Morgunblaðið - 24.09.1996, Side 23

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
ÞRIÐJUDAGUR 24. SEPTEMBER 1996 23
Morgunblaðið/Ásdís
MEGINVERKEFNI gagnrýnenda er, að mati Else Marie Bukdahl forseta Konunglegu listaakadem-
íunnar í Kaupmannahöfn, að finna tíma (og rúm) innan fjölmiðlanna.
stjóri Norræna hússins benti á í
fyrirlestri á ráðstefnunni, og heim-
urinn varð óreiðuskrímslinu að
bráð aftur. Jú, guð er kannski
dauður en það er allt í lagi því að
kúratórinn er fæddur. Hann ræðst
á óreiðuna og sjá, upp rís kosmos
úr kaos.
Innlegg tveggja íslenskra lista-
manna í þessa umræðu bentu hins
vegar til þess að aðferðir Harms
eigi sér hljómgrunn hér á landi einn-
ig. Hallgrímur Helgason sagði
(kannski í eilítið írónískum tón) að
það væri einmitt hlutverk sýningar-
stjórans að safna saman verkum
listamanna og láta líta svo út að
þau væru af vitsmunalegum toga,
hann setti þau í vitsmunalegt sam-
hengi. Þorvaldur Þorsteinsson boð-
aði síðan eins konar demókratíser-
ingu listarinnar og sagði að lista-
maðurinn yrði að fara að sætta sig
við þá staðreynd að hann hefði ekki
einkaleyfi á sköpuninni, á því að
búa til listaverk. Óskaði hann eftir
frekara samstarfi við bæði sýning-
arstjóra, gagnrýnendur, blaða-
menn, listfræðinga og aðra sem
hafa með listina að gera um að
skapa eitthvað nýtt. Allt þetta leið-
ir að einni niðurstöðu, dauða listar
mannsins eins og við höfum þekkt
hann í um það bil 200 ár.
Jón Proppé, gagnrýnandi og sýn-
ingarstjóri, fjallaði einnig um visst
samstarf listamanna og gagnrýn-
enda. Listaverkið er, að mati Jóns,
orðið hluti af listumræðunni, orð-
ræðu listanna; það er ekki lengur
frumforsenda hennar heldur aðeins
þátttakandi í henni. Listin er merk-
ingarlaus nema í samhengi við það
ólíkindatól sem listumræðan er.
Þannig stendur ekki einu sinni lista-
verkið á eigin fótum lengur.
Miðjan og jaðarinn,
valdið og sannleikurinn
Miðjan er þar sem sagan nær
hetjulegum hæðum og það á ekki
við um Finnland, sagði Liisa Lind-
gren, finnskur listfræðingur og
gagnrýnandi. Deilt var um það á
ráðstefnunni hvort hugtökin miðja
og jaðar væru gild í listumræð-
unni. Hvort rétt væri að tala um
að sum landssvæði væru í miðju
listheimsins og hefðu þannig meira
vægi en þau sem væru úti á jaðrin-
um. Og hvort til væru menningar-
kimar - eins og pönk, menning
svartra og hommamenning - sem
skilgreindir væru úti á jaðrinum af
ráðandi hópum inni á miðjunni.
Nefnd voru hugtök eins og vald
og sannleikur í þessu samhengi en
fyrirlesarar, sem voru auk Liisu,
Paoio Bianchi, svissneskur listfræð-
ingur og gagnrýnandi, Annelie Po-
hlen, forstöðumaður Kunstverein í
Bonn, og Hannes Lárusson, mynd-
listarmaður, virtust ekki geta komið
sér saman um hvert samhengið
væri á milli þeirra og hugtakanna,
miðja og jaðar. Allt hlýtur þetta þó
að tengjast mjög náið. Sannleik-
urinn er vald. Sá sem hefur sann-
leikann á valdi sínu hlýtur að vera
í miðjunni. Sá sem er hins vegar
ekki innan sannleikans hlýtur að
vera utan miðjunnar, hann hlýtur
að vera á jaðrinum samkvæmt skil-
greiningu handhafa valdsins og
sannleikans. En hver er þá þessi
valdhafi í listheiminum? Varla er
hægt að benda á einhvern einn,
heldur hlýtur að vera um að ræða
einhvers konar „stofnun" í óeigin-
legum skilningi, „listastofnunina"
sem samanstendur til dæmis af
listasöfnunum, listfræðingunum og
sýningarstjórunum. Þessi „stofnun"
heldur uppi fræðilegri orðræðu um
listina sem, eins og Hannes Lárus-
son benti á, er mjög erfitt fyrir
venjulegan listamann að komast inn
í; þetta er lokuð orðræða sem inni-
heldur þó „sannleikann“ um listina
í hvert skipti.
Samkvæmt þessu eru miðjan og
jaðarinn raunveruleg í listaheimin-
um. Þau eru skilgreind afkvæmi
handhafa sannleikans, „listastofn-
unarinnar". Hvort miðjan er tóm,
eins og Annelie spurði, er svo ann-
að mál.
Saxófón-
kvartett í
Sigurjóns-
safni
NY DANSK Saxofonkvartet
heldur tónleika í Listasafni
Siguijóns Ólafssonar í kvöld,
þriðjudagskvöld, kl. 20.30.
Ny Dansk Saxofonkvartet
var stofnaður 1986. Þótt fé-
lagar kvartettsins hafi gaman
af að leika sígilda tónlist
leggja þeir ríka rækt við að
kynna nýja tónlist. Hafa mörg
tónskáld Dana samið verk
handa þeim og mörg þeirra
er að finna á fyrstu geislaplöt-
unni sem kvartettinn gaf út.
Kvartettinn skipa Jorgen Bove
sópransaxófón, Christian Hou-
gaard altsaxófón, Torben Eng-
hoff tenórsaxófón og Per Eg-
holm baritonsaxófón.
Tríó Reykja-
víkur á Selfossi
TRÍÓ Reykjavíkur leikur í Sel-
fosskirkju í kvöld kl. 20.30.
Á efnisskrá eru trio opus
97 í B dúr, Erkihertogatríóið,
eftir L.V. Beethoven.
Hljóðfæraleikararnir eru,
Guðný Guðmundsdóttir fiðla,
Gunnar Kvaran selló og Hall-
dór Haraldsson píanó.
ÍFIMMTU og síðustu tónleik-
arnir í tónleikaröð
Sérstæður listamaður
LIA Frey-Rabine og Selma Guðmundsdóttir.
Morgunblaðið/Kristinn
_________TONLIST____________
íslcnska óperan
EINSÖNGSTÓNLEIKAR
Lia Frey-Rabine óperusöngkona og Selma Guð-
mundsdóttir píanóleikari fluttu söngverk eftir
Wagner, Verdi, Bartók og útsetningar eftir Adolf
Busch. Laugardagurinn 21. september 1996.
FLYTJENDUR á sviði tónlistar velja sér oft
viðfangsefni er hæfa skapgerð, hæfileikum, kunn-
áttu og smekk þeirra. Einnig ræður uppruni flytj-
andans miklu um tilfinningu hans fyrir sinni eig-
in heimalist eða því sem fjarri honum stendur.
Mikill meirihluti vestrænnar tónlistar á upphaf
sitt í Evrópu og má segja, hvort sem mönnum
líkar betur eða verr, að meginhluti heimslistarinn-
ar í tónlist hafi orðið til á mjög afmörkuðu svæði.
Líklega telja margir þetta of mikla einföldun þó
bent sé á að tónlist fyrir kóra, orgel, píanó, strengi,
hljómsveitir, einsöng og óperur, hafi upphaflega
orðið til á afmörkuðum svæðum og átt þar sitt
blómaskeið, undir handaijaðri afburða einstakl-
inga. í nútímanum hefur listin orðið alþjóðleg
fyrir tilverknað fjölmiðlanna, fyrst með hljómplöt-
unni þá útvarpinu og síðan með kvikmyndum og
sjónvarpi, svo að segja má þeir sem hafa lifað
sinn dag á seinni hluta .tuttugustu aldarinnar
hafi fyrstir manna getað hiýtt á tónlist frá öllum
tímum. Áður fyrr gleymdist mest allt gamalt og
aðeins einstöku verk lifðu af sinn tíma og voru
flutt einstaka sinnum en nýja tónlistin réð í skjóli
yfirburða í hljófærasmíði og tæknikunnáttu flytj-
enda. Nú hefur þetta snúist við og áhuginn fyrir
því gamla hefur aukist, mjög líklega vegna þess
að höfundar nútímans hafa ekki ráðið við hraða
fjölmiðlunarinnar og flytjendur því æ meir orðið
að leita til liðins tíma. Nútíminn er þess vegna í
eins konar markaðssamkeppni við gamla og viður-
kennda tónlist og hallar þar oft á, varðandi list-
ræn gæði og fegurðarmat.
Saga óperunnar er skemmtilegt dæmi um þetta
markaðsstríð hins gamla og nýja og þar standa
fá tónskáld fremst í flokki og jafnvel aðeins ein-
staka verk sumra merkismanna. Þarna hefur
fjölmiðlunin hrint af stað eins konar æði og stutt
er síðan kvikmyndir um ævi Mozarts, Verdis og
Wagners juku ótrúlega á vinsældir þessa höfunda
og má segja að um sams konar sprengingu hafi
verið að ræða og þegar Mendelssohn flutti Matt-
heusarpassíuna.
Wanger hefur nú endanlega sest að hér á landi
og verður trúlega stutt í að óperur hans verði
sviðsettar hér á landi. Til þess vantar aðeins
herslumuninn í aðstöðu, þ.e. í húsakosti. Banda-
ríska óperusöngkonan Lia Frey-Rabine átti sinn
þátt í uppfærslu Niflungahringsins hér á landi
og mjög líklega einnig í stofnum Wagner-félags
hér. Sl. laugardag hélt hún ásamt Selmu Guð-
mundsdóttur eftirminnilega tónleika í Islensku
óperunni og flutti meðal annars efnis þijú verk
eftir Wagner, Dich, Teure Halle úr Tannháuser,
Wesendonck-ljóðin og Liebestod úr Tristan og
Isolde. Þrátt fyrir að píanóundirleikur Wagners
sé mótaður af hugmyndum hans í hljómsveitarrit-
hætti og að betur hefði hljómað saman að heyra
rödd Liu Frey-Rabine með hljómsveit, var margt
sérlega fallega hljómandi og var túlkun hennar,
t.d. í Im Treibhaus, þriðja ljóðinu í Wesendonck-
ljóðunum og því síðasta, Tráume sérlega failega
mótuð bæði af hálfu söngvara og píanóleikara.
Hápunktur tónleikanna var Liebestod sem Lia
Frey-Rabine söng mjög vel.
Fimm söngvar eftir Verdi voru fallega fluttir
og sérstaklega tvö lög, sem eru mjög ólík að
stemmningu, nefnilega Nell’orror di notte oscura,
drungalegt lag og Brindisi, liressilegur drykkju-
söngur. Fimm söngvar eftir Béla Bartók, op. 16,
bera þess merki að hann fékkst ekki mikið við
sönglagagerð en píanóundirleikurinn er aftur á
móti mjög glæsilegur og þar blómstraði leikur
Selmu. Lia Frey-Rabine hefur látið þess getið að
hún leiti uppi sjaldflutt verk og það voru að þessu
einmitt útsetningar á amerískum negrasálmum
eftir fiðlusnillinginn Aldolf Buch.
Þarna mátti greina þau skil sem eru á milli
menningarsvæða, annars vegar einfaldar og
áhrifamiklar tónhendingar svartra þræla, rændra
sínum heimahögum og tónmál hins menntaða
Erópubúa, sem umvafði þessi einföldu lög kunn-
áttu er átti sér allt annan uppruna en fátækt og
ófrelsi. Hin ríka tjáningarþörf svötu þrælanna var
eins og vafin í pijál allsnægta og fékk því falska
og tilbúna merkingu, þrátt fyrir ágæta túlkun og
leik Liu Frey-Rabine og Selmu Guðmundsdóttur.
Lia Frey-Rabine er sérstæður listamaður, hef-
ur einkum lagt sig eftir flutningi á verkum
Wagners og er á því sviði mjög góð, eins og
heyra mátti á þessum tónleikum og listahátíð
fyrir tveimur árum, í hlutverki Brynhildar, sem
í okkar sögum er sögð vera Buðladóttir. Þrátt
fyrir að Wagner sé hennar sérgrein á hún til
önnur blæbrigði, eins og kom sérlega vel fram
í einu af aukalögunum, Draumlandinu, eftir Sig-
fús Einarsson, en þar náðu hún og Selma að
magna upp sterka og óvenjulega stemmningu,
þrungna list og fegurð.
Jón Ásgeirsson
NYHONNUN
Léttari # Meðfærilegri
Rsestivagnar
Á EINSTÖKU VERÐI
MlNlVA6NINN
Er tveggja
hólfa.
Hentar
jafnt
stofnanir
og
heimili.
Auðvelt
aðbera
hann milli
hæðaán
þess að taka pressuna
úrvagninum.
Mini vagninn Litli stóri vagninn
TANDUR
Dugguvogi 1-104 Reykjavík
Verð kr. 15.998.- án vsk.
Verð kr. 8.554.- án vsk.
Burðargrind úr heilsteyptu plasti
sem gerir hann mun léttari en
aðra vagna. Allir hlutar vagnsins
framleiddir til að endast.
Nick vagninum fylgja tvær 15L.
föturogpressa. Rilsan handfang.