Morgunblaðið - 08.12.1996, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 8. DESEMBER 1996 B 23
stefnt að því að ferðast víðar inn á
lendur þess og nema meira.“
Tónsmíðarnar og Saga
Borgarættarinnar
Það hijómar kannski einkenni-
lega að tónskáld frá Vínarborg geti
orðið fyrir áhrifum í tónsköpun sinni
frá íslandi. Hvemig stendur á þessu?
„Það er beinlínis rangt þegar tal-
að er um að íslendingar eigi sér litla
tónlistarhefð. Þvert á móti eiga ís-
lendingar sér ríka tónlistarhefð. Ég
dáist að forníslenskri tónlist, þjóð-
lögum, þjóðdönsum og kviðum og
hef samið ýmis verk undir áhrifum
íslenskrar tónlistar. Ég nýt þess
einnig að lesa_ íslensk ljóð og semja
við þau lög. íslenskur skáldskapur
hefur orðið mér uppspretta í tón-
sköpun og þriðjungur verka minna
tengist íslandi. Ég hef til að mynda
samið tónlist við fjórtán ljóð Davíðs
Stefánssonar úr Svörtum fjöðrum
og við sjö ljóð eftir Gunnar Dal sem
kallast einu nafni Kastið ekki stein-
um.“
Og svo hefur þú samið óperu
við eitt af öndvegisverkum íslenskra
bókmennta, Sögu Borgarættarinn-
ar eftir Gunnar Gunnarsson. Hvern-
ig vildi það til?
„Jú það er rétt og sú óperusmíð
átti sér nokkurn aðdraganda því
nóttina eftir jarðarför stjúpafa míns
dreymdi mig sérkennilegan draum.
Þá birtist mér stjúpafi minn nýlátinn
og segist vera sendur til mín með
þann boðskap að ég eigi að semja
óperu. Ég taldi mig alls ekki færan
um slíkt en viðbrögð hans urðu á
þá lund að ef ég færi ekki eftir því
sem hann segði fengi ég aldrei frið.
Síðan leiðir hann mig í kirkjuna þar
sem hann hafði starfað lengi sem
organisti og setur mig niður fýrir
framan hljóðfærið og byijar að spila
tónlist sem hljómaði einkennilega i
mín eyru. Að því loknu sagði ég við
hann að ég hefði enga sögu að
byggja á. Þá svaraði hann mér að
ég myndi fínna efnivið óperunnar í
bók sem ég ætti sjálfur í bókaskápn-
um mínum og að þeim orðum sleppt-
um var hann horfinn. Þegar ég vakn-
aði fór ég að bókaskápnum og tók
út af handahófi eina bók og var það
Saga Borgarættarinnar eftir Gunnar
Gunnarsson í þýskri þýðingu. Löngu
áður hafði ég lesið þessa skáldsögu
en gat engan veginn ímyndað mér
hana sem óperuefni. Nokkrum mán-
uðum seinna kynntist ég Oskar
Willner sem var frægur leikari í
Vínarborg og sagði honum frá þess-
um draumi. Hann varð forvitinn og
vildi fá að lesa sögu Gunnars. Hann
hreifst af sögunni og samdi síðan
leiktexta upp úr henni og í samein-
ingu unnum við óperutextann.
Fyrstu uppköst óperunnar eru frá
1975 og ég kláraði hana um 1985.
Sagan sjálf er bara bakgrunnur
óperunnar því sögu Gunnars er auð-
vitað ekki hægt að segja í heilu lagi
í óperu. Fyrir mér er Saga Borgar-
ættarinnar spursmál um fyrirgefn-
ingu syndanna og mannlega samvist
og um spennu milli gamalla hefða
og nýrra siða. Frásögn Gunnars er
alveg stórkostleg og mér finnst mjög
freistandi að semja tónlist út frá
skáldsögu. Ég myndi hvetja hvern
þann útlending sem langar að skilja
íslenska lífshætti að lesa Sögu Borg-
arættarinnar eftir Gunnar Gunnars-
son og íslandsklukkuna eftir Halldór
Laxness. Frásögn þessara tveggja
bóka er að mínum dómi lykillinn að
íslenskri mannsál."
En hefur þú samið tónlist undir
beinum áhrifum frá landinu og fólk-
inu sem hér býr?
„í mínum huga er ísland frá
náttúrunnar hendi eitt fárra landa
í heiminum sem líkja má við sköp-
unarverk guðs. í hvert sinn sem ég
kem hingað blasir við mér lifandi
sköpunarverk, náttúra og veðurfar,
mannlíf og menning sem á sér eng-
ar hliðstæður. Tónsmíði er hinsveg-
ar sköpunarverk mannsins. Ég nýt
friðsældarinnar og fegurðarinnar á
Islandi til að hlusta eftir mínum
innri manni. Náttúran hjálpar mér
til þess. Þess vegna kemur tónlistin
mín ekki að utan heldur miklu frem-
ur að innan en undir áhrif umhverf-
isins. Ég væri allt öðruvísi tónskáld
ef ég hefði ekki kynnst íslandi.
Landið, þjóðin og menningin hefur
haft mikil áhrif á tónsmíðar mínar.“
En er hægt að segja að þú legg-
ir sérstaka áherslu á nútímann í
verkum þínum eða hvert sækir þú
áhrifin?
„Ekki endilega því í mínurn huga
skiptir það ekki meginmáli hvort
tónlist séu nútímaleg eða ekki held-
ur hvort hún sé góð eða slæm. Ég
held að mín tónlist sé blanda af for-
tíð og nútíð og vonandi einhveiju
af framtíð og áhrifin koma víða: frá
gamalli kirkjutónlist, frá Vínarklass-
íkinni, Hugo Wolf og Anton Bruckn-
er, Othmar Steinbauer og Hindemith
og auðvitað íslenskri tónlist. Kannski
mætti bæta við frönskum áhrifum
frá Debussy og Ravel. Með hliðsjón
af tæknilegri meðferð tónmálsins er
Bach mín stóra fyrirmynd. Bach er
þvílíkur áhrifavaldur að ég held að
það tónskáld sé ekki til sem segir:
hann kemur mér ekki við. Ég hef
gert nokkuð af tilraunum í tónsmíði
minni en margar þeirra hefa lent í
ruslafötunni. Elsta varðveitta verkið
eftir mig er síðan ég var tólf ára
gamall og það eru til nokkur verk
eftir mig í varðveislu Bókasafns
Hafnarfjarðar og Landsbókasafns
íslands."
Samskipti Austurríkis og
íslands
Helmut hefur unnið mikið að
samskiptum Austurríkis og íslands
einkum á menningarsviðinu. í
fjöldamörg ár kom hann hingað til
lands með austurríska ferðahópa
og stóð framarlega í hópi þeirra sem
unnu að endurreisn Austurrísk-
Þaó er afar mik-
ilvægt aó læra ís-
lenskt tungumál til
að geta skilió is-
lendinga og ís-
lenskt hugarfar.
íslenska félagsins árið 1979. En
hver er saga þessa félags og í hvaða
farvegi eru samskipti íslands og
Austurríkis núna?
„Félagið var stofnað á fyrsta
áratug þessarar aldar og stendur
því á gömlum merg. Því var einkum
stýrt af Barón von Jarden og eigin-
konu hans Ástu Pétursdþttur Jard-
en. Margir nafnkunnir íslendingar
hafa komið við sögu þess og má
þar nefna Jón Sveinsson - Nonna,
Gunnar Gunnarsson og Björn Ólafs-
son fiðluleikara en við innrás þjóð-
veija í Austurríki árið 1938 var
starfsemin bönnuð. Árið 1964 var
félagið endurreist en starfsemin
fjaraði fljótlega út. Svo þegar skipu-
lagðar ferðir mínar með ferðahópa
til íslands hefjast í byijun áttunda
áratugarins má segja að þriðja end-
urvakningin eigi sér stað og hefur
félagið starfað óslitið síðap árið
1979. Menningarsamskipti Islands
og Austurríkis eru í góðu jafnvægi
en það er stefnt að því að auka
þau. Austurrísk listaverk settu
sterkan svip á Listahátíð í Reykja-
vík að þessu sinni og margir íslensk-
ir söngvarar hafa spreytt sig í tón-
leikasölum Vínarborgar. Fyrr á öld-
inni dvaldi Halldór Laxness við
skriftir í Austurríki og í málaralist-
inni má minna á hlut austurríska
myndlistarmannsins Theo Henn-
ings sem dvaldi á íslandi áriðl929
og málaði yfir eitt hundrað og fjöru-
tíu myndir af íslendingum og ís-
lensku landslagi. Þessar myndir
voru síðan til sýnis í Vínarborg árið
1930 í tilefni af þúsund ára af-
mæli Alþingis en því miður voru
flestar þeirra eyðilagðar í stríðinu.
Einnig má nefna að margir íslend-
ingar stunda nám við Vínarháskól-
ann og Tónlistarháskólann og núna
eigum við von á því að íslendingur
taki við stöðu prófessors í tækni-
legri stærðfræði við Vínarháskól-
ann. Á hinn bóginn þarf að auka
viðskiptatengsl þjóðanna enda tel
ég að menning og viðskipti geti átt
vel saman í samskiptum þjóða. Það
er til að mynda athyglisvert að
hvergi er hægt að fá austurrísk
léttvín á ísiandi og að sama skapi
er ekki hægt að kaupa íslenskan
fisk í Vínarborg. Laxinn og silung-
urinn kemur frá Noregi og rækjurn-
ar frá Grænlandi. íslendingar ættu
jöfnum höndum að selja menningu
sína og fisk til annarra ianda enda
er hvort tveggja er í mjög háum
gæðaflokki. Þrátt fyrir að ýmislegt
hafi áunnist er margt ógert í sam-
skiptum þjóðanna. Samskipti þjóða
snúast um peninga, kunnáttu og
fagmennsku en síðast en ekki síst
náin og persónuleg samskipti ráða-
manna. Heimsókn austurríska
menntamálaráðherrans á Listahátíð
í Reykjavík var mikilvægur liður í
því að koma á þessu persónulega
sambandi."
Tengdasonur Islands
Sama dag og Listahátíð í
Reykjavík var formlega sett síðast-
liðið sumar afhenti austurrísk-
íslenska félagið Landsbókasafni ís-
lands til varðveislu bækur, tónverk
og tónlist á geisladiskum. Við það
tækifæri hélt Einar Sigurðsson
landsbókavörður ræðu þar sem
hann ávarpaði Helmut og kallaði
hann tengdason Islands. Nokkrum
dögum síðar var Helmut sæmdur
stórriddarakrossi hinnar íslensku
fálkaorðu og við þá athöfn ávarpaði
forseti íslands hann með sömu orð-
um. En hvernig tilfinning er þ_að
að vera kallaður tengdasonur ís-
lands?
„Það er afskaplega góð tilfinning
og ekki er síðri sá hugur sem býr
að baki slíkri nafngift."
En hvaða mynd dregur þú upp
af Islendingum í huga þér?
„Mér finnst íslendingar vera
eins og íslensk náttúra. Á yfirborð-
inu sjáum við jökla en undir niðri
kraumar eldurinn. Við getum síðan
haldið þessari mannlýsingu áfram
og sagt að á milli megi finna fal-
lega dali, ár fullar af fiski, vötn og
heiðar, fossa og fjöll og sólsetur sem
er engu líkt. Svo langar mig að
bæta því við að þróunin í íslensku
menningarlífi á undanförnum ára-
tugum er stórmerkileg. Islenskt
listalíf hefur tekið stórstígum fram-
förum og ég held að það sé ekki
nema á færi fárra þjóða að þróa
með sér viðlíka listalíf og er stund-
að hér á landi nú. Allt virðist vera
í menningarlegum blónia."
En er þetta ekki dálítið róman-
tísk lýsing?
„Nei, alls ekki. Þetta blasir við
mér í hvert sinn er ég kem til ís-
lands. Mér finnst þetta vera raunsæ
lýsing."
En íslendingurinn í sjálfum þér.
Er hægt að draga upp einhveija
mynd af honum?
„Ég er auðvitað Austurríkismað-
ur en kvæntur íslenskri konu. Mér
finnst ég vera hálfur Austurríkis-
maður og hálfur íslendingur. Hér
á landi Iifi ég eins og íslendingur
en í Austurríki lifi ég eins og Aust-
urríkismaður. Kannski hef ég svona
góða aðlögunarhæfni. Mér finnst
nafngiftin tengdasonur íslands
passa mér ágætlega. Þetta er í senn
einföld og góð lýsing.“
En að lokum Helmut, hvaða
framtíðaráform á tengdasonur ís-
lands sér?
„í framtíðinni langar mig til að
eyða meiri tíma á Islandi og vinna
að tónsköpun. Ég og fjölskylda mín
keyptum okkur sumarbústað í ná-
grenni Laugarvatns meðal annars
til að láta þann draum rætast.
Áform okkar Marínar miðast við
það að vera á íslandi sumarmánuð-
ina þijá júní, júlí og ágúst. Ég er
ekki að flýja Áusturríki heldur má
segja að ég sé að rækta samskipti
þjóðanna í sjálfum mér. Börnin mín
og barnabarn eru auðvitað af ís-
lensku bergi brotin. Ég lít á tengda-
fjölskyldu mína á Islandi sömu aug-
um og fjölskyldu mína í Austurríki.
Sterk fjölskyldu- og vináttubönd
stuðla að betra og friðsamara
ástandi í heiminum og í þeim efnum
eru íslendingar fyrirmyndarþjóð.“
Nýju 6anyo símarnir
eru meira en þráðlausir,
það er innbyggður
hátalari í handsettinu.
bannig er ha?gt að eiga
samtal með báðar
hendur frjálsar.
Frábær lausn fyrir þá
sem þurfa hvorutveggja
að klára símtal og vinna
báðum höndum
samtímis.
PÓSTUR OG SIMI
söludeildir.
Leitið upplýsinga
- kjarni málsins!