Morgunblaðið - 28.06.1996, Qupperneq 25

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 28. JÚNÍ1996 25
FORSETAKJÖR
Pétur Kr. Hafstein
I Villrækta
sambandið við
í landinu
Undir lok kosningabaráttunnar hitti Elín Pálmadóttir
forsetaefnið Pétur Kr. Hafstein og Ingu Ástu afslöppuð
og yfirveguð heima hjá sér eftir langan dag á Akur-
eyri og í beinu framhaldi heimsóknir á spítala og
stofnanir í Reykjavík og viðtöl við fjölmiðla.
MEÐAN ljósmyndarinn velur stað
til myndatöku í bókaherberginu
með bækur frá gólfi til lofts eða
við píanóið í stofunni upplýsir
Inga Ásta kímin að eini staður-
inn þar sem ekki sé búið að
mynda þau sé í svefnherberginu. Eftir mynda-
tökuna setjum við okkur í stellingar fyrir
spurningar til forsetaframbjóðans. Hvað telur
Pétur vera meginhlutverk forseta:
Ég tel meginhlutverk forseta íslands vera
annars vegar að rækja hlutverk sitt í stjórn-
skipuninni með öruggum hætti og stuðla þann-
ig að traustu stjórnarfari. Hins vegar er hlut-
verk forseta íslands að vera sameiningartákn
og friðarafl í þjóðfélaginu.
Af hverju telur hann að hann geti orðið
þetta sameiningartákn?
Ég hefi fært fram ákveðnar hugmyndir um
embætti forseta íslands og mér fínnst að þær
hugmyndir hafi hlotið mikinn hljómgrunn á
ferðum mínum um landið. Framboð mitt er
ópólitískt. Það er fram komið fyrir tilstilli fjöl-
margra einstaklinga, fyrst og fremst úr ólíku
umhverfi og ólíkum stjórnmálaflokkum.
Hver er þá afstaða Péturs til afskifta for-
seta af stjórnarmyndunum? Á hann að reyna
að hafa áhrif á að stjórnarmyndun takist eins
og Ásgeir Ásgeirsson er sagður hafa gert
1959 eða ganga einfaldlega á röðina, þannig
að stjórnmálamennirnir fái að reyna hver á
eftir öðrum, eins og Kristján Eldjárn og Vig-
dís hafa gert?
Forseti íslands hefur ekki pólitísk völd en
getur haft áhrif og afskipti með margvíslegum
hætti. Þegar til stjórnarmyndunar kemur ber
forsetanum að mínum dómi að kanna það eins
glögglega og honum er unnt hvaða kostir eru
í stöðunni og reyna þannig að átta sig á því
hvernig hann getur tryggt það að unnt sé að
mynda starfshæfa meirihlutastjórn fyrst og
fremst, eða minnihlutastjórn ef því er að skifta.
Ég tel sem sé að ekki eigi að vera sjálfvirkni
í þessu. Forsetinn á að meta sjálfstætt hveiju
sinni hvar kostirnir liggja. Þannig að hann
hefur virkilegu hlutverki að gegna þegar á
þetta reynir. Að afloknum alþingiskosningum,
oft með sviptingum, getur landslagið verið
óljóst. Forsetinn á auðvitað að reyna að átta
sig á hvað vilji þjóðarinnar segir til um.
Þá vilja kjósendur eflaust vita fyrirfram
skoðun forsetaframbjóðanda á lykilmálum í
utanríkisstefnu íslendinga. Telur Pétur að
aðild að Evrópusambandinu komi til greina?
Ég tel að margvíslegt samstarf við Evrópu-
sambandið geti verið gott og gagnlegt, eins
og reynslan sýnir. Ef um það væri að ræða
að innganga Islands í Evrópusambandið yrði
að vera skilyrðislaus og þannig að sérstaða
íslands væri að engu leyti virt, til dæmis að
því er varðar auðlindir okkar, þá væri ég ekki
fylgjandi slíkri aðild. En aðalatriðið er að þjóð-
in sjálf fengi að dæma um þetta í almennri
atkvæðagreiðslu.
En hver er afstaða Péturs til Atlantshafs-
bandalagsins? Ég hefi frá upphafi verið fylgj-
andi veru íslands í Atlantshafsbandalaginu og
tel að það hafi haft miklu hlutverki að gegna
í þá átt að stuðla að friði og öryggi í Evrópu.
Og að það hafi auknu og nýju hlutverki að
gegna í framtíðinni.
Nú hafa friðarmál komið mikið inn í umræð-
una í kosningabaráttunni. Trúir Pétur því að
íslendingar, þessi 250 þúsund manna þjóð,
geti í raun stöðvað ófrið, sé til dæmis litið til
Júgóslavíu þar sem Evrópulöndin samanlögð
megnuðu lítið þar til kom þjóð sem hafði vopn
sem dugðu, nægt fjármagn til að múta aðilum
og öflugan her til að hóta stríðandi öflum?
Ég held að spurningin sé kannski miklu
fremur sú hvort ísland geti lagt sitt lóð á
vpgarskálina til að koma í veg fyrir ófrið. Það
geta Islendingar gert með margvíslegum hætti
í samstarfi við aðrar þjóðir sern vilja leggja
sig fram um að viðhalda friði í heiminum.
Ráðdeild og aðhald
Við erum skuldsett þjóð og hart hefur verið
gengið í niðurskurði á viðkvæmum málaflokk-
um til að ná endum saman í ríkissjóði. Pétur
talar um að hann muni reka forsetaembættið
með aðhaldi og ráðdeild. Sló þar nýjan tón.
Hvernig ætlar hann að gera það?
Ég tel það miklu skifta að þetta hugarfar
um ráðdeild, aðhald og sparsemi sé ríkjandi
og þá sérstaklega að við sníðum okkur stakk
eftir vexti. Við þurfum ekki endilega að gera
alla hluti eins og stærstu þjóðir mundu gera,
til dæmis við móttöku erlendra gesta, svo eitt
dæmi sé nefnt. Aðalatriðið er að forsetinn
gæti þess sérstaklega i rekstri embættisins
að aldrei sé farið fram úr þeim íjárheimildum
sem Alþingi veitir til rekstursins á hveijum
tíma. Undir þetta hefur enginn frambjóðend-
anna tekið. Þetta þýðir ekki að forseti íslands
geti ekki rækt embætti sitt af myndugleika
og reisn, en ég tel einmitt að látleysi tryggi
best virðuleika embættisins.
Við drepum á samskipti við erlenda aðila
og á hvaða tungumálum hjónin séu samræðu-
hæf. Þau tala ensku og dönsku og Inga Ásta
frönsku. Pétur kveðst hafa lært frönsku og
þýsku og lesa hana , en vantar æfíngu í að tala.
í sambandi við kynningu og ferðalög vakn-
ar spurningin hvað forseti eigi að ganga langt
í sölumennsku.
Ég tel að forsetinn eigi að leggja íslenskum
inarkaðsmálum lið í öðrum löndum eftir því
sem hann hefur aðstæður til. Það er ekki sér-
stakt verkefni forsetans að mínum dómi að
afla viðskiptasambanda fyrir einstaklinga eða
einstök fyrirtæki í útlöndum. Hann á hins
vegar að ganga þannig fram í þessurn efnum
að hann geri það í þágu heildarhagsmuna,
þjóðarhagsmuna eða heilla atvinnugreina.
Þannig gæti forsetinn til dæmis stutt mark-
aðsátak íslenskra stjórnvalda eða markaðs-
kynningu atvinnugreinanna eins og t.d. land-
búnaðarins, sjávarútvegsins og ferðaþjón-
ustunnar. Ékki einstaklinga eða fyrirtækja eða
einstakra aðila í þjóðfélaginu. Hann er forseti
allra íslendinga og verður að gæta jafnræðis
í öllum störfum, þannig að allir geti setið við
sama borð hvað varðar afskipti forsetans.
Liðveisla við
menningu og listir
Oft er sagt að forsetinn sé útvörður íslenskr-
ar menningar í alþjóðlegu umróti. Hvar liggur
áhugi Péturs í menningarmálum?
Hann segir að forseti íslands geti og eigi
að leggja menningu og listum lið með margvís-
legum hætti, með nærveru sinni innanlands
og kynningu erlendis. Og brýna þjóðina til að
standa vörð um íslenska tungu. Hann getur
lagt lið ýmsu framtaki sem einstaklingar á
því sviði eru að vinna að, m.a. með nærveru
sinni. Hann segir að þeim hjónum hafi þegar
þau bjuggu á Isafirði orðið enn betur ljóst hve
]
3 m 'é
Morgunblaðið/Kristinn
PÉTUR Kr. Hafstein og Inga Ásta á heimili sínu.
miklu máli það skiftir fyrir fólk sem er að
fást við eitt og annað af hreinum áhuga, að
með því sé fylgst og vakin á því athygli. Og
það geti forseti gert.
Á ísafirði lagði Pétur lið með því m.a. að
vera í stjórn og síðan formaður Tónlistarfélags
ísafjarðar. Inga Ásta kenndi við Tónlistarskól-
ann. Hann segir að eitt aðaláhugamál þeirra
á þessu sviði sé tónlistin, þau hlusti mikið á
klassíska tónlist og söng. Sjálfur hafi hann
kannski mestan áhuga á sagnfræði og ljóð-
list. Á Isafjarðarárunum var Pétur í stjórn
Listasafns Isafjarðar og Byggðasafns Vest-
fjarða. Bækur og bókasöfnun hefur líka lengi
verið áhugamál beggja hjónanna, svo sem sjá
má í bókaskápunum sem þekja veggi. Þarna
má líka sjá listaverkabækur. Efst liggur ný
falleg bók um dönsku Skagamálarana, enda
hafa þau áhuga á myndlist og sækja sýningar
bæði erlendis og hér heima. Einnig leikhús
og kvikmyndir. Kveðst Pétur einkum hafa
fylgst af áhuga með íslenskri kvikmyndagerð.
Áhugamál hjónanna beinast i fleiri áttir.
Pétur hefur sagt að hann vildi gjarnan sjá
hross í túni á Bessastöðum.Við vorum bæði
frá blautu barnsbeini í hestamennsku og þar
lágu leiðir okkar saman. Við höfum átt hesta
og ferðast mikið á hestum um landið. Þegar
ég var 16 ára fór ég í þessa þá frægu 30
daga ferð í kring um Vatnajökul með Erni
Johnson og Margréti, syni þeirra Ólafi Hauki
og Þorláki Ottesen. Þetta er lengsta ferðin og
var alveg ógleymanleg. Við höfum farið í fleiri
styttri ferðir og hefur alltaf fundist það vera
hápunkturinn að geta ferðast á hestum um
landið. Fyrir vestan voru erfiðar aðstæður og
drengirnir okkar svo ungir að fjölskyldan gat
ekki verið saman í þessu, svo við fórum að
fara á skíði með þeim. Sjálfur hafði ég ekki
verið á skíðum en lærði það þá. Við höfum
gert töluvert af því síðan og elsti sonur okk-
ar, 17 ára, er nú í íþróttamenntaskóla i Nor-
egi, segir Pétur. Hinir drengirnir eru 13 ára
og 8 ára, svo áhugasvið fjölskyldunnar spann-
ar breitt svið. Sund og gönguferðir eru líka
snar þáttur í daglegu lífi. Pétur gengur dag-
lega til og frá vinnu og heim í hádeginu, sem
er á við hálfs annars tíma göngu, og þau hjón-
in fara gjarnan í kvöldgöngu.
Áhrif skoðanakannana
Vendum okkar kvæði í kross, að kosninga-
bráttunni. Gífurlegar skoðanakannanir hafa
verið í gangi. Heldur Pétur að þær hafi haft
áhrif á fylgi frambjóðenda?
Ég held að skoðanakannanir geti því miður
haft skoðanamyndandi áhrif, sérstaklega ef
einhver hefur afgerandi forskot. Það er því
miður þannig að sumir vilja gjarnan vera í
liði sigurvegarans. Að minnsta kosti í aðdrag-
anda kosninganna og meðan öll kurl eru ekki
komin til grafar. En ég held að úr því dragi
eftir því sem kynning eykst af hálfu frambjóð-
enda og fólk færist nær þeirri alvöru að velja
sér forseta. Skoðanakannanir eru auðvitað góð
vísbending en engan vegin vitneskja um niður-
stöðu. Pétur kveðst ekki hlynntur því að sett-
ar séu hömlur á skoðanakannanir.
í skoðanakönnunum hafa menn verið að
sundurgreina kjósendur, t.d. pólitískt og jafn-
vel eftir aldri. Þar kom fram m.a. að eldri
kjósendur virtust frekar hallast að þeim eldri,
en yngra fólkið að Pétri sem er innan við fimm-
tugt, 47 ára, Ástþór 43, Ólafur 53 og Guðrún
55. Hefur hann fundið fyrir þessu með aldur-
inn.
Það er kannski ókostur við mig að ég er
ungur. Sé svo þá get ég lofað því að það
muni mást út með árunum, svarar Pétur.Við
höfum fengið sérstaklega hlýtt viðmót og hlý
handtök hjá eldri borgurum sem við höfum
gert okkur far um að heimsækja víðsvegar
um landið. Hjá þeim höfum við fundið fyrir
mikilli hlýju og velvild. Ég hefi líka fundið
mjög mikinn áhuga hjá yngra fólki, svo sem
fram kemur í þessari greiningu. Til dæmis er
öflugur hópur af ungu fólki, sem vinnur að
mínu framboði og hefur virkilega orðið mér
að liði.
Pólitíska greiningin fínnst mér ganga úr
hófi og er ekki sáttur við hvernig kjósendur
eru sífellt flokkaðir eftir flokkspólitískum lín-
um þegar þeir eru að kjósa sér þjóðhöfðingja.
Því finnst mér ganga allt of langt hvaða álykt-
anir menn draga og stilla okkur upp sem póli-
tískum frambjóðendum. Mér fínnst það jaðra
við að vera móðgun við kjósendur þar sem
minni hluti kjósenda er flokksbundinn. Nú
tala menn um að þessar kosningar séu pólitísk-
ari en áður og myndist pólitískar fyikingar.
Af hveiju skyldi það vera? Ætli meginskýring-
in sé ekki að tveir af fjórum frambjóðendum
eru stjórnmálamenn og alveg sérstaklega einn
sem hefur verið formaður í stjórnmálaflokki
og þátttakandi í illvígum deilum um árabil.
I sambandi við hlýar móttökur segir Pétur:
Við vitum að við höfum því miður ekki getað
komið á alla staði sem við vildum, t.d. ekki
mikið í sveitir. Ég kom það seint fram að
ekki hefur unnist tími til þess og ég vona að
menn reyni að skilja það og misvirði það ekki
við mig, en reyni fremur að átta sig á því sem
ég hefi fram að færa. Ég hefi hins vegar lagt
mikla áherslu á það í mínum málflutningi að
forsetinn eigi að rækta lifandi samband við
fólkið í landinu og eigi sérstaklega að kosta
kapps um að fara um landið, ekki eingöngu
í opinberum heimsóknum eða við sérstök hátið-
arhöld heldur einnig þess utan og það mun
ég gera ef ég verð kjörinn til þessa embættis.
Þá mun ég m.a. koma til þeirra staða sem ég
hefi ekki haft tök á að heimsækja núna.
Nú halda sumir að embættismaður verði
mjög formlegur forseti. Á embættið að vera
aflokað?
Nei, einmitt ekki. Auðvitað þarf ákveðna
formfestu og virðuleika í embættið, en forset-
inn á ekki að vera fjarlægur embættismaður,
einangra sig á skrifstofu sinni eða á Bessastöð-
um. Hann á einmitt að kosta kapps um að
rækta sambandið við fólkið í landinu. Ég vil
leggja aukna áherslu á þátt forsetans á því
sem inn á við snýr, en geri mér auðvitað um
leið grein fyrir þýðingu þess að forseti komi
fram fyrir Islands hönd erlendis með myndug-
leika og reisn, eftir því sem efni eru til.