Morgunblaðið - 10.10.1996, Blaðsíða 44

44 FIMMTUDAGUR 10. OKTÓBER 1996
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
HELGISKÚLASON
Vinur hefur kvatt með gusti, án
málalenginga, en það var hans stíll.
Kvikur, kraftmikill og alltaf tilbúinn
í ný átök við lífið og listina. Forvit-
inn og leitandi, beið ekki eftir að
honum væru falin verkefni heldur
lét sjálfur til skarar skríða þegar
hann fékk áhuga á einhverju. Alltaf
vakandi þegar listir voru annars-
vegar.
Daginn áður en hann kvaddi svo
skyndilega kom hann ásamt Helgu
í heimsókn til síns gamla leiklistar-
nema og vinar í rúm þijátíu ár. Þau
voru að koma af myndlistarsýningu
,*í Hafnarborg. Helgi lét það ekki
aftra sér þó hann ætti að leggjast
inn á spítala daginn eftir til að
gangast undir erfíða lyfjameðferð,
sýningin í Hafnarfirði lofaði góðu
og þar með var lagt í hann. Þann
dag kvaddi Helgi með kossi og bar-
áttuglampa í augum, sjálfum sér
líkur.
Þau Helgi og Helga létu fjar-
lægðir heldur ekki aftra sér fyrir
tveimur árum þegar þau voru er-
lendis og lögðu lykkju á leið sína
til að vera hjá mér þegar Fróði
sonur minn lést. Ég kveð Helga að
sinni og þakka honum fyrir vinátt-
una og samstarfið.
Fyrir hönd Félags íslenskra leik-
'ara þakka ég Helga Skúlasyni fyrir
þau ár sem hann sat í stjórn þess
sem varaformaður og ég þakka líka
þann mikla áhuga sem hann sýndi
félaginu alla tíð. Það var ómetan-
legt að hafa jafn reyndan og áhuga-
saman listamann með á fundum
félagsins. Leiklist á íslandi verður
fátækari þegar stórleikari á borð
við Helga hverfur af sviðinu. Helgu
Bachmann, eiginkonu hans og fé-
laga í einu og öllu, og fjölskyldu
hans sendir félagið sínar innileg-
^istu samúðarkveðjur.
Helgi Skúlason var mikill leikari.
, En bezt lék hann sitt eigið hlutverk
í lífinu sjálfu. í þessu hlutverki
ræðst orðstírinn sem forfeðumir
lögðu meiri áherzlu á en allt annað;
að hann deyi aldrei þegar hann vex
af miklum mannkostum. Það er
hinn endanlegi leikdómur um þessa
mannkosti sem öllu ræður um eftir-
mælin. Hvað sem list Helga Skúla-
sonar líður og einstæðri listsköpun
hans, smekk og næmi, verður sann-
___Jeikurinn um manninn sjálfan,
hjartalag hans og drengskap, sá
orðstír sem er öllum leikdómum
æðri.
Sviðið er autt. Og það ríkir þögn
í salnum. Aðeins skrjáf í þurru laufi
þegar tíminn fer hjá.
\ Við töluðum síðast við þau Helgu
j þegar við horfðum saman á Jerúsal-
i em í Háskólabíói fýrir skemmstu
; og við Helgi vorum sammála um
> það sem fram fór á tjaldinu; einnig
hnökrana. Efnið var heldur fram-
andlegt og við hefðum kosið okkur
1 aðra Jerúsalem þegar sú himneska
Íborg stígur niður til jarðar. En það
er undarleg tilfmning, eftir á að
‘ hyggja, að hafa átt síðustu orða-
^ ’».kiptin við Helga Skúlason um þetta
efni sem tengist lífi okkar allra og
I dauða. Sízt af öllu grunaði mig að
þar yrði staðar numið á sviðinu
mikla sem kallar sífelldlega á nýtt
fólk, nýjar kynslóðir - og nýtt lauf
sem fýkur í vindinum.
Þau Helga voru að sjálfsögðu
1 saman þegar við hittum þau þarna
1 í Háskólabíói og hann í síðasta sinn.
j Nú stendur hún í bylnum stóra sein-
ast og við Hanna biðjum þess að
henni farnist vel í þeim átökum,
enda mikinn styrk að sækja þar sem
_ er fyrrnefndur orðstír og sú auðlegð
sem er fólgin í ástsamlegum minn-
ingum. Við kynntumst þeim á heim-
, ili Helgu Valtýsdóttur og Björns
Thors þegar lífið blasti við eins og
heiður óendanlegur dagur á öræf-
um. Og vinátta okkar æ síðan,
i flekklaus og nærandi, hefur í senn
verið gleðiauki og tilhlökkunarefni.
Við höfum átt saman góðar upp-
lestrastundir, og hvemig get ég
þakkað þeim þær - eða aðild að
verkum sem ég hef sett saman á
stopulum stundum? En allt heyrir
það til löngu liðnum tíma. Og
ástæðulaust það sé tíundað þótt nú
sé þetta nefnt í þakklætisskyni að
leiðarlokum.
Grátvíðirinn
fellir haustgræn
tár
á fuglsvængjum
hverfur tréð
til himins.
Matthías Johannessen.
Eftir yndislegt síðsumar hvolfist
haustið allt í einu yfir og hann
Helgi mágur minn hverfur frá okk-
ur jafn óvænt og snögglega sem
sumarið. Við sitjum eftir döpur og
hljóð og minningarnar leita á hug-
ann. I fjóra áratugi hefur Helgi
verið einn af fjölskyldunni og eigin-
lega finnst mér hann alltaf hafa
verið hjá okkur. Fyrstu böm for-
eldra minna voru tvíburar sem
skírðir vom Helgi og Jón, en þeir
dóu í bernsku. Aftur fæddust þeim
tveir drengir sem báðir lifa og þeir
hlutu sömu nöfn. Svo undarlega
vildi til að þegar við Helga hittum
mannsefni okkar, heita þeir líka
Helgi og Jón, en þessi nöfn hafa
lengi fylgt móðurætt okkar.
Mér er í fersku minni þegar Helgi
fór að venja komur sínar á æsku-
heimili okkar á Óðinsgötunni, ungur
og snaggaralegur, svo ólíkur okkur
þó, svona skarpleitur og með þetta
makalaust glæsilega stóra, bogna
nef og svo var hann alltaf ánægð-
ur. Og það var einmitt þessi ánægja
sem mér fannst einkenna Helga
umfram annað, hann virtist alltaf
sjálfum sér nógur, una glaður við
sitt. Meðan aðrir vom að streða og
hamast fór hann sér hægt og hlut-
irnir virtust koma til hans áreynslu-
laust. Helgi var gæfumaður, hann
var miklum listrænum hæfileikum
búinn, þannig að hann hefði líklega
allt eins getað orðið myndlistarmað-
ur eða tónlistarmaður, allt virtist
leika í höndum hans. En leiklistin
varð fyrir valinu og hann komst
fljótt í röð eftirsóttustu og bestu
leikara landsins og frægð hans
barst út fyrir landsteinana. í einka-
lífi brosti gæfan líka við honum,
hann fékk þá einu konu sem hann
vildi eiga, hún var alltaf drottningin
hans og saman tókst þeim að gera
hvunndaginn að dálítilli veislu. Þótt
á móti blési stundum var alltaf
hægt að finna eitthvað til að gleðj-
ast yfir. Saman auðguðu þau Helga
og Helgi íslenskt leiklistarlíf til
muna og léku á fyrri árum hvert
stóra hlutverkið á fætur öðm og
sá tími sem þau störfuðu í Iðnó var
einhver fijóasti tími leikhúsa á ís-
landi, þar sem hvert stórverk leik-
húsbókmenntanna á fætur öðru var
tekið fyrir.
Helgi var einnig mikilvirkur leik-
stjóri og vann á því sviði mörg af-
rek og er skemmst að minnast frá-
bærrar sýningar á Þremur konum
stómm, á þessu ári. í fari Helga
var aldrei að finna dramb eða sjálf-
umgleði þrátt fyrir velgengnina,
viðmót hans einkenndist alla tíð af
hlýju og vinsemd.
Þó ótímabær dauði hafi hrifið
Helga á brott er tækninni svo fyrir
að þakka, að á komandi ámm eigum
við áreiðanlega oft eftir að njóta
listar Helga á skjánum og hin djúpa,
mjúka rödd hans kemur til með að
hljóma um langan aldur. Helgi og
Helga, óijúfanleg tvennd, alltaf
nefnd í sömu andrá. Nú em erfiðir
tímar runnir upp hjá Helgu minni,
hún hefur misst besta vininn sinn.
Ég get bara vonað og óskað henni
þess að hún finni huggun í minning-
unni um þennan góða og Ijúfa dreng
sem Helgi var og styrk til að halda
áfram þar til leiðir liggja saman á
ný og hvunndagurinn verður aftur
að dálítilli veislu.
Helgi mágur, vertu kært kvaddur
af okkur Jóni.
Hanna.
Þegar mér bámst þær fregnir
að sýningar í Þjóðleikhúsinu væm
felldar niður vegna veikinda Helga
Skúlasonar, þá varð mér strax ljóst
að eitthvað alvarlegt hlyti að vera
að, því ég minnist þess ekki, að á
löngum listamannsferli Helga hafi
nokkm sinni orðið að fella niður
sýningu hans vegna. Það var ekki
hans stíll. Leikhúsið hafði forgang
í hans lífi. Sú varð líka raunin þvi
hann lést eftir stutta sjúkdómslegu
og er óhætt að segja að allir sem
þekktu hann og til hans em harmi
slegnir.
Ég var utanbæjar þegar ég hafði
spurnir af veikindum Helga og ég
fékk ekki við neitt ráðið, minning-
arnar ruddust fram í huga mér. Það
var líka af mörgu að taka, því við
Helgi þekktumst lengi og vinátta
hans og konu hans Helgu hefur
verið stór þáttur í mínu lífi.
Ég nýt þeirra forréttinda að hafa
notið vináttu Helga um langt ára-
bil. Við vorum börn, 8 eða 9 ára,
þegar vinátta okkar hófst. Við urð-
um strax einkavinir. Við vorum
saman í bamaskóla, fermdumst
saman, vorum saman í skóla á
Laugarvatni, vorum saman í skát-
unum í Keflavík, tókum saman þátt
í leiksýningum í Keflavík, bæði hjá
Helga S. og Framnessystmm. 011
unglingsárin var ég s.s. heimagang-
ur á heimili Helga og hann á heim-
ili mínu. Það leið varla sá dagur
að við værum ekki saman á þessum
árum.
Þegar við vomm 16 ára ók faðir
minn okkur til Þingvalla, en við
Helgi höfðum ákveðið að fara í viku
ferðalag gangandi með bakpoka og
tjald. Við gengum s.s. frá Þingvöll-
um að Laugarvatni, en þá var eng-
inn bílvegur þar á milli, aðeins
hestavegur. Við vorum feijaðir yfir
Tungufljót á blikkskektu á leið okk-
ar upp í Hreppa, en við fórum yfir
Hvítá á Brúarhlöðum, gengum síð-
an að Hrana og yfir Galtafell og
endaði ferðalagið í Birtingarholti
hjá móðurfólki Helga, en Helgi á
ættir sínar að rekja á þessar slóðir
í báðar ættir, því faðir hans var úr
Hreppunum.
Þetta ferðalag er alveg einstætt
í minningunni fyrir margra hluta
sakir. Þarna ræddum við framtíðina
og gerðum áætlanir, sem allar
meira og minna gengu eftir. Við
höfðum enga myndavél með okkur,
en samt eru einhvers staðar til fjöl-
margar myndir frá þessu ferðalagi,
því Helgi hafði með sér teikniblokk,
blýanta og pastelliti og var öllum
stundum teiknandi það, sem fyrir
augu bar.
Og þá kem ég að því, að Helgi
var alveg sérstaklega fjölhæfur
maður, hann teiknaði og málaði
myndir, þannig að mátt hefði halda
að hann væri atvinnumaður á þessu
sviði strax á unga aldri. Þá var
hann með eindæmum músikalskur,
spilaði á píanó á dansleikjum í
Ungó í Keflavík í fjölda ára á ungl-
ingsámnum. Helgi var tvímæla-
laust hæfileikaríkasti maður sem
ég hef kynnst.
Það var því margt sem barðist
um í honum á unglingsárunum. Því
eitt var víst að hann ætlaði í list-
nám, en hvaða listgrein yrði fýrir
valinu vafðist fyrir honum af aug-
ljósum ástæðum. Ég er þess fullviss
að Helgi hefði náð mjög langt,
hvaða listgrein, sem fyrir valinu
hefði orðið, hann var þannig per-
sónuleiki, hann lagði sig alltaf allan
fram við allt sem hann tók sér fyr-
ir hendur, hann vann að því af lífi
og sál og af öllu hjarta. Það var
því mikill ávinningur fyrir leiklistina
í landinu, að hann skyldi hafa valið
leiklistina að sínu ævistarfi.
Það var kvöld eitt haustið 1952
að við Helgi vomm á gangi efst á
Skólavörðustíg þegar hann trúði
mér fyrir þvi, og var með alveg
sérstakan glampa í augunum, að
hann væri orðin ástfanginn í fyrsta
skipti á ævinni og hann hefði fund-
ið þá stúlku, sem hann mundi getað
elskað ævilangt. Það gekk eftir.
Hjónaband þeirra Helgu og Helga
var alveg einstakt. Samheldni
þeirra, samstaða um alla hluti og
augljós ást þeirra hvort á öðm vakti
athygli allra þeirra sem umgengust
þau. Það hvíldi einhver skínandi
fegurð yfir hjónabandi þeirra, það
var eins og þau væm alltaf í til-
hugalífinu.
Framlag Helga til leiklistarinnar
í landinu er feikilega mikið að vöxt-
um. Hann varð strax, sem ungur
maður, einn eftirsóttasti leikari
landsins. Persónusköpun hans var
alveg einstæð, hann skapaði per-
sónur með skýmm og ákveðnum
hætti, en jafnframt vom þær svo
einlægar og sterkar, að þær lifðu
með manni lengi eftir að sýningum
lauk og margar þeirra eru manni
enn ferskar i minni. Og það er jafn-
framt ótrúlegur fjöldi hlutverka sem
hann hefur leikið bæði á sviði, í
kvikmyndum og útvarpi.
Þá leikstýrði Helgi fjölda leikrita,
bæði hjá atvinnuleikhúsunum, í
sjónvarpi og útvarpi, jafnframt því,
sem hann var um árabil athafna-
mesti leiklistarkennari landsins og
er fjöldi starfandi leikara í dag fyrr-
verandi nemendur hans. Þá lék
Helgi í fjölda kvikmynda, bæði inn-
lendra og erlendra, þannig að orð-
stír hans sem leikari hefur borist
langt út fyrir landsteinana. Helga
verður tvímælalaust minnst sem
eins mikilhæfasta leikara og leik-
húslistamanns þessarar aldar.
Það er því mikil eftirsjá að Helga,
þegar hann hverfur svo skjótt frá
okkur og hefði vafalaust átt eftir
að vinna mörg leiklistarafrekin enn,
ef heilsan hans hefði leyft það. En
við getum þó heilshugar þakkað
fyrir hans mikla og ómetanlega
framlag til leiklistarinnar í landinu,
sem við eigum eftir að njóta góðs
af um langan aldur, því áhrif hans
og kunnátta og allt það sem hann
miðlaði öðrum, mun vissulega lifa
áfram með íslenskri leiklist.
Að lokum vil ég þakka Helga
vináttu hans og sömuleiðis Helgu
eiginkonu hans, en vinátta þeirra
hefur verið stór hluti af mínu lífí
eins og áður sagði og á ég þá sér-
staklega við unglingsárin, en ekki
síður við það, hvernig þau tóku mér
þegar ég kom heim frá námi, svo
og öll árin sem við bjuggum hlið
við hlið á Suðurgötunni. Minningin
um þessi tímabil mun ævinlega
verða mér dýrmæt.
Ég vil færa Helgu, bömum henn-
ar og fjölskyldu allri innilegar sam-
úðarkveðjur mínar og minnar fjöl-
skyldu.
Gísli Alfreðsson.
Kveðja frá Leikfélagi
Reykjavíkur
í aldarlangri sögu Leikfélags
Reykjavíkur em áfangar og tíma-
mót sem marka þáttaskil í sögu
leiklistarinnar í landinu. Gjaman
er í því sambandi minnst þeirrar
afdrifaríku ákvörðunar að halda
áfram starfi félagsins eftir að Þjóð-
leikhúsið tók til starfa en önnur
merk tímamót urðu rúmum áratug
síðar þegar gert var samkomulag
við borgarstjórann í Reykjavík,
Geir Hallgrímsson, um stóraukin
framlög til Leikfélagsins sem gerðu
því fært að fastráða hóp leikara og
fyrsta leikhússtjóra félagsins.
Formaður Leikfélags Reykjavík-
ur á þeim tíma var Helgi Skúlason,
ungur og vaxandi leikari og leik-
stjóri, sem hafði nokkrum árum
fyrr valið sér Leikfélagið sem
starfsvettvang í þeirri bjargföstu
trú að þar væri vaxtarbroddur leik-
listarinnar í landinu. Engum bland-
ast hugur um að það skref sem
félagið þá steig af stórhug og bjart-
sýni undir forystu Helga skipti
sköpum um framtíð félagsins sem
atvinnuleikhúss. Leikfélag Reykja-
víkur stendur í ómetanlegri þakkar-
skuld við hann fyrir hans hlut að
þessu máli. En Helgi var ekki að-
eins í forystu félagsins á þessum
miklu breytingatímum heldur einn
virtasti leikari og leikstjóri Leikfé-
lagsins þau ár sem hann starfaði
þar. Hlutverk hans hjá Leikfélaginu
voru fleiri en upp verða talin hér
og mörg ógleymanleg þeim sem
sáu. Hér verður aðeins nefndur
rómaður leikur hans í Föngunum í
Edda Þórarinsdóttir,
formaður Félags íslenskra leikara.