Morgunblaðið - 22.11.1996, Blaðsíða 46

46 FÖSTUDAGUR 22. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
FERÐ LAGAIMEMA TIL LANDSINS HELGA
er lagabálkur sem geymir grund-
vallarlög gyðinga - Halakha.
Avextir og grænmeti (Genesis
1:29) og „hrein“ dýr (Genesis 7:2)
eru dæmi um mat sem telst kos-
her. í grundvallaratriðum teljast
öll klaufdýr með alklofnar klaufir
sem jórtra fæðu sína vera hrein.
Svína- og hérakjöt eru t.d. ekki
kosher, því svín hafa klaufir en
jórtra ekki fæðu sína og hérinn
jórtrar en hefir ekki klaufir (Le-
viticus 11). Skv. Mishnah verða
„hreinir" fuglar að hafa sarp, inn-
yfli sem auðvelt er að ijarlægja
og klær. Allt kjöt ránfugla er bann-
að að leggja sér til munns. í dag
er strangtrúuðum gyðingum heim-
ilt að snæða allt fuglakjöt sem er
„hefðbundið“, en deilur hafa risið
um hvað telst vera hefðbundið í
þessum efnum. T.d. er heimilt að
borða fasanakjöt í sumum gyð-
ingasamfélögum en ekki öðrum.
Kalkúnakjöt er dæmi um fuglakjöt
sem almennt telst vera kosher.
Loks mætti geta að þeir fiskar ein-
ir teljast „hreinir" sem hafa a.m.k.
einn sundugga og hreistur.
Sem dæmi um kashrut-reglu
mætti geta reglunnar í 5. Mósebók
(Deuteronomium 14:21), en þar
segir að ekki megi sjóða kið í mjólk
móður sinnar. Rabbínar hafa túlk-
að þessa reglu mjög strangt, þann-
ig að ekki megi matreiða eða borða
í bland kjöt og mjólk. Þetta hefir
haft í för með sér að strangtrúað-
ir gyðingar verða að nota séráhöld
í kjöt og séráhöld í mjólkurvörur
þegar matreitt er, geyma verður
hvora matartegund um sig aðskilið
og nota verður mismunandi diska
og hnífapör þegar þeirra er neytt.
Þvo og þurrka verður öll áhöld sem
notuð hafa verið til að matbúa og
borða annars vegar kjöt og hins
vegar mjólkurvörur í sitthvoru lagi.
Sé farið strangt eftir Talmud þá
vera 6 tímar að líða milli neyslu á
mjólk og kjöti. Kosher-veitinga-
staðir skiptast í staði þar sem kjöt
er framreitt og staði þar sem rétt-
ir úr mjólkurvörum eru á boðstól-
um. Strangtrúaðir gyðingar geta
því t.d. aldrei borðað ost-hamborg-
ara eða kjötrétti með ijómasósu.
En látum þetta gott heita um
ísraelskan mat.
Eftir.að hafa sofið út og snætt
fyrstu ísraelsku máltíðina, hittist
tæpur helmingurinn af íslending-
unum í miðbæ Tel Aviv. Hýslarnir
okkar ætluðu að sýna okkur torgið
þar sem Yitzhak Rabin var ráðinn
af dögum tæpum tveimur mánuð-
um áður. Torgið ber nú nafn þessa
fyrrverandi forsætisráðherra ísra-
els, Kikkar Rabin (Rabinstorg).
Þegar við komum að torginu var
enn mikið af vaxi á götunum vegna
þess mikla fjölda kerta sem fólk
skildi eftir á þessum sorgarstað. Á
veggjum hússins, þar sem Yitzhak
Rabin flutti hinstu ræðu sína,
höfðu hundruð manna skrifað
minningarorð eða kvæði, þannig
að allir veggir voru þaktir. Alls
staðar blasti við kveðjan „Far vel
vinur“, en þau orð voru tekin úr
minningarræðu Clintons Banda-
ríkjaforseta um Rabin _ og urðu
táknræn fyrir samhug ísraela og
sorg vegna þessa mikla missis. Á
staðnum þar sem Rabin féll fyrir
kúlum tilræðismanns síns, Yigal
Amin, voru enn logandi kerti og
stór blómakrans. Við stöldruðum
við í stutta stund á Rabinstorgi
en settumst síðan inn á kaffihús á
Sheinkinstræti, sem er í lista-
mannahverfi Tel Aviv. Þaðan
fylgdumst við með skrautlegu
mannlífi, en alls kyns manngerðir
gengu framhjá, arabar, klæðskipt-
ingar, hermenn, listamenn, ferða-
menn, fjölskyldufólk o.fl. Okkur
var sagt að á föstudögum væri oft
mikið af fólki í bænum, því næsti
dagur, laugardagurinn, Shabbat,
hvíldardagur gyðinga, er tekinn
mjög hátiðlega og eru allar versl-
anir, söfn og skemmtistaðir m.a.
lokaðir þá.
Tíminn leið fljótt. Fyrr en varði
var komið kvöld, en þá hittumst
við öll, íslensku laganemarnir,
ásamt ísraelskum gestgjöfum okk-
OLÍUFJALLIÐ - Allraþjóðakirkjan og kirkja Maríu Magdalenu.
Haldið til Israels
Ferðalagið til ísraels
ÞAÐ VAR á kuldalegum vetrar-
degi, fimmtudaginn 4. janúar 1996,
sem við, 3 laganemar, greinarhöf-
undur og leiðsögumaður okkar, pró-
fessor Stefán Már Stefánsson, héld-
um áleiðis til landsins helga. Hluti
af ísraelshópi okkar hafði farið út
viku fyrr til þess að fagna áramót-
unum i London og beið okkar þar,
en til London var förinni fyrst heit-
ið. Alls vorum við ísraelsfaramir
11 talsins: Stefán Már Stefánsson
prófessor,_ Arnhildur Guðmunds-
dóttir, Áslaug Guðmundsdóttir,
Einar Hannesson, Eva Margrét
Ævarsdóttir, Kolbeinn _ Ámason,
Kristrún Heimisdóttir, Óttar Páls-
son, Ragnheiður Jónsdóttir, Sigur-
björg Ásta Jónsdóttir og Sigurður
Kári Kristjánsson.
í London hittist allur hópurinn
fyrst við vegabréfsskoðun hjá ísra-
elska flugfélaginu E1 Al. Gífurleg
öryggisgæsla var hjá E1 A1 og
gættu m.a. tveir vopnaðir lögreglu-
menn farþeganna. Okkur var ekki
öllum hleypt inn í einu að af-
greiðsluborðunum heldur fengum
við aðeins eitt og eitt að fara inn
í sal þar sem starfsmenn E1 A1
grandskoðuðu vegabréf og „yfir-
heyrðu“ alla farþegana af örygg-
isástæðum. Allt var þetta heldur
svifaseint en skapaði þó ákveðna
öryggiskennd. A.m.k. var hryðju-
verkamönnum með þessu móti
gert erfiðara fyrir að koma
sprengju eða öðrum hættuskap-
andi hlutum um borð í flugvélina.
Spurningar sem starfmenn E1
A1 lögðu fýrir okkur voru m.a. um
hvort við hefðum áður komið til
lsraels;_ hvort við þekktum ein-
hverja ísraela, araba eða aðra að-
ila í Mið-Austurlöndum og þá
hveija; hver tilgangur ferðarinnar
til ísraels væri og hversu lengi við
ætluðum að vera. Spurt var um
hvort einhver og þá hver borgaði
fyrir ferð okkar til ísraels. Síðan
voru spurningar um hvort við ætt-
um sjálf töskurnar undir farangur
okkar, hvort nokkur möguleiki
væri á að töskurnar hefðu víxlast
við aðrar og hvort við hefðum ný-
legum mat væri haldið _að okkur
en vel var gert við okkur Islending-
anna í þeim efnum og fengum við
að kynnast ísraelskri matgerðarlist
frá öllum hliðum. ísraelar virðast
borða á öllum tímum sólarhrings
og mikið í hvert sinn. Eftir á að
hyggja er ferðin eftirminnilegust,
hvað varðar mat, fyrir það magn
af pítubrauðum sem við átum. Inni
í pítunum voru til skiptis hafðir
þjóðréttir ísraela, Hummus, Te-
hina og Felafel. Hummus er þykkt
baunamauk, búið til úr bauninni
Cicer arietinum, Tehina, mauk,
sem búið til úr sesamfræjum og
ólívuolíu og Felafel eru litlar djúp-
steiktar bollur, búnar til úr krydd-
jurtum og sömu baunategund og
Hummus. Sum okkar brögðuðu
einnig í fyrsta skipti Bourekas, sem
eru þunnar kökur úr filoudeigi,
fylltar með kartöflumauki, osti eða
spínati; Schwarma lambakjöt, sem
skorið er í þunnar sneiðar af teini
sem snýst og óafvitandi átum við
a.m.k. einu sinni kjúklingalifur,
auk margra annarra rétta sem
ekki var spurt nánar út í. Við vor-
um heppin að því leyti að janúar-
mánuður er aðaluppskerutími jarð-
arbeija í ísrael þannig að berin sem
við snæddum voru alltaf nýtínd og
• fersk og af þeirri stærð sem varla
sést í verslunum hér. Yfirleitt voru
allir ávextir bragðmiklir og góðir
í ísrael.
ísraelsku laganemarnir, sem við
gistum hjá, fóru ekki strangt eftir
kashrut-reglum, svo sem strang-
trúaðir gyðingar gera. Kashrut-
reglur segja til um hvort matur
telst vera kosher, en kosher merk-
ir í lauslegri þýðingu: „það sem er
í samræmi við helgisiðarit. Þegar
sagt er að tiltekinn matur sé kos-
her þýðir það einfaldlega að gyð-
ingum sé heimilt að neyta hans
skv. helgisiðaritum. Það rit sem
einkum er miðað við í þessum efn-
um er Talmud, trúarleg lögbók
gyðinga.
Talmud, uppistaðan í gyðinga-
trú, hefir fólgnar í sér túlkanir
rabbína, æstupresta gyðinga, ann-
ars vegar á Gamla testamentinu
og hins vegar Mishnah, en Mishnah
Stuttu síðar hélt hvert okkar út í nóttina í
fylgd bláókunnugs ísraela - aðeins
lögfræðin tengdi okkur, segir Ragnheiður
Jónsdóttir, í 1. grein sinni af fjórum.
lega orðið viðskila við töskurnar
þannig að unnt hefði verið að
lauma einhveiju í þær. Þessar og
aðrar spurningar voru síðan endur-
teknar uns E1 Al-starfsmennirnir
létu sannfærast um að við værum
ekki fúlustu fól og fjandmenn gyð-
inga heldur einungis á leið í heim-
sókn til fagfélaga okkar í ísrael.
Eftir „yfirheyrsluna" var gerð á
okkur vopnaleit og handfarangur
okkur gegnumlýstur en að því
loknu fengum við öll brottfarar-
spjöld og aðgang að biðsal E1 Al.
Við höfðum varla sest og komið
okkur fyrir þar þegar kallað var á
okkur og okkur bent að fylgja ör-
yggisverði niður í kjallara til þess
að gangast við töskum okkar og
öðrum farangri. Þær töskur sem
við bentum á, voru síðan opnaðar
og framkvæmd sprengjuleit með
þvi að róta nokkuð í þeim. Ekkert
stórlega athugavert fannst við
þessa leit og að lokum komumst
við öll í breiðþotu E1 A1 og nú
varð ekki aftur snúið - við vorum
á leið til landsins helga, ísraels.
Flugið til ísraels tók tæpa 5 tíma
frá London og þegar við lentum í
Tel Aviv þurftum við að færa tím-
ann fram um 2 klukkustundir. Á
Ben Gurion-flugvelli var rigningar-
úði. Reyndar rigndi næstum því
allan tímann meðan á ferð okkar
í ísrael stóð, enda hávetur.
Eftir að við höfðum náð í farang-
ur okkar, héldum við til móts við
ísraelska kollega okkar sem komið
höfðu til þess að taka á móti okk-
ur. í forsvari fyrir ísraelsku mót-
tökunefndinni var frú Tamar Gidr-
on, prófessor í skaðabótarétti við
Stjórnunar- og lögfræðiskóla Tel
Aviv (The College of Management
Academic Studies Law School).
Eftir að hafa heilsað öllum tóku
hún og Stefán Már að skipta okk-
STAÐURINN þar sem Ytiz-
hak Rabin var myrtur.
ur íslenska hópnum niður á ísra-
elsku laganemana, sem myndu
koma til með að hýsa okkur, þ.e.
vera hýslarnir okkar, eins og við
kölluðum þá, næstu tíu dagana.
Tilviljun ein var látin ráða því hver
gisti hjá hveijum. Stuttu síðar hélt
hvert okkar út í nóttina í fylgd
bláókunnugs ísraela - aðeins lög-
fræðin tengdi okkur. Ævintýraferð
til ísraels var rétt hafín.
Fyrsti dagurinn í ísrael
Þar sem við vorum dreifð um
alla Tel Aviv-borg hjá hýslum okk-
ar var nokkuð misjafnt hvað við
gerðum fyrsta daginn okkar í ísra-
el. Flest okkar sváfu fram yfir
hádegi, þreytt eftir hálfs sólar-
hrings ferðalag.
Þegar við vöknuðum var það
reynsla flestra að alls kyns nýstár-