Morgunblaðið - 08.12.1996, Blaðsíða 2

2 B SUNNUDAGUR 8. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
NIKKELVERKSMIÐJURNAR á Kólaskaga spúa eitri dag og nótt.
Myndin er tekin í niðamyrkri seint um kvöld.
Morgunblaðið/Karl Blöndal
Umhverfismál
í molum
IVEGARKANTI á leið-
inni frá Múrmansk til
Nikel standa tvö rauð
hús og skera sig úr í
hvítum snjónum. Við
húsin er ekki hræðu
að sjá, en einn hundur
stendur tjóðraður við
vegg og geltir án afláts. Á húsun-
um eru lítil skilti, gul og rauð, sem
á er skrifað kyrillísku letri á rúss-
nesku: Bannsvæði - lífshætta. Við
eftirgrennslan kemur í Ijós að
þarna er um að ræða geymslustað
fyrir kjarnorkuúrgang. Gæslan er
engin og
geymsluskúm-
um veitti ekki
af viðhaldi þótt
þar væri geymd
grásleppa.
Hinn geisla-
virki úrgangur
á þessum stað
stendur þó ekki
undir bemm himni eins og úra-
níum-brúsarnir í Andrejeva-flóa,
sem hafa verið á berangri frá því
i upphafi sjöunda áratugarins.
Hylkin em farin að láta á sjá. Þau
eru sprungin og lokin farin að
losna. Vatn rennur hindmnarlaust
í þau og úr.
Hvergi í heiminum er jafn marga
kjamakljúfa að finna og á Kóla-
skaga. Samkvæmt Bellona eru þar
18% af kjarnakljúfum heimsins,
182 í notkun og 135 sem hafa
verið teknir úr umferð. Sérfróðir
menn segja að það sé ekki spum-
ing um það hvort þama verði stór-
slys heldur hvenær, verði ekkert
að gert. Rússar hafa hins vegar
ekki efni á að ganga frá kjamorku-
úrgangi og geislavirkum efnum og
á meðan þeir fá enga hjálp að utan
verður ástandið óbreytt.
Vandl Noróurflotans
Stór hluti vandans er vegna
Norðurflota rússneska sjóhersins,
sem hefur þurft að leggja kjarn-
orkukafbátum án þess að geta
gengið almenni-
lega frá þeim. í
Rússlandi em
hins vegar
margir þeirrar
hyggju að það
sé ekki aðeins í
verkahring
Rússa að leysa
þennan vanda,
Vesturlönd beri einnig ábyrgð.
„Vandi Norðurflotans hófst í
kalda stríðinu," sagði Sergei
Filipov, fulltrúi norsku umhverfis-
verndarsamtakanna Bellona, á
blaðamannafundi í Múrmansk.
„Vestrið átti einnig þátt í að skapa
vandann og nú er kalda stríðinu
lokið þannig að það er sameigin-
legt verkefni að finna sameiginlega
lausn."
Fyrir um fimm árum var ákveð-
ið að hefja aftur samvinnu, sem
UMHVERFISMÁL í Rússlandi eru
í molum. Valerí Mensjikov, sem
situr í öryggisráði Rússlands, hef-
ur umhverfismál á sinni könnu og
er ómyrkur í máli þegar
hann talar um ástandið.
Hann sagði á blaða-
mannafundi í Múr-
mansk að lífríki væri í
hættu á 14% rússnesks
landsvæðis. 50 milljónir
manna byggju á þessu
svæði.
„í Rússlandi er nú svo
komið að lífslíkur
drengs, sem fæðist í
dag, eru ekki nema 59
ár,“ sagði Mensjikov.
„Þetta þýðir að hann
deyr áður en hann nær
eftirlaunaaldri. Það er
hægt að lýsa þessu
ástandi sem ögrun eða
ógnun, en eitt er víst: hörmungar
blasa við Rússlandi."
Ágangur á náttúruauðlindlr
Mensjikov sagði að ein helsta
ógnin við lífrikið væri ágangur á
náttúruauðlindir.
„Við héldum í upphafi markaðs-
búskapar að með því að láta meng-
unarvaldana borga gjöld væri
hægt að vernda auðlindirnar,"
sagði Mensjikov. „Fimm árum síð-
ar leikur kapítalismi lausum hala
í Rússlandi. Auðlindir eru ekki
nýttar heldur rændar.“
Samkvæmt opinberum tölum
eru tré felld á tveimur milljónum
hektara árlega og jafnstórt svæði
ræktað upp á ný á sama tíma.
Mensjikov sagði að þegar sann-
leiksgildi þessara talna hefði verið
kannað hefði komið í Ijós að sýnu
meiri skógur var felldur en gefið
var upp.
„Ástand skóglendis í Karelíu er
háskalegt og það, sem þar hefur
gerst, glæpsamlegt," sagði Mensj-
ikov.
En þetta eru ekki einu umhverf-
isspjöllin. Olía er unnin úr jörðu
með gamaldags aðferðum og
rennur óheyrilegt magn utan við
leiðslur. Sjálfar
leiðslurnar valda
einnig miklum vand-
ræðum. 700 leiðslur
springa árlega. Talið
er að margar millj-
ónir tonna af olíu
tapist og leki út í
umhverfið á ári í
flutningum.
Mensjikov sagði
gervihnattamyndir
sýna að ekkert svæði
í heiminum væri jafn
upplýst og Vestur-
Síbería. Ástæðan
væri olíueldar. Þeg-
ar þar við bættist
gas, sem slyppi úr
leiðslum út í andrúmsloftið, mætti
skilja orð A1 Gore, varaforseta
Bandaríkjanna, þess efnis að áhri-
faríkast í baráttunni gegn gróður-
húsaáhrifunum væri að stöðva
gaslekana í Síberíu.
Hann kvaðst hafa beðið há-
skólastúdenta í Moskvu að rann-
saka hvort náttúran gæti jafnað
sig á næstu 15 árum ef hætt yrði
að vinna olíu þar sem vinnslan er
mest í Síberíu. Niðurstaðan hefði
verið sú að á 80% svæðisins hefði
mengun valdið slíkum skaða að
lífríkið mundi ekki jafna sig.
70% vatns óhæf til drykkjar
Hann sagði að 70% Rússa hefðu
drykkjarvatn, sem væri óhæft til
drykkjar vegna mengunar frá
efnaverksmiðjum. Mengun í and-
rúmslofti væri mikil og á 80 helstu
iðnaðarsvæðunum væri hún stund-
um tífalt meiri en eðlilegt teldist.
Vegna mengunar í lofti og jörðu
væri helmingur allrar mjólkur,
sem framleidd væri í Rússlandi,
hættulegur börnum.
hafði legið niðri í hálfa öld. 11.
janúar 1993 var undirrituð yfirlýs-
ing um svæðisbundið samstarf á
norðurslóðum, svokölluðu Barents-
svæði, milli Norðurlandanna og
Rússlands í bænum Kirkenes í
Norður-Noregi. Hugmyndin var
upprunnin í norska utanríkisráðu-
neytinu og tilgangurinn að tryggja
frið og stöðugleika í samskiptum
við grannríkið í austri. Öryggis-
hagsmunir Norðmanna voru einnig
í fyrirrúmi, sem og umhverfismál.
í upphafi átti að leggja áherslu á
smærri verkefni, en metnaðurinn
hefur aukist jafnt og þétt.
Elturborgln Nikel
Stærsta verkefnið er endumýjun
nikkelbræðslunnar í borginni Ni-
kel, sem er skammt frá norsku
landamærunum. Mengunin þar í
borg er yfirgengileg. Feiknarlegir
skorsteinar spúa eitri dag og nótt.
í tíð Sovétríkjanna var Nikel borg
uppgripa. Þangað kom fólk, vann
í nokkur ár og hélt brott með
nægt fé til að geta keypt húsnæði
eða komið undir sig fótunum. Nú
er öldin önnur. Kaupið hrekkur
skammt og þeir sem búa í Nikel
eiga ekki undankomu auðið. Nikel
og nágrannabærinn Sapoljarní, þar
sem nikkelnámurnar er að finna,
heyra til þess svæðis sem Valerí
Mensjikov, sem sér um umhverfis-
mál í rússneska öryggisráðinu,
hefur í huga þegar hann talar um
menguðustu svæði Rússlands. Það
er númer 60 í röðinni yfir helstu
mengunarpytti landsins.
Petsjenga-nikkelverksmiðjan
gefur frá sér sex sinnum meiri
brennisteinstvísýring en allur sam-
anlagður iðnaður Norðmanna og
mikið af úrfellinu berst til Noregs.
Talið er að það muni kosta 1,7
milljarða norskra króna (um 17
milljarða íslenskra króna) að gera
umbætur í verksmiðjunni og leysa
mengunarvandann. Norðmenn
hafa heitið 300 milljónum norskra
króna (um þremur milljörðum ís-
lenskra króna) til þessa verkefnis,
en lítið virðist ætla að verða úr
framkvæmdum.
Eigendur verksmiðjunnar virð-
ast ekki hafa á pijónunum að veija
miklu fé í Nikel. Fyrirtækið er í
vandræðum og skuldar um 700
milljónir dollara (um 46 milljarða
króna). Borís Jeltsín Rússlandsfor-
í VEGARKANTI stendur geymsla fyrir geislavirkan úrgang.
ÍIASKI
AKOLASKAGA
VALERI Mensjikov