Morgunblaðið - 21.07.1996, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 21. JÚLÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Clinton í úlfakreppu í Kúbumálinu
Reynt að sefa alla
en enginn ánægður
BAKSVIÐ
Clinton Bandaríkjaforseti reyndi að sefa bæði and-
stæðinga og stuðningsmenn laganna um hertar refsi-
aðgerðir gegn Kúbu með því að staðfesta umdeild-
asta ákvæði þeirra en fresta framkvæmd þess. Niður-
staðan varð sú að allir eru óánægðir.
BILL Clinton Bandaríkja-
forseti var í fyrstu and-
vígur lögunum um hert-
ar refsiaðgerðir gegn
Kúbu til að einangra kommúnista-
stjórnina en staðfesti þau í mars
eftir að Kúbumenn skutu niður
tvær flugvélar og urðu fjórum
bandarískum borgurum af kúb-
verskum uppruna að bana. Lögin
eru nefnd eftir tveimur höfundum
þeirra, repúblikönunum Jesse
Helms, þingmanni frá Norður-
Karolínu og formanni utanríkis-
nefndar öldungadeildarinnar, og
Dan Burton, fulltrúadeildarþing-
manni frá Indiana.
Fyrsti kafli laganna kerfisbind-
ur fyrri refsiaðgerðir gegn Kúbu
og forsetinn getur nú ekki afnum-
ið þær án samþykkis þingsins.
Annar kaflinn kveður á um að
forsetinn geti ekki afnumið refs-
iaðgerðimar nema „lýðræðisleg"
stjórn komist til valda á Kúbu og
mælst er til þess að forsetinn semji
áætlun um aðstoð við lýðræðislega
kjörna stjórn.
Þriðji kaflinn er umdeildastur
og kveður á um að bandarískir
borgarar eða fyrirtæki geti höfðað
skaðabótamál á hendur erlendum
fyrirtækjum sem fjárfesta í eign-
um sem kúbverskir útlagar í
Bandaríkjunum misstu vegna
þjóðnýtingar kommúnista á Kúbu
eftir byltinguna 1959. Clinton
ákvað á þriðjudag að notfæra sér
ekki heimild til að hindra gildistöku
þessa kafla, þannig að hann tekur
gildi 1. ágúst, en forsetinn frestaði
hins vegar rétti bandarískra borg-
ara til að höfða mál samkvæmt
honum til 1. febr-
úar á næsta ári.
Fjórði kaflinn
heimilar banda-
rískum yfirvöldum
að meina erlendum
borgurum að ferð-
ast til Bandaríkj-
anna verði þeir
staðnir að því að
íjárfesta í eignum
sem kúbverskir
innflytjendur í
Bandaríkjunum
misstu eftir bylt-
inguna. Þetta
ákvæði hefur þeg-
ar tekið gildi og
m.a. hafa tveir
breskir ijármála-
menn, Rupert
Pennant-Rea, fyrr-
verandi seðla-
bankastjóri, og Sir
Patrick Sheehy ver-
ið varaðir við því að þeir geti ekki
ferðast til Bandaríkjanna. Þeir eiga
báðir sæti í stjóm kanadísks náma-
fyrirtækis sem hefur íjárfest í eign-
um kúbverskra útlaga.
Miklir fjármunir í húfi
Samkvæmt þriðja kafla lag-
anna, sem einkum er deilt um,
geta bandarískir dómstólar gert
erlendum fyrirtækjum að greiða
kúbverskum útlögum i Bandaríkj-
unum markaðsvirði þeirra eigna
sem þau fjárfesta í á Kúbu. Falli
fyrirtækin ekki frá íjárfestingunni
eftir að þau hafa verið vöruð við
málshöfðuninni þrefaldast skaða-
bæturnar.
BILL Clinton Banda-
ríkjaforseti var í fyrstu
andvígur lögunum um
hertar refsiaðgerðir
gegn Kúbu.
Heimili forsetinn málshöfðan-
irnar eftir I febrúar geta um
700-800 bandarískir borgarar og
fyrirtæki, sem misstu eignir vegna
þjóðnýtingarinnar, höfðað mál
gegn erlendu fyrirtækjunum. Eftir
1. ágúst 1998 er áætlað að um
430.000 bandarískir borgarar af
kúbverskum uppruna geti höfðað
mál. Heildarbótakröfurnar gætu
numið 100 milljörðum dala, jafn-
virði tæpra 6.700 milljarða króna,
að mati lögfræðinga í Washington.
Gífurlegar fjár-
hæðir gætu þvi
verið í húfi fyrir
erlend fyrirtæki,
sem íjárfesta á
Kúbu.
Ýmsar
gagnaðgerðir
ræddar
Viðskipti ríkja
Evrópusambands-
ins (ESB) við
Kúbu nema um
45% af heildarvið-
skiptum landsins
og fyrirtæki á
Spáni, ítaliu og í
Frakklandi eiga
mestra hagsmuna
að gæta. Evrópu-
sambandið brást
harkalega við lög-
unum og hótaði
Bandaríkjamönn-
um gagnaðgerð-
um ef þau tækju gildi.
ESB-ríkin ihuga meðal annars
að takmarka vegabréfsáritanir
bandarískra kaupsýslumanna og
setja strangari reglur um atvinnu-
leyfi bandarískra borgara. Ríkin
ráðgera einnig að vísa deilunni til
Heimsviðskiptastofnunarinnar
(WTO).
Þá hafa utanríkisráðherrar ríkj-
anna rætt um að sett verði lög í
öllum ESB-ríkjunum sem skyldi
öll fyrirtæki þeirra til að virða
bandarísku lögin að vettugi. Fyrir-
tækin fengju þannig lagalega
vernd heima fyrir.
Ennfremur kemur til greina að
ESB semji „svartan lista“ yfir
FRÁ 1. maí-hátíðahöldum á Kúbu. Refsiaðgerðir Bandaríkja-
stjórnar miða að því að knýja fram lýðræði í landinu í stað
sósíalísks stjórnarfars.
bandarísk fyrirtæki sem höfða mál
gegn evrópskum fyrirtækjum og
kaupsýslumönnum samkvæmt
lögunum um Kúbu. Með þessu er
ætlunin að ófrægja bandarísku
fyrirtækin, sem gætu átt mikilla
hagsmuna að gæta innan ESB.
Stjómvöld í Kanada og Mexíkó
hafa einnig hótað gagnaðgerðum.
Kanadíska stjórnin hefur m.a.
hótað að hvetja Kanadamenn til
að ferðast ekki til Flórída og valda
ríkinu þannig efnahagslegum
skaða. Um tvær milljónir Kanada-
manna ferðast á hveijum vetri til
Flórída og eyða þar jafnvirði
rúmra 70 milljarða króna.
Vildi engan styggja
Clinton nýtti sér rétt til að
fresta framkvæmd ákvæðisins um
málshöfðanir til að vernda þjóðar-
hagsmuni Bandaríkjanna. Þannig
vildi forsetinn draga úr andstöðu
ríkjanna við lögin og afstýra því
að þau gripu til gagnaðgerðanna.
Leiðtogar ESB-ríkjanna sögðu þó
að frestun málshöfðana dygði ekki
því forsetinn hefði ekki hindrað
gildistöku 3. kafla laganna og
evrópsk fyrirtæki ættu því enn
yfir höfði sér skaðabótakröfur í
Bandaríkjunum.
Með því að staðfesta gildistöku
lagakaflans vildi Clinton sefa
bandaríska kjósendur af kúb-
verskum uppruna, sem eru hins
vegar margir hveijir andvígir
frestun málshöfðana.
Clinton var í mjög erfiðri að-
stöðu þegar hann tók ákvörðunina
og komst ekki hjá því styggja
annaðhvort kúbversku útlagana
eða ráðamenn í öðrum ríkjum.
Hann ákvað að fara milliveginn
og reyna að gera öllum til hæfis,
en niðurstaðan er sú að allir eru
óánægðir.
Forsetinn vonast til þess að með
því að fresta lokaákvörðun um
málshöfðanirnar fram yfir kosn-
ingarnar í nóvember verði lögin
umdeildu ekki að kosningamáli.
Kúbverskir innflytjendur eru
öflugur kjósendahópur í Banda-
ríkjunum, einkum í Flórída, einu
af mikilvægustu ríkjunum í for-
setakosningunum. Frambjóðendur
repúblikana hafa farið með sigur
af hólmi í því ríki í sex af sjö síð-
ustu forsetakosningum.
Hertar refsiaðgerðir gegn Kúbu
hafa notið mikils stuðnings í
Flórída og leiðtogar repúblikana,
þeirra á meðal Bob Dole, sem verð-
ur að öllum líkindum tilnefndur
forsetaefni þeirra, hafa reynt að
kynda undir óánægju með tilslök-
un forsetans. Fréttaskýrendur
telja að flestir kúbversku innflytj-
endanna kjósi ekki Clinton hvernig
sem hann reyni að höfða til þeirra.
Engu máli skipti hversu harður
forsetinn reyni að sýnast í Kúbu-
málinu því repúblikanar verði allt-
af harðari.
Clinton er hins vegar með 20
prósentustiga forskot á Dole sam-
kvæmt skoðanakönnunum og
hann gæti borið sigur úr býtum í
Flórída þrátt fyrir andstöðu kúb-
versku kjósendanna.
Bandaríkjastjórn þarfnast
stuðnings vinaþjóða sinna í ýms-
um mikilvægum alþjóðamálum og
staðfesting Kúbulaganna gæti
reynst dýru verði keypt fyrir óviss-
an atkvæðafjölda kjósenda af kúb-
verskum uppruna. Clinton hefur
sagt að hann kunni að hindra
málshöfðanirnar til frambúðar ef
ríki Ameríku og Evrópu taki hönd-
um saman um að knýja fram lýð-
ræði á Kúbu. Hins vegar er öld-
ungis óvíst hvað gerist ef Clinton
nær ekki endurkjöri.
BÚRMA er eina landið í heiminum þar
sem seðlar með verðgildinu 45 og 90
kyats eru í umferð, að sögn Svenska
Dagbladet. Vitið í því liggur ekki í aug-
um uppi, en ástæðan sem að baki liggur
er sú, að 4 + 5 eru 9 og 9 + 0 eru 9.
Níu var happatala hins fyrrverandi ein-
ræðisherra Búrma, Ne Wins, og þar með
einnig hershöfðingjanna, eftirmanna
hans við stjórnvölinn. Níu táknar hið
heila, hina fullkomnu heild. 3 x 3 er
ferningur.
Þegar Búrma tók að opnast efnahags-
lega fyrir umheiminum tóku hershöfð-
ingjarnir það eilítið nærri sér að erlend-
ir viðskiptamenn skyldu gera grín að
gjaldmiðli landsins.
Þess vegna ákváðu þeir í fyrra að
láta prenta nýja seðlaröð sem við fyrstu
sýn skiptist í ósköp venjuleg verðgildi:
500, 200, 100 og 50 kyats. En við þessa
seðlaröð var bætt einum undarlegum
seðli, sem hefur verðgildið 50 pyas, sem
samsvarar um þremur íslenzkum krón-
um. Hver eru rökin að baki prentun svo
gagnslítils seðils? Svarið er einfalt:
5+0+0+2+0+0+1+0+0+5+0+5+0=18
og 1+8 eru 9. Án 50 pyas-seðilsins feng-
ist ekki níu út úr summu talnanna í seðla-
röðinni. En nýja röðin lítur ekki eins
skringilega út og sú gamla með 45 og
90 kyats, sem er eftir sem áður í um-
ferð, svo hershöfðingjarnir þurfa ekki
Búrma
Talnahjátrú
herforingjanna
lengur að fara hjá sér í viðskiptum við
skilningslitla útlendinga
þess vegna.
Dagsetningar
ákvarðana byggjast
á tölunni 9
Allar mikilvægar
ákvarðanir í Búrma
falla að sjálfsögðu á
dagsetningar sem lúta
sömu Iögmálum,
þ.e.a.s. sem byggjast á
tölunni níu: 9., 18. og
27. Hin ríkjandi hers-
höfðingjaklíka tók við
völdum þann 27. septem-
ber (níunda mánuð ársins) 1988. Þegar
hershöfðingjarnir létu loks til leiðast að
efna til kosninga í landinu var dagsetn-
ing þeirra valin af kostgæfni: 27. maí
BÚRMA er eina landið í heim-
inum þar sem seðlar með
verðgildinu 45 og 90 kyats eru
í umferð.
1990.2 + 7 eru níu. Þar að auki var
þetta fjórða vikan í fimmta mánuði árs-
ins (4 + 5 = 9).
Þrátt fyrir kostgæfnina fóru kosning-
arnar ekki eins og hershöfðingjunum
líkaði. Eins og kunnugt er vann stjórnar-
andstöðuflokkur lýðræðissinna undir
forystu Aung San Suu Kyi mikinn kosn-
ingasigur. Því var gripið til hefðbundn-
ari aðferða: úrslit kosninganna voru virt
að vettugi og meira en 60 þingmenn
fangelsaðir.
Talnaspeki; forn og virt vísindi
Talna- og stjörnuspeki eru frá fornu
fari viðurkennd vísindi í Búrma. Ein-
ræðisherrann Ne Win hershöfðingi tók
aldrei neina ákvörðun án þess að bera
hana fyrst undir stjörnuspeking sinn,
Saya Maung.
Stjörnurýnir þessi varð einn af áhrifa-
mestu mönnum Búrma og var reyndar
á efri valdadögum einræðisherrans eini
maðurinn sem hann þáði nokkur ráð af.
Ef til vill var það ein ástæðan fyrir því
að svo fór sem fór: 1988 var gerð öflug
uppreisnartilraun, sem endaði með því
að einræðisherrann neyddist til að af-
sala sér völdum og gerðar voru róttæk-
ar umbætur á efnahagskerfi landsins.
Hershöfðingjunum talnaglöggu tókst þo
að halda völdum með því að beita íbúana
hlóðugu valdi.