Morgunblaðið - 25.06.1997, Blaðsíða 24

LISTIR
24 MIÐVUÍUDAGUR 25. JÚNÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
TORBEN Velschow-Rasmussen afhendir Ásu Briem píanóleikara
styrkinn.
Endurgalt tæplega 7 0
ára gamlan námsstyrk
Norrænt og
keltneskt
BOKMENNTIR
Sagnfræöi
KELTAR Á ÍSLANDI
eftir Hermann Pálsson. 240 bls. Há-
skólaútgáfan. 1996.
HERMANN Pálsson
hefur farið fremstur
fyrir þeim sem líta á
íslenskar miðaldabók-
menntir sem hluta af
evrópskri bókmenning
frá sömu öldum. Nú
horfir hann meir til
heimaslóða og skoðar
málin frá sjónarhóli
Landnámu. Hann
gengur út frá því að
meirihluti landnáms-
manna hafi komið frá
Noregi en bendir jafn-
framt á að íslenskt
þjóðfélag hafi snemma
orðið frábrugðið hinu
norska. Auk Landnámu
styðst hann við önnur fornrit, einnig
írskar miðaldaheimildir sem eru þó
fáorðar um þau frægðarverk sem
norrænir menn áttu að hafa unnið
í vesturvegi samkvæmt hinum ís-
lensku ritum; kveður hafa gengið
illa »að samræma ummæli íslenskra
fomrita sem varða sögu írlands og
Skotlands á níundu og tíundu öld
við þarlenskar heimildir.« Hann fer
nákvæmiega yfir íslensk örnefni og
mannanöfn sem telja má keltnesk
að uppruna, einnig hin sem benda
á annan hátt til írskra áhrifa. Hann
veltir fyrir sér hvaða skilning beri
að leggja í fáorð ummæli Ara fróða
um papa sem skildu hér eftir bjöllur
og bagla, en staðfest er samkvæmt
írskum heimildum að Keltar þekktu
til íslands aillöngu áður en Norð-
menn námu hér land. Hann styðst
meira að segja við íslendingasög-
urnar sem marktækar heimildir.
»Höskuldsstaðir í Laxárdal munu
að öllum líkindum hafa verið eini
bærinn á landinu þar sem tvær
tungur voru talaðar samtímis á síð-
ara hluta tíundu aldar,« segir hann.
Reyndar er sagan af Melkorku lang-
frægust allra slíkra. Sérstakur kafli
fjallar þarna um Kolumkilla og ís-
lenska frumkrístni þar
sem taldir eru upp
kristnir landnámsmenn
og getið hvaðan þeir
komu.
En hversu margir
komu hingað vestan um
haf og hver urðu áhrif
þeirra í þjóðlífinu? Her-
mann Pálsson telur að
þau hafi orðið umtals-
verð. Norrænir menn,
sem viðdvöl höfðu í
vesturvegi, kynntust
annars konar lífshátt-
um og menningu og
gerðust þá blendnir í
trúnni og var Helgi
magri skýrasta dæmi
þess. Það kann og að hafa verið
fyrir keltnesk áhrif að ritöld hófst
hér tiltölulega snemma að margir
telja. Fjölþjóðlegir menningar-
straumar örva sköpunarmáttinn; sú
staðreynd er kunn frá öllum öldum.
Það rennir sterkari stoðum undir
rök og ályktanir höfundar að hann
hefur sökkt sér ofan í keltnesk mið-
aldarit. Þar með getur hann skoðað
efnið frá víðtækara sjónarhorni. Að
öðru leyti er ekki margt í riti þessu
sem kalla má að komi beinlínis á
óvart. Gildi þess felst fyrst og fremst
í því að þarna er miklum fróðleik
saman safnað á einum stað. Þegar
öllu er á botninn hvolft má þetta
vera aðgengiiegasta og þar með
áhugaverðasta bók Hermanns Páls-
sonar til þessa. Mannlífsrannsóknir
eru þó alltént forvitnilegri en texta-
samanburður!
Erlendur Jónsson
ÁSA Briem, ungur píanóleikari,
sem útskrifaðist með einleikara-
prófi frá Tónlistaraskólanum í
Reykjavík síðla vetrar, hefur
hlotið námstyrk frá aldraðri ís-
lenzkri konu, sem býr í Dan-
mörku, Helgu Velschow-Ras-
mussen. Ása fær styrkinn til
þess að stunda framhaldsnám í
píanóleik í London, þar sem hún
er nú við nám. Styrkurinn var
nýlega afhentur í London og
gerði það sonur Helgu, Torben
Velschow-Rasmussen.
Tildrög þess að frú Helga
Velschow Rasmussen ákvað að
styrkja efnilegan íslenzkan
píanóleikara voru, að ung fór
hún sjálf utan til Kaupmanna-
hafnar til þess að stunda nám
í píanóleik við Konunglegan
danska tónlistarskólann í Kaup-
mannahöfn og var hún nemandi
Haralds Sigurðssonar prófess-
ors þar. Hún hlaut þá sjálf styrk
til náms og giftist í Kaupmanna-
höfn Finn Velschow-Rasmuss-
en, sem lengi var forstjóri aug-
lýsingastofu þar og eignuðust
þau þrjú börn, sem öll eru á
lífi. Helga býr enn í Kaup-
mannahöfn 85 ára gömul. Helga
vildi endurgjalda styrkinn með
því að styrkja ungan islenzkan
píanóleikara. Helga er næst-
yngsta barn hjónanna Magnús-
ar Einarsonar dýralæknis og
konu hans Ástu Sigríðar Einar-
son.
Ása Briem tók eins og áður
sagði einleikarapróf frá Tónist-
arskólanum í Reykjavík í vor
og lék þá Sálmforleiki eftir
Bach-Bussoni, Sónötu nr. 31 í
As-dúr, op.110 eftir Beethoven,
Prelúdíur op 11 nr. 1 - 12 og
Etýðu í cís-moll op. 2 nr. 1 eftir
Skrjabin og Sónötu nr. 3 eftir
Prokofieff. í síðari hluta prófs-
ins lék Ása síðan píanókonsert
nr. 2 op. 102 eftir Dimitri Sjos-
takovítsj með Sinfóníuhljóm-
sveit Islands. Ása Briem er dótt-
ir Olafs Briem deildarstjóra hjá
Flugleiðum og konu hans Eddu
Jónsdóttur skrifstofumanns.
Hermann
Pálsson
ERLENPAR BÆKIIR
Sögur frá Afríku
Afrískar bækur eru að öllu jöfnu ekki oft
á náttborðum íslenskra lesenda en það
þýðir fráleitt að þar séu ekki búnar til
bókmenntir. Hér verður sagt frá tveimur
afrískum bókum, sem voru gefnar út í
Bretlandi fyrir skömmu.
FYRSTA skáldsaga nígerískrar
skáldkonu, Anne Giwa Amu, sem
heitir SADEer sögð sem eins konar
sjálfsævisaga aðalpersónunnar,
Sade. Hún ræður ekki við að stjórna
lífi sínu og þaðan af síður skilja
það í borgarastyijöldinni í Nígeríu.
Sade er kynblendingur af ríku
foreldri og er svo vernduð frá því
umhverfi sem almenningur lifir að
þegar aðstæðurnar leiða hana út
í lífið fær hún ekki skilið fólkið
og fyllist andstyggð á því.
Á unglingsaidri verður hún ást-
fangin af lögfræðingi nokkrum,
Clive en hann ákveður að giftast
stúlku frá Austur-Nígeríu, Sade
til hinna mestu sárinda. Sade
ákveður að Clive skuli ganga að
eiga sig, með góðu eða illu, og því
áformar hún að láta Clive gera sér
barn svo hann neyðist til að eiga
hana. Því er nú verr og miður að
unnusta Clives hefur orðið fyrri
til. í örvæntingu leitar Sade til
eins konar galdrakonu sem hvetur
hana til að giftast þeim sem biðji
hennar í brúðkaupi Clives. Sá reyn-
ist vera mágur hans Emeka.
Sade er ljóst að hún nær ekki
Clive í hjónasængina og ákveður
að eyðileggja giftinguna með að-
stoð galdrakonunnar. Loks á hún
þó engan kost annan en giftast
Emeka.
Þegar borgarastyijöldin brýst
út flýr hún með fjölskyldu sinni
frá Lagos til austurhluta landsins
og býr þar við miklar hörmungar
undir sprengjuregni og skelfing-
aratburðum.
Þessi bók Anne Giwa-Amu sem
er fyrsta bók höfundar lýsir vel
skelfíngum styijaldar þar sem fjöl-
skyldan reynir að lifa af þegar
heimurinn er að hrynja umhverfis
hann. Eftirminnileg frásögn er til
dæmis þegar Sade kemur heim til
sín eftir sprengjurárás og finnur
ekki annað en sundursprengd lík
ættingja sinna á víð og dreif í
rústunum.
Það er hollt Afríkumönnum að
minnast hryllings nígerísku borga-
rastyijaldarinnar og valdamenn i
ýmsum löndum Afríku hefðu ekki
síður gagn af að lesa bókina þegar
haft er í huga hvað hefur verið að
gerast í fjölmörgum löndum álfunn-
ar síðustu ár, hvort sem er Rúanda,
Búrundí, Zaire, eða Líberíu, og nú
síðast atburðimir í Sierra Leone.
Hveijir sem lesa bókina, hvort
sem það kynnu nú að vera valda-
menn eða bara óbreyttur íslenskur
lesandi, segir hún auðvitað bara
einn sannleika sem er ekki nýr:
styijaldir hafa aldrei leyst neinn
vanda, allra síst í Afríku sam-
tímans. En hún er engu að síður
merkileg lesning og athyglisverð
frumraun.
Saga Lemonu eftir
Saro-Wiwa
Aðra athyglisverða bók eftir níg-
erískan höfund hefur einnig rekið
á fjörur mínar, hún heitir í enskri
þýðingu Lemona's tale og er eftir
Ken Saro Wiwa. Þar segir frá Ola,
23ja ára gömlum námsmanni af
afrískum ættum en búsettri í
Bandaríkjunum. Við lát foreldra
sinna fer hún aftur til Nígeríu.
Löngu síðar er Ola kvödd á
fund Lemona, morðingja foreldra
sinna og ráðvillt nokkuð ákveður
hún að fara á fund Lemonu og
skilur ekki hvaða þýðingu saga
Lemonu getur haft fyrir hennar lif.
Lemona virðist vera hlédræg og
feimin og hefur fram að þessu
ekki fengið neina gesti í margra
ára fangelsisvist.
Þó að þær séu að hittast í fyrsta
skipti fínnst Lemonu að stúlkan
Ola hafi haldið lífi í henni þessi
fangelsisár. Lemona sér merki á
vinstri hendi Olu og veit að grunur
hennar er á rökum reistur og seg-
ir henni sögu sína.
Þar segir frá uppvexti í litlu
þorpi lengst inni í frumskóginum,
hvernig hún sætir harðræði og
jafnvel pyndingum sem hún sættir
sig við því hún þekkir ekki annað
og finnst það jafnvel sjálfsagt. En
einhvers staðar í henni blundar
uppreisnarþörf og hún leitar í
burtu og til stóra bæjarins en þar
tekur ekki betra við.
Loks er hún dæmd til fangelsis-
vistar vegna svika hvíts fyrverandi
elskhuga og þegar hún með aðstoð
vina sinna kemst út úr fangelsinu
er ráðist á hana af svörtum manni
og henni er nauðgað og síðan sett
aftur í fangelsið. Og þar með veit
lesandi erindi hennar við Olu, að
hitta dótturina sem hún sá aðeins
örskotsstund eftir að hún fæddi
hana í heiminn.
Saga hennar er áhrifamikil og
dramatísk en hvergi tilfínningasöm
úr hófi. Lesandinn fær skilning á
örlögum hennar og samúðin er
með Lemonu þegar lokið er lestri.
Eftir því sem örvænting Lemonu
eykst, því meira finnur lesandi
einnig til með höfundinum Ken
Saro Wiwa. Hann er að vísu látinn
nú en bók hans um sögu Lemonu
er verðugur minnisvarði um skáld.
Jóhanna Krístjónsdóttir