
nálægt þremur
millj örðum króna.
inga _ koma óhugnanlegar tölur í
Ijós. í merkilegri skýrslu sem unnin
var af Hagfræðistofnun Háskóla
íslands fyrir Tóbaksvarnanefnd um
þjóðfélagslegan kostnað vegna
reykinga árið 1990 og gefin út
árla árið 1992 kemur fram að 240
einstaklingar deyja árlega af völd-
um reykinga á Islandi.
Beinn þjóðfélagslegur kostnaður
vegna reykinga árið 1990 var u.þ.b.
3 milljarðar króna. Ef tekinn er
samanlagður beinn og óbeinn
kostnaður vegna árlegra reykinga
erum við að tala um hvorki meira
né minna en 6 milljarða króna. Er
þá átt við heilbrigðiskostnað vegna
reykingasjúkdóma, þ.e. kostnað
vegna heilsugæsluþjónustu, lyfja-
kostnað, sérfræði- og almennan
sjúkrahúskostnað sem greiddur er
úr almannasjóðum, tapaðar vinnu-
tekjur reykingamanna af völdum
reykingasjúkdóma, bætur og
sjúkragreiðslur sem greiddar eru
til sjúklinga sem veikst hafa af
völdum tóbaksneyslu, kostnaður
vegna ótímabærra dauðsfalla reyk-
ingamanna, framtíðargreiðslur sem
þjóðfélagið sparar, t.d. trygginga-
greiðsiur og skatta sem ríkið tapar
vegna ótímabærra dauðsfalla. Þá
má nefna ytri áhrif eins og eldsvoða
af völdum tóbaksneyslu.
Þegar reykingamaður líður fyrir
eða deyr af völdum
reykingasjúkdóma hef-
ur það óhjákvæmilega
áhrif á vini og aðstand-
endur. Það er ómögu-
legt að verðleggja and-
legar þjáningar og
þrautir sem aðstand-
endur og vinir verða
fyrir.
Skaði þjóðfélagsins
er gífurlegur vegna
reykinga og mun þjóðin
standa frammi fyrir
miklum kostnaðarauka
í framtíðinni í heil-
brigðiskerfinu.
I landinu er starf-
andi tóbaksvarnanefnd
og formaður hennar er Halldóra
Bjarnadóttir. Nefndin hefur unnið
mjög gott starf á landsvísu miðað
við það fjármagn sem hún hefur til
ráðstöfunar. Framlag ríkisins til
tóbaksvarna árið 1990 var um 8
milljónir sem er ekki hátt miðað við
þann vágest sem tóbaksreykingar
eru. Auka þarf til muna stuðning
við þá aðila og félagasamtök sem
berjast gegn reykingum.
I nýju frumvarpi til tóbaksvama-
laga segir í 7. gr: „Skylt er að veija
a.m.k. 0,78% af brúttósölu til tób-
aksvarnastarfs." Mun sú upphæð
verða nálægt 35 milljónum i ár. í
3. gr. sama frumvarps segir. „Tóbak
veldur ávana og fíkn og ætti í raun
að skilgreina það sem fíkniefni.
Þetta skýrir að verulegu leyti hve
sterk tök það hefur á flestum neyt-
endum, jafnvel þótt þeim sé ljóst
hvaða háska það veldur."
í dag hafa þeir sem reykja en
vilja hætta nokkra kosti um að
velja. Þau hjálpartæki sem eru á
boðstólum eru eftirfarandi: nefúði,
plástur, tyggjó, munnstykki, auk
þess er boðið upp á dáleiðslu og
nálastunguaðferðir. Stórum hópi
manna hefur tekist að hætta að
reykja með þessum hálpartækjum.
Gallinn er bara sá að þessi hjálpar-
tæki em allt of hátt verðlögð, og
illa aðgengileg. Neytandinn getur
einungis nálgast þau í lyfjaverslun-
um þar sem um litla verðsamkeppni
er að ræða. Væri ekki nær að hafa
þessi hjálpartæki í hillum stórmark-
aða og við hliðina á tóbakinu í sölu-
turnunum? Þannig fengist verðsam-
keppni. En til að svo geti orðið
þarf að breyta lyfjalögum í landinu.
Væri þetta ekki umhugsunarefni
fyrir þá þingmenn sem sitja á Al-
þingi íslendinga?
I dag kostar pakki með 105
mentol nikótín tyggjóplötum um
3.000 krónur. Ef við gefum okkur
að innkaupsverðið á þessum pakka
sé 800 til 900 krónur þá er álagn-
ingin það há að viðskiptavinurinn
greiðir fyrir sama pakka 3-000
krónur. Er eitthvað vit í slíkri verð-
lagningu þar sem varningur þessi
er nauðsynlegur fyrir þá sem vilja
hætta tóbaksneyslu?
Margir telja nauðsynlegt að
hækka verulega verð á tóbaki. Þau
rök sem menn beita í þeim málflutn-
ingi eru að þeir sem reykja þiggi
dýra þjónustu úr heilbrigðiskerfinu
umfram aðra skattgreiðendur og
því eðlilegt að þeir greiði meira í
hina sameiginlegu sjóði lands-
manna.
Ef reyklaus einstaklingur kaupir
sér líftryggingu fær sá sami sér-
stakan afslátt fyrir það að reykja
ekki. Mætti ekki taka slíka afslætti
upp víðar í þjóðfélaginu reyklausum
í hag?
Höfundur er
stjómmálafræðingur.
Ásgerður Jóna
Flosadóttir