Morgunblaðið - 15.08.1996, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 15. ÁGÚST 1996 33
AÐSENDAR GREINAR
Þjónustumiðstöð fyrir
náms- og starfsráðgjöf
MANUDAGINN 19. ágúst verð-
ur formlega opnuð Þjónustumiðstöð
fyrir náms- og starfsráðgjafa á
vegum Rannsóknaþjónustu Háskól-
ans í Tæknigarði. Þjónustumiðstöð-
in er þátttakandi í neti sambæri-
legra miðstöðva sem Evrópusam-
bandið hefur átt frumkvæði að.
Menntamálaráðuneytið hefur falið
Landsskrifstofu Leonardó á íslandi,
sem er rekin af Rannsóknaþjónustu
Háskólans að starfrækja þjón-
ustumiðstöðina.
Hlutverk
Meginarkmið þjónustumiðstöðv-
arinnar er að styrkja náms- og
starfsráðgjöf áíslandi, eins og kost-
ur er innan ramma verkefnaáætl-
ana Evrópusambandsins. Starfs-
mönnum þjónustumiðstöðvarinnar
er ætlað að veita starfandi náms-
og starfsráðgjöfum upplýsingar um
það sem efst er á baugi í faginu í
Evrópu og senda upplýsingar um
íslenskt starfsmenntakerfi til sam-
starfsaðila sinna erlendis. Einnig
geta námsráðgjafar leitað eftir upp-
lýsingum um námsframboð, horfur
á vinnumarkaði, möguleika á
styrkjum, lífskjör.eða starfsþjálfun
í ríkjum Evrópusambandsins í
gegnum það samskiptanet sem evr-
ópskar þjónustumiðstöðvar hafa
myndað með sér síðastliðin ár.
Náms- og starfsráðgjöf er ung
starfsgrein á íslandi og hefur stað-
ið nemendum í mörgum skólum
landsins, á öllum skólastigum til
boða síðastliðin 15 ár. Þar sem
Þjónustumiðstöðinni er m.a. ætlað
að stuðla að þátttöku íslenskra
náms- og starfsráðgjafa í evrópsk-
um samstarfsverkefnum, er hér um
að ræða tækifæri til að
fylgjast með því besta
sem gert er í öðrum
Evrópuríkjum. Starf-
semin hlýtur því að efla
starfsgreinina, ýta
undir þróun nýrra
starfsaðferða og kynna
það sem vel er gert.
Upplýsingamiðlun
Gert er ráð fyrir
þremur megin mark-
hópum sem stendur til
boða þjónustan.
Stærsti hópurinn eru
náms- og starfsráð-
gjafar á öllum skóla-
stigum, en sérstök
áhersla er lögð á framhaldsskólana
til að byija með. í annan stað er
áætlað að veita þjónustu til náms-
og starfsráðgjafa og annarra þeirra
er sinna ráðgjöf við fullorðna t.a.m.
á vinnumiðlunum, ráðningarskrif-
stofum og aðilum sem bjóða upp á
fullorðinsfræðslu. Þriðji markhóp-
urinn er starfsfólk og viðskiptavinir
Landskrifstofu Leonardó að því
marki er varðar upplýsingar um
starfsmenntun og starfsþjálfun hér-
lendis sem og innan Evrópusam-
bandsríkjanna.
Aukið vægi
Sérstakar áætlanir hafa verið
settar fram af hálfu Evrópusam-
bandsins til að auka aðgengi að
náms- og starfsráðgjöfum, víkka
út starfssvið þeirra og veita fé í
margskonar þróunarvinnu. Evrópu-
sambandið hefur ályktað sem svo,
að með auknum hreyfanleika fólks
á milli landa, breytingum á vinnu-
markaði og þróun
upplýsinga- og tækni-
samfélags Verði hlut-
vérk náms- og starfs-
ráðgjafa viðameira en
hingað til hefur
þekkst. Þjónusta
námsráðgjafa hefur
nær eingöngu ein-
skorðast við skólaum-
hverfið en með
breyttum þjóðfélags-
háttum og auknum
áherslum á símennt-
un, þjálfun og alþjóð-
leg samskipti, má bú-
ast við að starfsgrein-
in þróist með sama
hætti og erlendis.
Samspil
Hin mörgu birtingarform mennt-
unar og möguleikar á starfsþjálfun
eru í dag snar þáttur í lífi þeirra
sem vilja fylgjast með nýjungum í
sínu fagi og auka hæfni sína og
réttindi á vinnumarkaði. Sveigjan-
leiki og sjálfstæði við samsetningu
náms getur skipt sköpum fyrir ein-
stakling að nýta hæfileika sína til
fulls og taka ákvarðanir sem verða
honum til heilla. Námsráðgjafinn
leiðbeinir og veitir upplýsingar um
möguleika á námi og starfí og vinn-
ur að því að auka vitund einstakl-
ingsins um viðhorf sín, áhuga og
hæfileika. Ráðgjöfín snýst því fyrst
og fremst um að hjálpa fólki að
þekkja hug sinn, leita eftir viðeig-
andi upplýsingum og taka ákvörðun
um framhaldið.
I heimi sem gerist æ flóknari og
þar sem streymi upplýsinga er mik-
ið og breytilegt þarf að vera greið-
Hulda Anna
Arnljótsdóttir
ur aðgangur að réttum og sam-
ræmdum upplýsingum og hægt að
vega þær og meta með aðstoð fag-
fólks. Náms- og starfsráðgjöf fær
stórt hlutverk í umhverfi sem þessu
og verður sjálfsögð og fjárhagslega
hagkvæm þjónusta fyrir hvern þann
sem vill viðra hugsanir sínar um
framtíðaráform sín, óháð aldri,
starfi eða búsetu.
Krefjandi verkefni
Náms- og starfsráðgjafar standa
frammi fyrir mörgum áskorunum í
þessu nýja og ört vaxandi umhverfi
tækni- og upplýsingasamfélags.
Þar sem starfskraftar þeirra nýtast
á fleiri stöðum en eingöngu í skóla-
kerfinu hafa þeir verk að vinna við
að skilgreina starf sitt i ljósi
breyttra aðstæðna og festa það í
Unga kynslóðin, segir
Hulda Anna Arn-
Ijótsdóttir, er mjög
tæknilega sinnuð.
sessi. Þjónusta þeirra þarf að vera
aðgengileg fyrir alla þá hópa er
standa á tímamótum í námi og í
starfi hvort sem það er fólk án at-
vinnu, nemendur sem hafa hætt
námi eða hyggja á framhaldsnám
éða starfsmenn á vinnumarkaði sem
vilja söðla um.
Námsráðgjafar hafa flestir sér-
menntun í sínu fagi en geta sótt
mikla viðbótarþekkingu og starfs-
þjálfun til þeirra ríkja Evrópusam-
bandsins sem hafa unnið markvisst
að því að auka gæði og árangur í
starfí náms- og starfsráðgjafa með
alþjóðlegum samstarfsverkefnum,
styrkveitingum og greiðu flæði upp-
lýsinga og samskipta. Eitt af stærri
verkefnum sem bíður úrlausnar og
myndi fleyta upplýsingaþætti
námsráðgjafastarfsins inn f fram-
tíðina er að setja upp íslenskan
upplýsingabanka á tölvutæku formi
um nám, störf og vinnumarkað. Til
að sú vinna komi notendum að sem
bestu gagni hefur reynslan erlendis
sýnt að margir aðilar þurfa að koma
að verkinu og að þverfagleg sam-
vinna t.d. skóla, stjórnvalda, fyrir-
tækja eða félagasamtaka er líkleg-
ust til að skila bestum árangri.
Gerð hugbúnaðar
Mikið vantar upp á hugbúnað af
þessu tagi hérlendis en nágranna-
lönd okkar standa mun traustari
fótum j útgáfu og miðlun af þessu
tagi. Áhrifa upplýsingatækninnar
mun gæta jafnt og þétt og hinir
nýju miðlar . bjóða upp á marga
kosti til að nálgast upplýsingar á
auðveldan og aðgengilegan hátt.;
Námsráðgjafar aðstoða skjólstæð-
inga sína við að vinna úr öllu því
fjölbreytta magni upplýsinga sem
er til staðar og þrengja valmögu-
leikana við áhugasvið hvers og eins.
Grpiður aðgangur að tölvum t.a.m.
í skólum og á öðrum þjónustustofn-
unum gefur fólki kost á að nálgast
réttar upplýsingar á þeim tíma sem
því hentar og eftir þeim leiðum sem
það þekkir best til.
Unga kynslóðin í dag er mjög
tæknilega sinnuð og alls ófeimin
við tölvur og aðrar tækninýjungar.
Því má reikna með að vel framsett-
ur upplýsingabanki eða námsefni
um náms- og starfsval þrói fyrr en
ella hugmyndir þeirra um eigin
náms- eða starfsferil. Á þessa teg-
und upplýsingamiðlunar vill starfs-
fólk Þjónustumiðstöðvar fyrir
náms- og starfsráðgjöf leggja
áherslu fyrsta starfsárið. í þeim til-
gangi er höfð til hliðsjónar sú þró-
unarvinna sem farið hefur fram
erlendis og sótt hefur verið um
styrki og einstaka verkefni á þessu
sviði bæði til Evrópusambandsins
og innlendra aðila.
Höfundur er námsráðgjafi og
verkefnnsljóri hjá
Rannsóknaþjónustu Háskólans.
Um gæðahugtakið í
heilbrigðisþjónustunni
SÉRFRÆÐINGA-
FÉLAG íslenskra
lækna telur að með
samkomulagi heilbrig-
isráðuneytis og heimil-
islækna sé boðuð til-
efnislítil og órökstudd
meiriháttar breyting á
ríkjandi ástandi í heil-
brigðiskerfinu. Haldið
er fram að heilbrigðis-
kerfið hafi einkennst
af óvenjulega ódýrum
en jafnframt greiðum
aðgangi að öllum
læknum. Félagið hafn-
ar öllum kerfisbreyt-
ingum sem ganga í þá
átt að mismuna sjúkl-
ingum eða læknum eða skerða val-
frelsi og aðgengi sjúklinga að lækn-
um. Af viðbrögðum lækna virðist
manni stundum að þeir teljí að
gæði í heilbrigðisþjónustu sé sama
og hagsmunir lækna. Þannig er því
ekki varið.
„Að uppfylla fyllstu þarfir við
lægstum kostnaði" er skilgreining
breska heilbrigðisþjónustufræð-
ingsins og prófessorsins Johns Öv.r-
etveit á gæðum. „Að uppfylla
fyllstu. þarfir þeirra sem þurfa þjón-
ustunnar mest við, við lægstum
kostnaði fyrir þjónustuaðila, innan
þeirra marka sem þjónustunni eru
sett með lögum eða ákvörðunum
yfirvalda eða kaupanda." Þessi skil-
greining er ný og frábrugðin gild-
andi viðhorfum. Oft lúta skilgrein-
ingar að einkennum þjónustunnar,
t.d. um valfrelsi og aðgengi sjúkl-
inga að læknum. Slíkar skilgrein-
ingar taka ekki mið af viðbrögðum
viðskiptavinanna og/eða sjúkling-
anna og því sem þeir vilja fá. Ekki
er hægt að vita hvaða
einkenni viðskiptavin-
irnir setja á oddinn.
Skilgreining gæða
getur verið að koma til
móts við þarfir og að
uppfylla óskir viðskita-
vinarins. Við þessa
ásýnd gæðanna verður
að gæta þess að allir
þeir sem þurfi á tiltek-
inni þjónustu að halda
geti nálgast hana og
fengið hana. Þetta á við
um opinbera heijbrigð-
isþjónustu. Ábyrgð
gagnvart öðrum en
þeim sem þegar eru í
tengslum við þjón-
ustuna tekur mið af þörfum heildar-
innar. í skilgreiningu Övretveits er
það að „uppfylla fyllstu þarfir þeirra
sem þurfa þjónustunnar mest við“.
Ekki er hægt að skilgreina gæði
einungis með tilliti til þess að full-
nægja þörfum viðskiptavina og að
mæta eftirspum. Viðskiptavinir heil-
brigðisþjónustunnar vita ekki alltaf
hvað þeir þurfa og óska stundum
eftir aðgerð eða lyfi sem eru þeim
óþarfí, óheppileg og jafnvel skaðleg.
Það ætti að tengja mat sjúklingsins
sjálfs við faglegt mat á þörfum hans
og því hversu yfirgripsmikil þjónust-
an þarf að vera til að uppfylla þarf-
ir hans. Þessi atriði búa að baki
meðvitaðri notkun Övretveit á marg-
ræða orðinu „þarfir“. Tekið er tillit
til þess að þarfír eru skilgreindar
út frá sjónarmiðum sjúklingsins og
fagmannsins sem og einstaklingsins
og út frá hagsmunum heildarinnar.
Með fagmönnum er að sjálfsögðu
átt við þá sem inna heilbrigðisþjón-
ustu af hendi.
Það er hlutverk heil-
brígðisyfirvalda að
marka stefnu, segir
Skúli Thoroddsen,
ekki að reka þjónustu.
Ef heilbrigðisþjónustan kemur til
móts við þarfir sjúklingsins, eins
og sjúklingurinn skilur þær og fag-
maður metur þær, og hún skilar
árangri þarf gæðaþjónusta ekki
endilega að vera fyrir hendi. Þjón-
ustan getur verið óhagkvæm, verð-
mætum er sóað á glæ. Fjármunir
væru betur nýttir til að sinna fleir-
um eða öðru. Gæðaþjónusta er ekki
sú þjónusta sem fullnægir þörfum
viðskiptavinarins, hvað sem það
kostar. Gæðaþjónusta nýtir fjár-
munina best og kemur til móts við
þarfir „við sem lægstum kostnaði".
Hægt er að átta sig á þessu með
aðstoð bílaviðskiptanna: Volga þótti
„gæðabíll" í fyrrverandi Ráðstjórn-
arríkjunum þar sem öðrum bílum
var ekki til að dreifa. Sennilega
dettur engum í hug á Vesturlöndum
að Volga yrði talin gæðaframleiðsla
sem héldi velli í samkeppni á bíla-
markaði þar. Gæði íslensku heil-
brigðisþjónustunnar eru rýr sé not-
uð sú skilreining sem hér hefur
verið reifuð. Ekki er hægt að vita
hvort heilbrigðisþjónustan er hag-
kvæm ef ekki er hægt að bera hana
saman. Á fimm ára tímabili hefur
útgjaldaaukning Tryggingastofn-
unar ríkisins vegna einokunarað-
stöðu um sérfræðiþjónustu lækna
aukist um tæpar 900 milj. kr. Kom-
Skúli
Thoroddsen
um sjúklinga til læknanna hefur
ekki ftolgað á sama tíma. Fjárhags-
vandi Sjúkrahúss Reykjavíkur er
sagður um 300 millj. Þar sem eng-
inn verðsamanburður er fyrir hendi
meðal sérfræðilækna eða annarra
þjónustuaðila er ekki möguleiki á
að bera þá saman eða að tala um
gæði í því sambandi. Hvort Volga
sé gæðabíll borið saman við Merced-
es eða Toyota er augljóslega einfalt.
Hvers konar læknisrannsóknir
fara nú hraðbyri og lyfjakostnaður
eykst sem aldrei fyrr. Apótekin á
íslandi bæta gæði sín og bjóða nú
viðskiptavinum afslátt. Stærsti við-
skiptavinurinn, Tryggingastofnun,
nýtur hins vegar ekki þessa hag-
ræðis. Lyfjakaup hafa heldur ekki
verið boðin út og ávinningar sam-
keppninnar hafa enn ekki verið
nýttir til að ná fram gæðum hjá
lyfsölum að þessu leyti. Sama gild-
ir um læknisrannsóknir. Enn er í
fersku minni að Tryggingastofnun
var gert skilt með dómi að kaupa
sérfræðilæknisþjónustu sem hún
telur sig ekki þurfa, segulómrann-
sóknir. Þær eru taldar auka útgjöld
TR um 100 millj. á þessu ári. Sú
spurning vaknar hvort ekki sé eðli-
legt að efna til útboðs um þessa
þjónustu og aðra. Gefa mætti
sjúkrahúsi Reykjavíkur og Ríkisspí-
tölum kost á að taka þátt í þessu
útboði, taka þátt í gæðanálguninni.
Sennilega mundi það efla spítalana
til gæðaátaks, að taka fjárhagslega
ábyrgð á gerðum sínum, að geta
staðist samkeppni. En það verður
að marka þeim stefnu og skapa
þeim rekstrargrundvöll fyrst.
Ekki er hægt að tala um gæða-
þjónustu ef hún lýtur ekkf skilyrð-
um laga, siðferðis og öðrum stjórn-
unarlegum forsendum. Hún þarf
að uppfylla skilyrði sem eru stund-
um andstæð og höfða til ólíkra
hagsmunahópa.
Það er hlutverk heilbrigðisyfir-
valda að marka stefnu, ekki að reka
þjónustu. Það verður þjónustan að
gera sjálf innan þeirra marka sem
henni eru sett. Hún yerður að geta
staðist samkeppni þar sem sam-
keppni verður við komið. Krafa um
gæði kallar á uppstokkun í kerfinu,
auðvitað með samráði við heilbrigð-
isstéttirnar. Það verður ekki gert
öðruvísi.
Gæði heilbrigðisþjónustunnar eru
þríþætt. Gæði eins og þau horfa
við þörfum viðskiptavinarins. Gæði
eins og þau horfa við fagfólki um
þjónustu við viðskiptavininn. Og
gæði eins og þau horfa við stjóm-
endum sem taka mið af hagkvæmni
og nýtingu fjármuna innan þess
ramma sem settur er.
Þegar þessi atriði hafa náð sam-
an í eina heild nálgumst við gæði
í íslensku heilbrigðisþjónustunni og
fyrr ekki. Þetta verk virðist hafið
í heibrigðisráðuneytinu og því verð-
ur að sinna stöðugt eigi árangur
að nást. Það er eðlilegt að marka
frumþjónustunni starfsstefnu fyrst
eins og nú er verið að gera. Það
er jafneðlilegt og að reyna að átta
sig á því hvað ami að sjúklingi áður
en hann er „skorinn". Það hefur
að vísu komið fyrir að sjúklingur
hefur verið skorinn vegna of mikill-
ar sérhæfingar, en slíkt ætti ekki
að koma fyrir.
Höfundur er lögfræðingur.
(yN SILFURBUÐIN
Kringlunni 8-12 • Sími 568 9066
- Þar færöu gjöfina ■
Glœsileg hnífapör