Morgunblaðið - 20.04.1997, Blaðsíða 2

2 B SUNNUDAGUR 20. APRÍL 1997
MORGUNBLAÐIÐ
ALEX orðinn stuttklippur og klæddur felulitum bregður á leik með afa sínum.
Morgunblaðið/Hrund Hauksdóttir
HRUND Hauksdóttir á Gaza-svæðinu klædd að hætti palestínskra
kvenna með sjal á höfði.
PÍLAGRÍMSFERD
^PALESTÍNO
EG sit snemma að morgni
mánudagsins 17. mars í
kennslustofu Íslamska há-
skólans á Gaza. Ég er í
dökkgrænum, síðum kufli
og með hvíta slæðu vand-
lega vafða um höfuðið. Aðains
svörtu Reebok skórnir sem gægjast
undan kuflinum eru kunnuglegir.
Allt annað er framandi. Palestínsk-
ar kynsystur mínar eru að læra
verkfræði og hlusta af áhuga á
fyrirlesarann, sem er karlmaður í
vönduðum jakkafötum. Einungis
konur eru í bekknum og ég fell inn
í fjöldann sem situr þennan sólríka
morgun á hörðum trébekkjum og
hlýðir á kennarann. Ég þykist fylgj-
ast með og skrifa jafnmikið og
bekkjarsystur mínar en í raun er
ég að „stúdera“ þær í laumi. Ég
er heilluð af framandlegu umhverfí
mínu og verður hugsað heim. Fólk
taldi mig storka örlögunum og vera
að ana út í opinn dauðann með því
að heimsækja Gazasvæðið, sem ís-
lendingar hafa nær einungis kynnst
í gegnum blóði drifnar fréttimar.
En för mín hingað tengdist ekki
aðeins áhuga mínum á málefnum
Palestínumanna, heldur var hún
einnig af persónulegum toga. Fimm
ára gamall sonur minn á palestínsk-
an föður, sem hefur ekki stigið
fæti á fóstuijörðina síðan hann var
sex mánaða gamall og gerður út-
lægur ásamt fjölskyldu sinni. í dag
erum við fráskilin en höldum vin-
skap og þessi ferð til Gaza hafði
ávallt verið fjarlægur draumur sem
var nú loks orðinn að veruleika. Það
gaf svo ferðinni enn meira gildi að
hafa son minn með, en hann hefur
aldrei getað hitt ömmu sína og afa
vegna pólitísks ástands Palestínu-
manna. Ferðin til Gaza var því eins
konar pílagrímsför.
Eins og frásögn mín ber með
sér, þá hóf ég að rita þessa grein
í fyrrgreindum háskóla. Ég hélt
dagbók yfír upplifanir mínar á Gaza
og mun í eftirfarandi grein fjalla
um það sem fyrir augu bar. En
hveijir eru Palestínumenn og fyrir
hveiju beijast þeir? Landið þeirra,
Palestína, var tekið traustataki og
afhent ísraelum árið 1948. Hinir
síðarnefndu hafa löngum þráð yfír-
ráð yfír landinu helga og höfðu
ómælda samúð þjóða heims eftir
heimsstyijöldina síðari. Með samúð
þessa sem móralskt vopn, ásamt
dyggum stuðningi Bandaríkja-
manna og annarra þjóða, tóku gyð-
ingar Palestínu í sínar hendur og
gáfu landinu opinberlega nafnið
Israel.
Vesturbakkinn tilheyrði reyndar
Jórdaníu allt til ársins 1967, en þá
hertóku ísraelar hann. Sömu sögu
er að segja um Gaza-svæðið, en það
var undir stjóm Egyptalands til
1967, er það féll í hendur ísraels.
Eftir það var jafnan vísað til Gaza
og Vesturbakkans sem hemumdu
svæðanna.
Þegar Palestínumenn eru nefndir
á nafn, vill hugtakið „hryðjuverka-
menn“ gjaman skjóta upp kollinum.
Fólk sér fyrir sér blóðþyrsta, fúl-
skeggjaða araba með AK-47 riffla
um öxl og handsprengjur við beltis-
stað. Fjölmiðlar hafa í gegnum tíð-
ina verið ötulir við að bregða upp
þessari mynd af Palestínumönnum
og viðhalda fordómum í þeirra garð.
Óll athygli æsifréttamennskunnar
beindist að því litla broti palestínsku
þjóðarinnar er háði blóðuga baráttu
fyrir tilvist sinni. Heimurinn sá ekki
meirihluta þjóðarinnar, sem bar
harm sinn í hljóði.
í desember 1988 hófst uppreisnin
(Intifada) á Gaza-svæðinu. Er fólk
þusti út á götur Gaza með gijót
að vopni gegn vopnuðum hermönn-
um ísraela, logaði alit í óeirðum.
Það var ekki fyrr en Davíð reis upp
gegn ofurefli sínu, Golíat, að um-
heimurinn varð loks fyllilega með-
vitaður um kúgun og mannréttinda-
brot ísraela gagnvart Palestínu-
mönnum. ísraelar svöruðu upp-
reisninni með því að dreifa táragasi
úr þyrlum yfír svæðið, fleygðu veiku
fólki út af spítölum og skutu á
syrgjendur í jarðarförum. Eftir að
Intifada hafði staðið yfír í nokkur
ár og haft mikið mannfall í för með
sér, fengu Palestínumenn loks svo-
kallaða „sjálfstjórn" á Gaza og hafa
þar með stigið stórt skref í sjálf-
stæðisbaráttu sinni. En það er að-
eins eitt skref á langri, grýttri leið.
Eins og kunnugt er af fréttum hef-
ur Benjamin Netanyahu, forsætis-
ráðherra ísrael, haldið fast við þá
ákvörðun sína að byggja 6500 íbúð-
ir fyrir gyðinga við Austur-Jerúsal-
em, þrátt fyrir áköf mótmæli Pal-
estínumanna og fordæmingu flestra
þjóða heims. I þeirri umræðu er
vert að geta þess miskunnarlausa
sannleika að á síðastliðnum 30
árum hafa verið reist 38.000 heim-
ili fyrir gyðinga í Jerúsalem en
ekki eitt palestinskt!
Endurfæðing Intifada
Bæði ísraelar og Palestínumenn líta
á Jerúsalem sem heilaga borg og
báðar þjóðirnar vilja hana sem höf-
uðborg sína. Eftir að þokkalega
gott samkomulag hefur ríkt á milli
þjóðanna um nokkurt skeið, varð
málefnið um byggingarfram-
kvæmdirnar til þess að ijúfa friðinn
og kom sem kjaftshögg í andlit
palestínsku þjóðarinnar. Intifada
endurfæddist.
Það var einmitt á þessum við-
kvæma tíma sem við heimsóttum
ísrael. Ferðinni var þannig háttað
að við flugum frá London til Tel
Aviv. Á Heathrow-flugvelli var
mjög öflug öryggisgæsla við það
hlið er vélin færi frá og þrátt fyrir
að hafa farið í gegnum málmleitun-
artæki, vorum við líka þukluð hátt
og lágt. Jafnvel litli fimm ára sonur
minn var látinn glenna í sundur
fæturna líkt og ótíndur glæpamaður
og hann þreifaður.
Það búa tvær þjóðir
í Israel...
Flugvélin var fullbókuð og biðsal-
urinn því þéttsetinn. Yfírgnæfandi
meirihluti farþeganna voru gyðing-
ar á heimleið; eflaust eru fáir ferða-
menn á þessari flugleið á öruggum
tímum. Ég fann strax sterklega
fyrir óvinveittu viðmóti ísraels-
manna á flugvellinum, sem litu
Bassam (bamsföður minn) horn-
auga og á mig með fyrirlitningu.
Hann var eini Palestínumaðurinn á
leið til Tel Aviv þetta kvöldið. Er
við vorum sest um borð héldu flug-
freyjurnar sinn staðlaða fyrirlestur
um öryggi farþega og þjónustu um
borð. Þærtöluðu ensku og... hebr-
esku. Mér varð hugsað til þess að
við værum ekki enn komin í loftið
og ég fékk strax smjörþefinn af því
sem koma skyldi. Ég gat ekki stillt
mig um að hnippa í flugfreyjuna
og spurði hreint út: „Hvers vegna
talið þið ekki arabísku líka?“ Flug-
freyjan skipti litum og horfði á
tærnar á sér. Ekkert svar. „Það búa
tvær þjóðir í Israel," hélt ég æst
áfram, „eða er British Airways ekki
meðvitað um það?“ Hún brosti
vandræðalega, sagðist þurfa að
undirbúa brottför og hvarf.
Því skal ekki neitað að íslenska
hjartað mitt tók nokur aukaslög er
við gengum inn á Ben Gurion flug-
stöðina í Tel Aviv. Þótt Bassam sé
bandarískur ríkisborgari og búi í
Bandaríkjunum að staðaldri, þá er
hann engu að síður Palestínumað-
ur. Hann er fæddur á Gaza og hef-
ur ekki verið kleift fyrr að koma
heim vegna pólitísks ástands er
hélt Palestínumönnum í útlegð. Ég
átti von á því versta á flugvellinum
og sérstaklega vegna nýjasta
ágreiningsmálsins um Jerúsalem,
sem hafði hleyypt illu blóði í óvina-
þjóðirnar.
Nálarauga
útlendingaeftirlitsins
Farþegarnir flykktust inn í flug-
stöðvarbygginguna í hundraða tali
og Bassam hafði vart tekið tvö skref
þegar vopnaður öryggisvörður sveif
á hann og dró hann afsíðis. Það
myndaðist kuldaleg þögn í salnum.
Ég velti fyrir mér hvert flugvallar-
starfsmenn í Tel Aviv hafí vitað af
komu hans þar sem þeir hafa jú
aðgang að farþegaskrá og viðbrögð-
in voru svo ótrúlega snögg. Ég var
ekki sátt við þessar aðgerðir, nálgað-
ist vörðinn og spurði kurteislega en
ákveðið hvers vegna við færum ekki
beint í vegabréfsskoðunina og fengj-
umst við málið þar. Einnig benti ég
honum á að hér væri bandarískur
ríkisborgari á ferð. Vörðurinn virti
athugasemdir mínar að vettugi og
ég var rekin ásamt Alex syni okkar
í röðina. Við tvö flugum snurðulaust
í gegnum nálarauga útlendingaeftir-
litsins en urðum að bíða dijúga stund
eftir Bassam.
Ég sá til hans og þar sem ég
þekki manninn mjög vel, sá ég að
honum var alls ekki rótt. Fleiri ör-
yggisverðir bættust í hópinn og ég
sá að spumingaflóðið dundi á hon-
um. Eftir að þeir loksins hleyptu
honum í gegn, tók við ýtarleg rann-
sókn á farangri okkar. ísraelsku
öryggisverðimir leituðu af sér allan
grun, báðust dræmlega afsökunar á
töfinni og við vomm fijáls ferða
okkar. Það var okkur ákveðinn létt-
ir að inngöngu í landið var lokið,
en þessar stirðu móttökur, sem í
raun vefengdu tilgang farar okkar,
sköpuðu undarlega tilfínningu í
bijósti mér. Ég upplifði mig ekki sem
venjulegan ferðamann heldur frekar
óvin, sem gæti ógnað öryggi fólks.
Við dvöldum eina nótt í Tel Aviv
og skoðuðum okkur aðeins um í
borginni næsta dag. Við vorum heft
af andrúmsloftinu og kuldalegri
kurteisi af hálfu hótelstarfsmanna,
verslunarfólks og annarra sem við
þurftum að eiga samskipti við. Við
urðum að sama skapi áþreifanlega
vör við að nær engir Arabar era í
þessari borg. Við vorum meðal ann-
ars á rölti á því svæði sem Hamas-
samtökin sprengdu kaffíhús einung-
is fímm dögum síðar.
Okkur leið ekki vel í Tel Aviv
og vorum óþreyjufull að komast til
Gaza. Hvorugt okkar hafði hug-
mynd um hvað biði okkar; hvorki
hvernig Gaza kæmi fyrir sjónir né
heldur hversu vel eða illa amma og
afi hefðu komið sér fyrir á gömlu
landareign ljölskyldunnar. Ég
reyndi að stappa í mig stálinu og
sannfærði sjálfa mig um að það
væri lélegur félagsfræðinemi og
blaðamaður sem gæti ekki harkað
af sér Gaza-svæðið í 10 daga.
Við pöntuðum leigubíl og bílstjór-
inn tjáði okkur að hraðbrautinni
væri lokað tímabundið vegna heim-
sóknar Husseins Jórdaníukonungs.
Svo það voru greinilega fleiri en
við að fara á þessar slóðir!
Leigubíllinn reyndist vera óvenju
langur, svartur Benz, með svörtum
gluggatjöldum. Mér varð hugsað til
vina minna heima á íslandi sem
höfðu gantast með að þeir myndu
skrifa fallegar minningargreinar
um mig eftir þessa ferð. Þar sem
ég sat inni í þessum bíl með svört
tjöldin dregin fyrir, laumaðist að
mér sú hrollvekjandi hugsun hvort
ég væri nú í líkbílnum á leiðinni í
gröfina á Gaza ...
Gullna hliðið á Gaza
Til að komast inn á Gaza-svæðið
þarf að fara í gegnum þijú hlið,
hvert á fætur öðru. Þó nokkur spöl-
ur er þó á milli þeirra. ísraelskir
hermenn í fullum herklæðum tóku
á móti okkur í fyrsta hliðinu og
varð Alex mínum starsýnt á vél-
byssurnar og rifflana sem héngu
kæruleysislega með síðum þeirra.
Þeir skoðuðu vegabréf okkar vand-
lega og bentu okkur síðan áfram
að næsta hliði, en þar varð bílstjór-
inn að skilja okkur eftir þar sem
hann hafði ekki leyfi til að fara
lengra. í þessu hliði fór hið raun-
verulega eftirlit og skriffínnska
fram. Skrifstofa ísraelska hersins
var fátækleg og skítug, búin göml-
um stálhúsgögnum. Þarna vorum
við yfírheyrð og allar „nauðsynleg-
ar“ upplýsingar færðar inn í tölvu.
Mér leið eins og ég væri að leika í
James Bond-mynd.
Óöryggistilfinning gerði vart við
sig þegar ég þurfti tímabundið að
afhenda hermanni með vélbyssu
vegabréfíð mitt. Það var þrúgandi
þögn á meðan hermennirnir gengu
frá öllum pappírsmálum og þeir
virtust hafa nægan tíma til að fara
í gegnum öll okkar mál með stó-
ískri ró. Einn þeirra teygði sig í
gamalt útvarpstæki og skyndilega
var þögnin rofin er Macarena lagið
glumdi afkáralega í skrifstofu-
kompunni. Einn þeirra sló léttilega
taktinn í riffilinn sinn, þar sem
hann sat valdsmannlegur uppi á
öðra skrifborðinu. Andstæðurnar
voru vægast sagt grátbroslegar.
Eftir að við fengum vegabréfin
afhent, fengum við svokallað „Exit-
Permit" (útgönguleyfí) sem tryggði
okkur að komast aftur út af Gaza.
Ég ákvað að gæta þessara dýr-
mætu snepla af ýtrustu varúð. Síð-
asti áfanginn var svo hlið sem vakt-
að er af palestínskum hermönnum.
Þeir voru mun afslappaðri á þeim
bænum, gáfu okkur súkkulaði og
veifuðu okkur brosandi í gegn. Ég
hafði á orði við Bassam að Gaza
hlyti að vera eftirsóknarverður
staður, þar sem inngangan krefst
þess að Gullna hliðið sé þrefalt! -
Ég sneri mér við og horfði í átt til
ísraelsku hliðanna og hermannanna
grárra fyrir járnum. Mér varð hugs-
að til þess að Palestínumenn eru
nú með svokallaða „sjálfstjórn" og
því hefur mikið verið haldið á lofti
að þeir séu nú lausir undan ánauð
ísraels. En aðgengið að Gaza gaf
alls ekki þá mynd af ástandinu og
um afskaplega takmarkað frelsi er
að ræða á meðan ísraelsmenn