Morgunblaðið - 12.06.1997, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 12. JÚNÍ 1997 31
LISTIR
Virkar en
valdalausar
BÆKUR
Kvcnnasaga
KONUR OG KRISTSMENN
Þættir úr kristnisögu íslands. Rit-
stjóri: Inga Huld Hákonardóttir.
Háskólaútgáfan 1996.331 bls.
KIRKJAN hefur ávallt verið at-
hvarf hins mesta afturhalds, það
sannast best á viðhorfum hennar til
kvenna sem bókin, Konur og krists-
menn, fjallar um. Fyrsta og síðasta
grein hennar kallast skemmtilega á
að þessu leyti. Fyrsta greinin er eft-
ir Helgu Kress, prófessor í bók-
menntum, og fjallar um konur,
kristni og kaiiaveldi í íslenskum
fombókmenntum og sú síðasta er
eftir séra Auði Eir Vilhjálmsdóttur,
fyrsta kvenprest íslendinga, og fjall-
ar um kirkju og trúarlíf síðustu ára-
tuga. Þótt þær fjalli um tvenna tíma
hafa þær báðar sömu söguna að
segja: Kirkjan er og hefur alltaf
verið karlastofnun sem skeytir í
engu um skoðanir, skáldskap, menn-
ingu, þarfír eða vilja kvenna. Eins
og margir aðrir höfundar bókarinnar
benda þær báðar hins vegar á að
konur hafi verið virkir þátttakendur
í kristnihaldi þjóðarinnar í gegnum
aidirnar, bara valdlausir þátttakend-
ur. Auður Eir segir að þarna hafi
kvennaguðfræðin hlutverki að
gegna: „Kvennaguðfræðin á það
erindi til kirkjunnar allrar að gagn-
rýna valdakerfi hennar."
Konur og kristsmenn inniheldur
níu erindi sem flutt voru á ráð-
stefnu sem ritstjórn hins viðamikla
verks sem Alþingi hefur forgöngu
um og hlotið hefur vinnuheitið Saga
kristni á íslandi í 1000 ár stóð fyr-
ir. í inngangi bókarinnar segir að
stofnað hafi verið til ráðstefnunnar
til þess að grafa upp gleymdan
þátt kvenna í sögu kristninnar hér
á landi en um það efni hafi nánast
ekkert staðið í eldri kirkjusögum.
Þessi ráðstefna var jafnframt fyrsta
alíslenska ráðstefnan á sviði
kvennasögu.
í bókina skrifa fræðimenn af
ýmsum sviðum; bókmenntafræði,
sagnfræði, félagsfræði, guðfræði,
textíl- og búningafræðum. Ritið er
þvi margvíslegt að efni.
Agnes S. Amórsdóttir, sagnfræð-
ingur, fjallar um brúðarkaup, kven-
nagiftingar og kanónískan rétt.
Agnes segir að breytingar á stofnun
hjónabanda með tilkomu kristinna
hugmynda kunni að hafa veikt stöðu
kvenna, þær hafí til að mynda misst
hlutverk sitt .sem tengiliðir milli
ætta. Ásdís Egilsdóttir, bókmennta-
fræðingur, fjallar um kvendýrlinga
ogkvenímynd trúarlegra bókmennta
á íslandi. Ásdís segir að mikilvægi
meydómsins geri sögur af helgum
konum frábrugðnar sögum af helg-
um mönnum; hinar grimmilegu písl-
ir sem konurnar þurfa að þola bein-
ast allar gegn kynferði þeirra sem
þær gera ekki í sögunum af körlun-
um. Andstæðingar meyjanna eru
einhvers konar heiðnir sadistar. Elsa
E. Guðjónsson, textíl- og búninga-
fræðingur, flallar um kirkjuleg út-
saumsverk íslenskra kvenna í ka-
þólskum og lútherskum sið. Margrét
Eggertsdóttir, bókmenntafræðing-
ur, fjallar annars vegar um hvaða
mynd er dregin upp af konum í trú-
arlegum kveðskap á sautjándu og
átjándu öld og hins vegar um ein-
kenni trúarlegs kveðskapar eftir
konur frá sama tíma. Forvitnilegt
er að Margrét sýnir fram á að í
kveðskap þessa tíma hafi guði oft-
lega verið líkt við móður sem sé
andstætt þeim hugmyndum sem
mjög voru uppi á sautjándu öld um
guð sem hinn réttláta en refsinga-
sama föður. Dæmi um þessa kven-
legu guðsímynd má meðal annars
finna í kveðskap Hallgríms Péturs-
sonar. Séra Gunnar Kristjánsson
sýnir líka fram á að Jón Vídalín
hafi ekki umfram allt haldið reiði-
lestra yfir almúganum heldur einnig
og þvert á móti haldið hlífískildi
yfir honum. Guðrún Ása Grímsdótt-
ir, handritasagnfræðingur, fjallar
um íslensku prestskonuna á fýrri
öldum og segir að hlutverk hennar
hafi verið þríþætt: „að ala manni
sínum böm eftir boðum Guðs og
Lúthers, að vera hjástoð eiginmanns
síns og meðhjálp í búskap, og í þriðja
lagi að standa við hlið manns síns
sem dyggðaspegill sóknarbarna
hans.“ Margrét Jónsdóttir, félags-
fræðingur, fjallar um stöðu og hlut-
verk kvenna í þremur trúarhópum
á íslandi, það er að segja Krossinum
í Kópavogi, Ffladelfíu í Reykjavik
og Hjálpræðishernum. Í ljós kemur
að í öllum þessum söfnuðum eru
konur í eins konar aukahlutverki,
bæði í Krossinum og Fíladelfíu eru
þær algerlega valdalausar og sætta
sig við það en í Krossinum teljast
konur hins vegar vera bænheitari
en karlar vegna þess að þær eru
með sítt hár. í Hjálpræðishemum
er jafnrétti formlega tryggt en
óánægja gerði samt vart við sig
meðal kvenna þar með skipan mála.
Síðastnefnda greinin kallast á
við það sem Auður Eir talar um í
áðurnefndri grein sinni um stöðu
kvenna innan kirkjunnar í dag;
konan er virkur þátttakandi í
kristnihaldinu og kirkjunni nema
þegar kemur að stjórnun hennar
eða stefnumótun, þá hefur hún
ekkert að segja.
Eins og sjá má er víða drepið
niður fæti í erindunum níu en það
má kannski helst segja ritinu til
hnjóðs að ákveðna heildarmynd
skortir sem hefði mátt fá með því
að semja ítarlegan inngang með
yfirliti yfír þær hugmyndir sem
fram koma í því. Að öðru leyti er
bókin bæði upplýsandi og á köflum
afar skemmtileg aflestrar, kannski
vegna þess að hér er margt sem
kemur á óvart og ýmislegt sem
brýtur í bága við réttlætiskennd
manns.
Þröstur Helgason
Einfarinn fær sitt
fram gegn CNN
Listahátíð í Singapore
í SINGAPORE stendur um
þessar mundir yfir asísk lista-
hátið. Á hátíðinni er að þessu
sinni lögð áhersla á dansa þar
sem blandast saman austur-
lensk og vestræn menning. Á
myndinni sjást dansarar úr Sho-
bana Jeyasingh danshópnum
sýna verkið „Ástarsamband".
Danshópurinn var stofnaður í
London árið 1988 og hefur list-
rænn stjórnandi hans, Shobana
Jeyasingh, fengið fjölda verð-
launa á Bretlandi fyrir frammi-
stöðu sína. Listahátíðin stendur
til 27. júní.
BANDARÍSKI rithöfundurinn
Thomas Pynchon hefur ávallt reynt
að fara huldu höfði og litið á það
sem rétt sinn að fá að vera ráðgáta
í bókmenntaheiminum. Undanfarna
daga hafa fjölmiðlar hins vegar
verið á hælum hans og J.D. Salin-
gers, sem einnig hefur látið lítið
fyrir sér fara frá því að hann skrif-
aði bókina „Bjargvætturinn í gras-
inu“. Pynchon þótti vinna í það
minnsta áfangasigur á föstudag
þegar honum tókst að telja banda-
rísku sjónvarpsfréttastofuna CNN
á að fletta ekki ofan af sér.
Tímaritið Esquire sendi mann út
af örkinni til að hafa upp á Salin-
ger, sem nú er 78 ára gamall, í
Cornish í New Hampshire. Blaða-
manninum varð ekki meira ágengt
en svo að hann sá bifreið koma úr
húsi, sem hann taldi vera í eigu
höfundarins. „Bíllinn virtist æva-
reiður,“ var það eina, sem blaða-
maðurinn gat kreist úr penna sín-
um.
í felumfrá 1963
Pynchon hefur verið í felum frá
því að bókin „V“ kom út árið 1963.
Bókin er fremur tyrfin, _en þótti
snilldarlegt byrjendaverk. I kjölfar-
ið sigldi „Regnbogi þyngdarafls-
ins“ (Gravity’s Rainbow) og er
Pynchon talinn einn af mikilvæg-
ustu rithöfundum Bandaríkja-
manna frá lokum seinni heims-
styijaldar.
Sagan segir að hann hafi búið
í Mexíkó þegar „V“ kom út, en
fram að því hafi hann starfað hjá
Boeing-flugvélaverksmiðjunum í
Seattle við að skrifa leiðarvísa um
tækniatriði. Þegar hann frétti að
vikuritið Time hygðist ná viðtali
við nýja bókmenntaundrið á hann
að hafa hlaupið um borð í næstu
rútu og iátið sig hverfa.
Margir telja að á síðasta áratug
hafi hann skrifað undir nafninu
Wanda Tinasky og vegið úr laun-
sátri að ýmsum þekktum rithöf-
undum, þar á meðal Alice Walker.
Það komst í tísku að halda því
fram að Pynchon hefði sést hér
og þar og þótti kveða svo rammt
að því að minnti á hinar lífseigu
gróusögur um að Elvis hefði sést
á lífi. Því hefur meira að segja
verið haldið fram að Pynchon og
Salinger séu einn og sami maður-
inn. Pynchon er enn harður á því
að fara huldu höfði og þegar útgef-
andi hans, Henry Holt, vildi setja
mynd af honum á kápu nýjustu
bókar hans, „Mason og Dixon“
neitaði hann alfarið. Þeirri bók
hefur verið vel tekið og sagði í The
New York Times að hún bæri snilld
vitni.
Hélt áfram að skrifa
Öndvert við Salinger hefur
Pynchon ekki hætt að skrifa, en
honum er svo annt um einkalíf sitt
að aðeins eru til skýrar myndir af
honum frá því hann var í gagn-
fræðaskóla á Long Island og í sjó-
hernum árið 1955. Einnig er til
nýleg mynd sem sýnir hann á gangi
ásamt barnabarni sínu, en sú mynd
sýnir aðeins baksvipinn á honum.
Síðan tókst CNN að hafa uppi
á honum fyrir rúmri viku á Man-
hattan þar sem hann hefur að því
er virðist búið um árabil. Pynchon
brást skjótt við og hringdi í sjón-
varpsstöðina: „Ég ætla að tala
tæpitungulaust: Eg kýs að láta
ekki mynda mig.“
David Bernkopf, háttsettur
starfsmaður CNN, sagði að á sjón-
varpsstöðinni hefði verið deilt um
málið í þijá daga. „Þessi deila stóð
lengur en nokkur önnur, sem hefur
komið upp þau 17 ár, sem ég hef
starfað hjá CNN,“ sagði hann.
Málið endaði þannig að ákveðið
var að sýna myndir af Pynchon á
gangi í mannþröng í New York
án þess að benda á hann.
Pynchon, sem nú er gráhærður
með hvítt skegg og gleraugu, hafði
ekki sagt sitt síðasta orð: „Ég er
þeirrar hyggju að orðið einfari sé
lykilorð, sem blaðamenn hafi búið
til, og merki að honum líkar ekki
að tala við blaðamenn. Það er erf-
itt fyrir blaðamenn að trúa því að
einhver vilji ekki tala við þá.“
SKÁLDSAGA Guðbergs Bergs-
sonar, Svanurinn, hefur hlotið
góða dóma í enskum blöðum und-
anfarið en hún kom nýlega út í
enskri þýðingu Bernards Scudder
hjá Mare’s Nest útgáfunni í Lond-
on. Áður hefur verið sagt frá rit-
dómi Times Literary Supplement
í Morgunblaðinu en þar sagði að
sagan væri „sérkennileg fremur
en hryllileg eða leyndardómsfull."
í Indipendent on Sunday segir
að skáldsöguna einkenni frumleiki
og yfirburðir í ljóðrænni sýn á dauð-
ann. í þesari dæmisögu haldi sér-
hver persóna einstaklingseinkennum
sínum en í stúlkunni megi greina
mynd hins kvenlega eðlis. í lokin
tengi höfundur verkið þjóðsögunum
„en lætur ekki í té neina einfalda
skýringu, leyndardómurinn er allt.“
Gagnrýnandi The Mail on
Sunday segir skáldsöguna vera
Svanurínn
fær góða
dómaá
Englandi
„ljóðræna, súrrealíska og fyndna
sögu um stúlku sem send sé í sum-
ardvöld í sveit.“ Atburðurinn sem
leiði stúlkuna inn í heim konunnar
sé eilítið upphafinn en persónulýs-
ingarnar og sýn í íslenskan veru-
leika vegi þar á móti.
Gagnrýnandi Times telur Svan-
inn eitt tákn þeirrar nútímalegu
og alþjóðlegu endurvakningar sem
eigi sér stað í íslenskri menningu.
í ritdóminum segir meðal annars:
„Svanurinn byggir á fornri ís-
lenskri sagnahefð. Stúlkan öðlast
nýjan skilning á lífi sveitafólksins
og hvernig einfaldari og náttúru-
bundnari gildi skipti máli þegar
varðveita þarf hefðir nútímasamfé-
lags.“ Og að baki býr goðsagan
um tröllvaxinn svan fjallavatn-
anna. „Svanurinn er ekki einföld
eða þægileg lesning heldur gríp-
andi og flókin; ritverk sem tekur
sér bólstað í huga þínum og neitar
að hverfa þaðan.“
Svanurinn kom fyrst út hjá For-
laginu árið 1991 og hlaut íslensku
bókmenntaverðlaunin. Hún kemur
út á Spáni í þessum mánuði og í
undirbúningi er útgáfa í fleiri lönd-
um. Svanurinn hefur þegar komið
út í Danmörku, Svíþjóð, Tékklandi
og Frakklandi.