Morgunblaðið - 10.10.1996, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 10. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
ALÞJÓÐA GEÐHEILBRIGÐISDAGURIIMIM
Um lokanir
geðdeilda og
áhrif þeirra
SÍÐASTLIÐIN sum-
ur hafa lokanir geð-
deilda verið í brenni-
depli. Geðdeildum er
lokað vegna spamaðar
sem síðan reynist lítill
sem enginn þegar upp
er staðið, vegna þess
kostnaðar sem í raun
leggst á þjóðfélagið í
kjölfar lokananna. Hér
á eftir kemur reyns-
lusaga mín af þessum
lokunum, en ég er að-
standandi. Konan mín á
við geðhvarfasýki að
stríða. Þegar einkenni
veikindanna koma upp
er nauðsynlegt fyrir
hana að fá strax pláss
á spítala, til þess að koma í veg fyr-
ir langvarandi veikindi. Sumarið ’95,
í júní, fóru að koma fram einkenni
veikinnar eftir mikið álagstímabil.
Konan mín fann það að hún var að
verða veik, og á föstudagskvöldi
gerir hún mér grein fyrir því, og
ákváðum við að fara á mánudeginum
upp á spítala. Við gerðum það og
fengum. viðtal við lækni á spítalan-
um. Svörin sem við fengum þar voru
á þá leið að því miður væru lokanir
í gangi, og ekki væri hægt að leggja
hana inn vegna plássleysis. í staðinn
fékk hún lyf, sem áttu að draga úr
áhrifum veikindanna. Lyfin sem hún
fékk voru það sterk að hún gat ekki
unnið einföldustu heimilisstörf, svo
sem að elda sér eithvað að borða. Á
mínum vinnustað var sem betur fer
fullur skilningur á þessu og gat ég
því farið heim í hádeginu, og aðstoð-
að hana með matinn og annað sem
þurfti að gera. Á föstudagsmorgni
var ég búinn að fá nóg af þessu,
bæði vegna hjáiparleysis hennar og
einnig vegna þess að því miður höfðu
lyfm ekki haft þau áhrif sem þau
áttu að hafa. Ég fór því með hana
upp á spítala og fékk loksins inn-
lögn. Það var mikill iétt-
ir, því að þessir dagar
voru mjög erfiðir. Á
þriðjudegi þar á eftir
virtist hún vera komin
í nokkuð gott jafnvægi,
þannig að hún var spurð
að því af læknum, hvort
hún vildi ekki útskrif-
ast. Hún varð mjög feg-
in að útskrifast. Allt
virtist ætla að ganga
vel, því næstu tvær vik-
umar voru mjög góðar.
En þá kom reiðarslagið.
Hún fór, ásamt dóttur
okkar, með foreldrum
sínum í sumarbústað,
en ég átti enn eftir að
vinna í eina viku áður
en ég fengi frí. Strax á fyrsta degi
ferðarinnar fóru að koma fram ein-
kenni, sem urðu til þess að ég fór
og sótti hana í sumarbústaðinn. Þá
vikuna ágerðust veikindin, sem end-
uðu með því að hún var lögð inn,
mjög veik.
Eftir tvær vikur var henni sagt
að útskrift, nálgaðist. Hún fékk einn-
Geðsjúkdómar eru
þeirrar gerðar, segir
Ingimundur K. Guð-
mundsson, að ekki er
hægt að fresta meðferð.
ig að vita, á fundi, að það vantaði
pláss og bauðst hún þá til að útskrif-
ast strax. Það var og samþykkt. Ég
var ekki spurður, en þar sem hún
var orðin tiltölulega frísk var lítið
hægt að segja við þessu. Enn virtist
allt ætla að ganga vel og gerði það
næstu vikuna. Við höfðum ákveðið
að halda upp á 25 ára afmælið mitt
Ingimundur K.
Guðmundsson
í ágúst. Þegar líða tók að því ágerð-
ust veikindin aftur. Þegar aðeins
voru þrír dagar í afmælið fékk hún
kaupæði, sem oft fylgir þessum veik-
indum, og vissi ég þá strax hvað var
farið að gerast. Eg vildi ekki að hún
missti af afmælinu, þannig að við
gerðum ekkert í þessu fyrr en eftir
afmælishelgina. Aðfaranótt þriðju-
dags hringdi ég upp á spítala og vildi
strax fá innlögn fyrir hana. Sá sem
svaraði sagði að því miður væri allt
fullt og við yrðum að bíða eftir
morgunvaktinni. Þessa nótt var lítið
sofið. Morguninn eftir fórum við upp
á spítala, og fengum fljótlega inn-
lögn, en ég veit ekki hvort útskrifa
hefur þurft einhvern annan í staðinn.
í þetta skipti var henni ekki hleypt
heim fyrr en meðferð lauk, og var
endanleg útskrift um áramótin
’95;’96.
Áhrifin af reynslu þessari voru
mjög mikil. Það að geta ekki strax
fengið fulla meðferð, sem þarf, er
mjög slæmt. Sagt er að aðgerðir sem
þessar eigi að spara fé, en ég held
í raun að sparnaðurinn hverfi í afleið-
ingunum. I okkar dæmi verður tekju-
missir á heimilinu. í stað þess að
hafa að minnsta kosti 30.000-
40.000 kr. laun (50% starf), þá hafði
konan mín aðeins 13.000 kr. sjúkra-
bætur á mánuði á tímabilinu. Éf hún
hefði fengið strax fulla meðferð, þá
hefði hún getað verið útskrifuð og
komin í vinnu í september. Kostnað-
ur ríkisins er í raun þessi: minni
tekjuskattar (íjölskyldutekjur voru
lægri), minni eyðsluskattar (þar sem
minna er um pening til að eyða), og
hærri kostnaður vegna spítalavistar
(dvöl á spítala lengist, þannig að
kostnaður pr. manneskju eykst).
Þessar spamaðaraðgerðir hefðu í
raun getað valdið langvarandi (krón-
ískum) veikindum þannig að hún
hefði orðið öryrki með öllum þeim
tilkostnaði sem það hefur í för með
sér fyrir ríkið. Hvemig getur ríkið í
raun rökstutt það að um sparnað sé
að ræða? Geðsjúkdómar eru því mið-
ur þannig, að ekki er hægt að fresta
meðferð, eins og kannski er hægt í
sumum líkamlegum tilfellum. Geð-
sjúkur maður, sem veikist, þarf þjón-
ustu strax, og ekki síðar en strax.
Ég vil að lokum þakka starfsfólki
geðdeildanna. Það var ótrúlegt að
fylgjast með því, í þessu gífurlega
álagi sem á því var, standa sig svo
vel sem það gerði.
Höfundur er adstandandi og situr
í stjóm Geðhjálpar.
Geðsjúkdómar
- geðheilbrigði
í DAG er alþjóðlegi
geðheilbrigðisdagur-
inn sem haldinn er um
allan heim til að vekja
athygli á því sem
nauðsynlegt er að
gera í geðheilbrigðis-
málum. Margir sem
heyra talað um geð-
heilbrigði leiða hug-
ann strax að geðsjúk-
dómum. En geðheil-
brigði er hins vegar
mun víðtækara en að
vera laus við geðsjúk-
dóma. Við sækjumst
öll eftir geðheiibrigði
án þess að vita stund-
um hvernig á að skilgreina hug-
takið. Geðheilbrigði einstaklings-
ins ákvarðast af innra jafnvægi
og vellíðan en hvernig tengslum
hans við aðra er háttað og hvern-
ig til tekst við dagleg verkefni
skiptir einnig miklu máli. Margt
hefur áhrif á geðheilsuna. í raun
býr enginn við góða geðheilsu öll-
um stundum.
Geðsjúkdómar eru veikindi sem
hafa fylgt mannkyninu frá önd-
Ekki má, segir Tómas
Zoega, koma til lokana
geðdeilda.
verðu. Ekkert bendir til þess að
tíðni alvarlegra geðsjúkdóma eins
og gepklofa hafi vaxið á þessari
öld. Ákveðnar vísbendingar eru
um að þunglyndi sé aðeins að
aukast og aukning hefur orðið á
neyslu áfengis og annarra vímu-
efna. Þegar á heildina er litið eru
geðsjúkdómar álíka algengir hjá
konum og körlum. Þunglyndi og
ákveðnir kvíðasjúkdómar eru al-
gengari hjá konum en áfengis-
vandamál eru töluvert
algengari hjá körlum
en konum.
Umræða um geð-
sjúkdóma einkennist
oft af fordómum, sem
beinist helst að þeim
sem eru veikastir.
Stundum virðist sem
fordómarnir séu á
undanhaldi, en greini-
lega er grunnt á þeim.
Fordómar eru skað-
legir og verða til þess
að fólk leitar sér síður
aðstoðar og oft ekki
fyrr en i óefni er kom-
ið. Þetta er slæmt sér-
lega í ljósi þess að árangur með-
ferðar á geðsjúkdómum er fylli-
lega sambærilegur við árangur
meðferðar annarra sjúkdóma.
Opinber umræða snýst að miklu
leyti um þá sem eru veikastir og
þurfa á mestri meðferð og umönn-
un að halda. Víst er að þessi hóp-
ur býr við skertan hlut. Á hinn
bóginn vill gleymast að mun stærri
hópur er eingöngu veikur um
stundarsakir, þarf annaðhvort á
stuttri sjúkrahúsvist að halda eða
sem er mun algengara, að öll
meðferðin fer fram utan stofnana.
Viða fara fram miklar rann-
sóknir á orsökum og eðli hinna
ýmsu geðsjúkdóma og stöðugar
framfarir eiga sér stað í meðferð.
íslendingar hafa verið mjög virkir
í rannsóknum þessum, oft í sam-
vinnu við útlendinga. Hlutfallslega
er þó þvi miður enn veitt til muna
minna fé tii rannsókna á geðsjúk-
dómum miðað við umfang þeirra
borið saman við fé sem veitt er
til rannsókna á öðrum sjúkdómum.
Hér á landi hafa aðstæður fyrir
geðsjúka batnað verulega á síð-
ustu áratugum. Þeir sem eru veik-
ir langtímum saman eiga enn und-
ir högg að sækja en hluti þeirra
Tómas
Zoega
GEÐHVÖRF
Um þessar mundir er að koma út á vegum Lyfjaverslunar íslands hf. bæklingur, sem nefnist
Geðhvörf. Hann ú’ahar um samnefndan sjúkdóm sem á ensku heitir „manic-depressive disorder“.
Bæklingur þessi er skrifaður af ungum manni, sem hefur átt við þennan sjúkdóm að stríða. Morg-
unblaðið birtir hér á eftir á alþjóðlegum geðheilbrigðisdegi kafla úr bæklingi þessa unga manns
ásamt formálsorðum læknis hans. Að þeirra ósk er engra nafna getið.
ÚR FORMÁLSORÐUM LÆKNIS
„Hann kom upp úr áramótum, hvattur af fjölskyldu og vinum.
Hár og grannvaxinn; glæsilegur ungur maður. Hafði lokið menntaskóla
með láði og hlotið námsstyrk í fjarlægu landi. Með góða greind í
vöggugjöf og getuna til að flytja fjöll. Nú höfðu þessar heilladísir
brugðist honum í Háskólanum; hann náði ekki tökum á haustönninni.
Eftir því sem elja hans óx varð árangurinn minni. Hann hnýtti ekki
viðfangsefnin sömu hnútum og samferðamennirnir. Raunveruleiki
hans varð frábrugðinn þeirra.
Hann var augljóslega með geðræn einkenni. Spurning hvað var í
uppsiglingu og af hvaða toga. Hann skildi sjálfur að eitthvað var úr
lagi og að hann var hjálpar þurfí. Hann fékk lyf við einkennunum
og brátt varð hann sem fyrr og meðferðinni lauk. Á fáum misserum
gekk hann í gegnum hæðótt landslag þunglyndis og oflætis. Sjúkdóms-
myndin varð skýr; geðhvörf, þegar hugurinn sveiflast stjórnlaus á
milli endimarka geðrófsins. Landamæri hugarfóstursins og raunveru-
leikans illgreinanleg eða á stundum rofín til fulls....
...Við ræddum um fyrirbyggjandi meðferð er síðasta kastinu lauk.
Enn naut hann eiginleika sinna; næmis og glöggs mats á staðreynd-
um. Síðan hefur mikið vatn runnið til sjávar. Námsáfanga er lokið
og enn skal sótt á brattann.
Vinur minn átti hugmyndina að samantekt upplýsinga um sjúkdóm-
inn geðhvörf og ég hvatti hann og studdi. Uppspretta skrifa hans
var vonbrigði að sjá ungt fólk tæra líf sitt á báli afneitunar á sjúk-
dómnum og þar með höfnun á tækifærum til heilbrigðs lífs. Það er
von mín að umhyggja hans megi verða til hjálpar".
Læknirinn
Geðhvörf
í bæklingi þessa unga manns, sem
nú er að koma út segir m.a.:
„Geðhvörf, eða öðru nafni oflæt-
is-þunglyndis sjúkdómur, einkenn-
ist ýmist af geðhæðar- eða geð-
lægðartímabilum. Sjúkdómurinn
hamlar getu til eðlilegra athafna
í daglegu lífi, truflar dómgreind
eða leiðir til ranghugmynda. Sjúkl-
ingar fá ýmist einkenni oflætis eða
þunglyndis, eða eingöngu einkenni
oflætis. Langur tími getur liðið á
milli geðsveiflanna og á þeim tíma-
bilum er sjúklingurinn eðlilegur á
geði. Ef sjúklingurinn er án með-
ferðar má búast við 7-15 stórum
sveiflum á meðalævi. Sumir veikj-
ast þó aðeins einu sinni. Ólíkt
þunglyndi sem getur skotið upp
kollinum hvenær sem er, láta geð-
hvörf nær alltaf fyrst á sér kræla
hjá ungu fólki. Hlutfall þeirra sem
veikjast er u.þ.b. einn af hverjum
hundrað og er enginn kynjamun-
ur. Erfðir eru taldar mikilvægur
orsakaþáttur í mörgum sjúkdóms-
tilfellum.
Allt frá því ég man eftir hafði
ég verið hvatvís og ör drengur
enjafnframthugsandij feiminn
og eftirtektarsamur. Eg varfróð-
leiksfús og drakk ímig hvert fróð-
leikskorn er hraut af vörum eldra
fólks. Ég var skapstór og kraft-
mikill en með saklausa og tilfinn-
inganæma sál. Ég var heilbrigt
barn sem varð heilbrigður ungl-
ingur ogsá unglingur gekk nokk-
uð sléttan veg menntunar og heil-
brigðra lifnaðarhátta. í skóla
gekk mér vel, lærði mikið og
uppskar ríkulega. Það bar aldrei
á neinni alvarlegri andlegri van-
líðan fyrr en ég fékk mitt fyrsta
þunglyndiskast, þá á Iokaári í
menntaskóla 19 ára gamall.
Veikindin helltust yfir mig í lok
haustannar ogþeim linnti ekki
fyrr en með rísandi sólu í febrúar
árið eftir. Þennan tíma var ég
vart mönnum sinnandi, gekk illa
að halda mat niðri, hélt mig mest
inni á herbergi, kveið fyrir smá-
vægilegustu hlutum og leið á allan
hátt bölvanlega. En sakir velvild-
ar skólayfirvalda settu veikindin
ekki strik í námsframvindu mína
og lauk ég námi það vor með
góðum vitnisburði. “
Einkenni oflætis
„Oflæti er nokkuð fátíðara en
þunglyndi. Sjúkdómseinkennin
eru oftast gagnstæð þeim er koma
fram í þunglyndi. Geðslag hækkar
og sjúklingurinn finnur fyrir mik-
illi líkamlegri og andlegri vellíð-
an. Hinsvegar er þol fyrir áreiti
lítið og getur mikil ánægja og
gleði skyndilega breyst í æsing
og reiði. Sjúklingurinn getur orð-
ið yfirþyrmandi, átt erfitt með að
hiusta á aðra og þola afskipti
annarra. Sjálfsljórn minnkar og
duldar hvatir koma fram, t.d. geta
kynhvöt og árásarhvöt orðið sýni-
Iegri. Sjúklingnum líður eins og
hann eigi heiminn og að ekkert
geti breytt hamingju hans.
Eftir að hafa lokið mennta-
skólanámi ogtýnt þunglyndinu
leið mér vel. Áður óþekkt jákvætt
viðhorf til lífsins hafðigert vart
við sig og hjálpaðiþað til við að
gera hlutina léttari. Næstu tvö
árin dvaldi ég við nám erlendis.
Allt sem ég tók mér fyrir hendur
heppnaðist vel og taldi égfullvíst
að þunglyndið fylgdi mér ei leng-
ur. Við heimkomuna tókst ég á
við háskólanám ogþað var upp
úr þvísem hlutirnir fóru aðger-
ast. Eftir að hafa sótt skólann í
u.þ.b. einn mánuð fór hegðun mín
að breytast, ég varð örari, ætlaði
mér of mikið, varð mjög eirðar-
laus og upptekinn af sjálfum mér.
Fyrst taldi ég uppsveifluna eðli-
lega þar sem ég hafði undanliðnar
vikur tekið inn örvandi heilsulyf
ættað frá Austurlöndum. En þeg-
ar svo var komið aðég var hættur
aðgeta sofið varð ég smeykur.
Fljótlega eftir að svefninn rask-
aðist fór innsæi mitt á eigin
ástandi aðhverfa. Hugmyndir
sem ég veit nú að voru ranghug-
myndir virtust falla vel inn í minn
tilbúna veruleika og þegar á leið
h varf ég yfir í annan heim ogþað
besta var að þar lifði ég í eigin
sannfæringu ogleið vel.
Svefnþörf minnkar og stundum
hlakkar sjúklingurinn svo mikið