Morgunblaðið - 25.06.1997, Blaðsíða 32

MORGUNBLAÐIÐ
,32 MIÐVIKUDAGUR 25. JÚNÍ 1997_________________________
AÐSENDAR GREINAR
Beaufort-vindmælikvarð
inn og týnda vindstigið
33
BEAUFORT-vind-
styrksskalinn hefur
verið við lýði í um 150
ár á alþjóðasviði. Þetta
var mjög góð uppgötv-
un á sínum tíma og
gott til síns upphaflega
brúks en var aldrei
(.ætlað að vera mæli-
kvarði á vindhraða,
sem það síðar varð.
Ameríkanar lögðu
kerfið niður í sinni upp-
haflegu mynd, árið
1955. Nú 50 árum síð-
ar erum við enn að
nota þetta kerfi. Ætlun
er að brejd;a til hér
einnig, að mér skilst,
og nota vindhraðamælieininguna
metrar/sekúndu og finnst mér tími
til kominn, en einnig að athuga
okkar gang. Svo finnst mér furðu-
legt að Veðurstofufólk skuli aldrei
nota orðin „stinningsgola“ eða
„blástur“, í töluðu máli um ijórða
vindstigið, þannig að fjórða vind-
stigið virðist týnast, detta niður
dautt og ómerkt.
Ég skora á veðurfræð-
inga, segir Albert
Tómasson, að viður-
kenna klúðrið og færa
mál til betri vegar.
Francis Beaufort, íri, seinna Sir
og aðmíráll, tók við skipstjórn á
breska 44 fallbyssna herskipinu
Woolwich árið 1805. Þessi Beaufort
var með afbrigðum snjall maður og
hafði getið sér mjög góðan orðstír,
fram að því, í breska flotanum. Það
var afar sjaldgæfur hugsunarháttur
á þeim tíma, að æðsti yfirmaður,
æskti þess að allir dátar á sínu fleyi
skynjuðu og vissu hvaða segl og
hve mikið af seglum ættu eða
mættu vera á möstrum skipsins við
vissar veðuraðstæður, þannig að
varla þyrfti skipanir til að hagræða
seglum sem var ekkert smámál á
svo stórum skipum. Þetta er því
•merkilegra í ljósi þess að enn þann
dag í dag er til að mynda dátum í
rússneska hernum og öðrum lægst
settum haldið í algerri fáfræði hvað
viðkemur allri vitneskju um tækni-
svið og hernaðarbrölt sinna yfir-
manna.
Þegar Beaufort útbjó sinn mæli-
kvarða, hugsaði hann ekkert um
vindhraða sem slíkan, en eingöngu
um áhrif vindstyrks á skip sitt.
Hann greindi í sundur 13 mismun-
andi ásýndir eða ástand sjávar eftir
vindstyrk og númeraði það 0 til og
með 12. Frá 0 til og með 4 eru öll
segl uppi á möstrum og hann metur
hraða skipsins eftir tölunum, þann-
ig að 4 gefur hraða skips 5-6 hnút-
' ar. Frá tölunum 5 til og með 9 er
mismunandi hvaða segl eru tekin
niður eftir vindstyrk. Eftir 9 og til
og með 12 er það öryggi skipsins
sem er í fyrirrúmi. Með tölunni 12
er ekki unnt að hafa nein segl á
Albert
Tómasson
Sýning um samslæður
og andsfæður Norðmanna
og íslendrnga á miðöldum.
I Þjóðmíniasafn íslands
möstrum og því er ekki
talið hærra (sjá nánar
töflu á ensku).
Semsagt, þegar
skipsmenn hans íhug-
uðu ásýnd yfirborðs
sjávar og sáu til að
mynda hvítt á ein-
stakri báru, mátu þeir
sjó í ástandi 3 og þá
átti hraði skipsins, með
öll segl uppi, að vera
sem næst 3-4 hnút-
um. Nú hvessir og
hvítnar meira á báru
og er þá metið talan 4
og skipshraði um 5-6
hnútar. Enn hvessir og
er orðið vel hvítt á
báru og komnar hvítar rákir, þá er
komið í töluna 5 og byijað að fella
efstu segl o.s.frv. Eins og sjá má
var þetta einstaklega snjall gjörn-
ingur af þessum heiðursmanni við
þessar aðstæður.
Um 50 árum (1854) eftir að
Beaufort kom með þessa frábæru
lausn á sínum siglingavandamálum
gerðist það í Krímstríðinu, þegar
Bretar og Frakkar voru innikróaðir
í skotgröfum í Sevastopool, að fjöl-
mörg birgðaskip á leið til þeirra
með vetrarforðann, fórust í fár-
viðri. Til að reyna að sjá fyrir um
slík ósköp, var stofnaður vísir að
núverandi Alþjóða veðurstofnuninni
WMO (World Meterological Org-
anization). Tvær uppfinningar sem
sáu dagsins ljós nokkru áður, gerðu
það mögulegt að senda og móttaka
stormviðvaranir, en það var upp-
götvun Samuel Morse á ritsímanum
1837 og bollavindhraðamælinum
(cup anemometer) af T.R. Robinson
1846. Árið 1838 hafði breski flotinn
lögboðið Beaufort skalann um allt
sitt veldi og minnumst þess að Bret-
ar voru þá heimsveldi og þóttust
ráða yfir heimshöfunum, semsagt
þungavigtarmenn á þessu sviði.
Bollavindhraðamælirinn var góð
uppfinding, en að sjálfsögðu mælir
það tæki aðeins snúninga á mínútu
við vissan vindhraða. Amerískur
bóndi las kannske 39 snúninga/
mín. á sínum mælir og var það 7
vindstig eftir hans töflu. Evrópu-
maður las á sinn mælir einnig 39
snún/mín. en fékk 5 vindstig úr
sinni töflu. 30 mismunandi túlkanir
voru á þessu fyrirbæri í meira en
hálfa öld í heiminum. Mismunur var
upp í 100% milli landa. Rúmum 70
árum síðar (1926) tókst loks að
samræma þetta milli þjóða. En
áfram var haldið að gefa vind-
styrksnúmer fyrir vindhraða.
Nú tæpum 200 árum eftir Beau-
fort erum við að nota þetta vind-
styrkskerfi sem vindhraða skala.
Það er lygi líkast hvernig þetta
hefur þróast og að við skulum vera
að nota þetta enn þann dag í dag.
Þó hillir undir endalokin. En þá
má bara ekki fara úr öskunni í eld-
inn og fara að nota metra á sek-
úndu fyrir mælikvarða handa hin-
um almenna borgara, á sjó og landi.
Ég vildi sjá hnúta og kílómetra á
klst. sem við notum í daglegu lífi
okkar. Hvað Veðurstofan notar inn-
MikicS úrval af
fallegyiti rúmfa+naái
TOLUR TIL AÐ TAKNA VINDSTYRK
SkóLavörðustíg 21 Simi 551 4050 Reykiavik
0 Logn
1 Andvari Eða aðeins nóg til að skipið láti að stjórn.
2 Kul Eða sá hraði sem striðsskip (man-of-war) næði í sléttum sjó með Öll segl uppi og hreinan botn. 1-2hnútar
3 Gola i 3-4 hnútar
4 Stinningsgola 5-6 hnúlar
5 Kaldi j \ i líl \ 1 Toppsegl (Hpyals &c.)
6 — . J / ; ii\ Stinningskaldi Eðaþáðsem vel til hatt stríðsskip Einfaltrifuðtoppsegl. (Single-reefed lopsails and lop-gal.sail)
7 Allhvasst (well conditioned man-of-war) gæii mést haft uppi afseglum í eftirför (fullanðby). afcééÉtii mí Tvöfalt rifuð toppsegl. (Oouble-reeted lopsails, jib. S c.)
8 Hvassviðri (Trelle-reeled topsalls^ cj
9 Stormur Full-rifuð toppsegi. \ / í (Close-reeled lopsails and courses)
10 —u—i: Rok JÍÍÍ=st=:h: Eöa þegarskipið getur varia haft uppi fullrilað aðaltoppsegl 'ög rifuð framsegl. ' “ ' // i
11 Ofsaveður Eða þegar eingöngu er hægt að hafa stormsegl uppi (storm staysails).
12 Fárviðri Eða þegar ekki er hægt að hata nein segl á möstrum.
anhúss hjá sér, kemur okkur auðvit-
að ekkert við.
Ameríkanar breyttu sínu kerfi
árið 1955, þannig að á sínum veður-
kortum hafa þeir fjaðrir eins og
hér, á sínu staðarmódeli, en hver
heil ijöður táknar 10 hnúta og hálf-
fjöður 5 hnúta. Til að fá kílómetra
á klst. er einfaldlega margfaldað
með tveimur (nánar 1,85) sem er
nógu nákvæmt til almennra nota.
Þetta kerfi er ekki fjarri þvi sem
nú er hér og yrði án efa vinsælt.
Þá endar skalinn ekki í 12 eins og
nú, sem er um 67 hnútar, en fer
áfram upp eins langt og guð leyfir
vindinum að blása á okkur.
Furðulegt er það að Frakkar sem
voru og eru mjög sterkir „metric“
menn skulu ekki hafa staðið á móti
þessu af alvöru og strax notað
bollavindhraðamælirinn með stand-
ard viðmiðun á snú/mín. við
km/klst eða sjómílur á klst. (hnúta).
Sams konar klúður virðist vera að
fara á stað núna með mælingu vind-
hraða í metrum/sek. fyrir almenn-
ing hér á landi. Þarf ef til vill önn-
ur 200 ár til að fá því breytt, ef
af verður. Verðum við ofurseldir
skipunum frá ES þarsem hinn al-
menni borgari notar ekki veður-
fréttir í venjulegum störfum í eins
ríkum mæli og hér á landi. Ef svo .
verður er þetta keimlíkt því sem
Bretar þröngvuðu upp á heiminn
upp úr 1850. Og þá er spurningin
sú, fyrir hvern er verið að spá, er
kannske bara verið að spá fyrir
Brussel, en við kotungarnir snið-
gengnir með okkar þarfir. Er fram-
tíðin sú að allir sem nota veðurfrétt-
ir á íslandi, á annað borð, þurfi
breytingartöflur upp á vasann?
Og þá er það týnda vindstigið
blessaða. Hafa menn tekið eftir því
að íjórða vindstigið vantar alltaf í
talaðar lýsingar af spá eða veður-
lýsingu frá Veðurstofunni. Engu er
líkara en að um bannorð sé að
ræða. Það er ávallt talað um golu
(3 vindstig) eða kalda (5 vindstig).
Þarna er fjórða vindstigið á milli
og heitir „blástur“ eða „stinnings-
gola“. Hvað veldur? Þar sem ég hef
stundað handfæraveiðar, í nokkrum
mæli, í atvinnuskyni, síðstliðna tvo
áratugi, finnst mér þessi ruglingur
afar slæmur. Mörkin á því hvort
hægt er að vera eðlilega að á hand-
færum á smábát eru um 4 vindstig,
sakir reks og sjógangs. Þeir hörð-
ustu nota þó drifakkeri til að geta
verið að í verra veðri, en ég er ekki
í þeirra hópi.
Ég hef rætt um þetta í síma við
Veðurstofustjóra. Hann er afar
kurteis og prúður maður eins og
Vestfirðingi sæmir, en ekkert ger-
ist. Nú skora ég á ykkur, veður-
fræðinga, að mæla þessi bannorð
af munni, viðurkenna að klúðrið sé
á enda og í mínum huga verðið þið
menn af meiri og hafið þökk fyrir.
Höfundur er fyrrv. flugstjóri og
trillukarl.
Danska eða enska,
það er spurningin!
Sr. Þórhallur
Heimisson
ENN á ný hefur ver-
ið vakin umræða um
það hvort danska eða
enska skuli vera fyrsta
erlenda tungumálið
sem íslensk börn læri
í skóla. í þetta sinn er
það menntamálaráð-
herra og menntamála-
ráðuneytið sem ríða á
vaðið og leggja það til
að enska skuli verða
fyrsta erlenda málið er
íslensk börn læri á
skólabekk, en danska
skuli koma síðar í nám-
inu. Vissulega slá ráð-
herra og ráðuneyti
þann varnagla að ekki
skuli dregið úr dönsku-
kennslu, henni einungis seinkað.
Það vita samt allir sem hafa feng-
ist við tungumálakennslu, að því
fyrr sem hafist er handa við að
læra nýtt mál, því auðveldara er
námið. Margir hafa að undanförnu
tekið undir þessa ósk ráðherra og
ráðuneytis. Rökin eru þau að
danska sé útkjálkamál, mál smá-
þjóðar, að lítii not séu fyrir dönsku,
að enska sé alheimsmálið, að alnet-
ið sé á ensku. Sumir hafa jafnvel
slegið á streng þjóðerniskenndar
og sagt að dönskukennsla sé ekki
annað en leyf nýlendutímans. Þann-
ig mætti lengi telja.
í allri þessari umræðu held ég
að það sé gagnlegt að skoða hvern-
ig tungumálanám íslendinga nýtist,
til dæmis með því að sjá hvert ís-
lendingar halda í framhaldsnám eða
starf á erlendri grundu. Tölur frá
Hagstofunni tala skýru máli um
það. Árið 1996 bjuggu 22.425 ís-
lenskir ríkisborgarar á erlendri
grundu. Þar af bjuggu 14.829 á
Norðurlöndunum, 2.808 í öðrum
Evrópulöndum en 4.144 í Amerík-
unum tveimur. Utan
Evrópu og Ameríku
bjuggu aðeins 644 ein-
staklingar. Lang-
stærsti hlutinn bjó sem
sagt á hinu norræna
málsvæði. Hvernig má
það vera? Þar vega hin
sögulegu tengsl auðvit-
að þungt. Hitt er annað
að dönskukennslan á
íslandi lýkur upp dyr-
um náms og atvinnu-
möguleika á Norð-
urlöndunum. Danskan
styttir leiðina yfir í
norskuna og sænsk-
una. Þess vegna er Is-
lendingum ekki tekið
sem útlendingum á
Norðurlöndunum. Við erum á
heimavelli þangað komin. Það þekki
ég sjálfur bæði frá Danmörku og
Svíþjóð þar sem ég hef búið, starf-
að og gengið í skóla. Sömu sögu
hafa þúsundir íslendinga að segja.
íslendingar eru ráðnir við háskóla
Norðurlanda á námslaun sem hvetj-
ir aðrir heimamenn. Þar hjálpar
danskan okkur á skrið. Hvað ætli
margir íslendingar séu við doktors-
nám á Norðurlöndunum með laun
frá þarlendum háskólum? Engin
slík námslaun eru borguð af ís-
lenska ríkinu og furða Norður-
landabúar sig á því þegar þeir frétta
af. Ætla hérlend yfirvöld e.t.v. að
taka upp slík laun fyrir nám ef
tengslin rofna? Hin norræna sam-
vinna gerir okkur kleift að halda
utan og starfa án nokkura vanda-
mála. Einnig þar ryður danskan
okkur leið, jafnvel þó stirðlega
gangi að tala í fyrstu á erlendri
grundu.
Nú ætla ég ekki þeim er stjórna
menntamálum að þeir vilji leggja
stein í götu íslenskra námsmanna
á Norðurlöndunum, eða þess fjöl-
menna hóps er þar starfar. En
væri ekki rétt, áður en við kollsteyp-
um áherslum í skólakerfinu, að
kanna til hins ýtrasta hveijar afleið-
ingarnar verða og hvernig, sannan-
lega, tungumálakennsla nýtist?
Nú er ég ekki að tala gegn ensku-
kennslu, síður en svo. Enska er
mál málanna sem allir verða að
læra í okkar heimshluta. En væri
ekki nær að efla enskuna með því
að hefja enskukennslu um leið og
dönskunám? Þá mætti bæta við
þýsku eða frönsku í 7. bekk eins
og gert er á hinum Norðurlöndun-
Við erum á heimavelli á
Norðurlöndum. Þór-
hallur Heimisson
rökstyður hér hvers
vegna á að kenna
dönsku sem fyrsta
tungumál í skólum.
um. Því þýskan er mál Evrópu í
dag, hvað svo sem verður á morg-
un. Og íslensk börn fá minna tungu-
málanám en jafnaldrar þeirra á
Norðurlöndunum, t.d. í Finnlandi
þar sem sænska er kennd með sömu
rökum og danska hér á landi. Lýsi
ég hér með eftir skoðunum sem
flestra um þessi mál, því það er
ekki aðeins stærðfræðin sem skilar
okkur betri menntun og bjartari
framtíð eins og af er látið, heldur
einnig og ekki síst mikið og gott
tungumálanám.
Höfundur er prestur við
Hafnarfjarðarkirkju.