Morgunblaðið - 03.10.1997, Blaðsíða 10

Morgunblaðið - 03.10.1997, Blaðsíða 10
í i YGÖÍ HaaOTXO .8 HUOAaUT8ör’í 10 FÖSTUDAGUR 3. OKTÓBER 1997 GlGA.iaWUOvIOM MORGUNBLAÐIÐ HVALFJARÐARGÖNG Berglög Jf Lókufjall S í I L J 1.000 m '; náma Holabrú Hvalfjarðarvegur 7 Hnausar Verður hluti hringvegar Akrafjallsvegur 7 Norðan fjarðar við Hólabrú Sunnan fjarðar við Saurbæ 50 m sjávarmál -50 m -100 -150 8,1% halli, svipaður halli og upp Bankastrætið i Reykjavík Hallmn upp að sunnanverðu er heldur minni en hallinn upp Kambana I Hetlisheiði -200 o 70 m long vatnsþro \ 3 JARÐGONGIN verða um 5.484 m löng og liggja dýpst 165 m undir yfirborði sjávar. Þrjár akreinar verða á veginum í göngunum að norðanverðu, en tvær að sunnanverðu. Einstætt verk sem markar tímamót í samgöngumálum í dag verður sprengt í gegn í Hvalfj arðargöngnm. í tilefni af þessum merku tímamótum er litið til baka og gerð grein fyrír stöðu þessa einstæða verks. Margt hefur veríð rætt og rítað um þessa framkvæmd segir Biöm A. Harðarson og ekki allt sannleikanum samkvæmt þar sem margvíslegur misskilningur hefur veríð uppi um tilurð og framkvæmd verksins sem rétt þykir að leiðrétta. FYRIR réttum 30 árum var stjómskipuð nefnd sett á laggimar sem fékk það hlutverk „að annast alhliða rannsókn á því, hvernig hagkvæmast muni að leysa samgönguþörfina milli þéttbýlisins í og við Reykjavík annars vegar og Akraness, Borgarijarðar og til Vestur- og Norð- urlands hins vegar“. Skýrsla nefndarinnar kom út í september 1972 og þar var fjallað um ýmsa möguleika á bættum samgöngum um Hvalfjörð og m.a. var þar í fyrsta skiptið flallað um jarðgöng í utanverðum Hvalfirði. Niðurstaða nefndarinnar var hins vegar sú að hagkvæmast væri „að leggja fullkominn veg fyrir Hvalfjörð". Næsta athugun á þverun HvalQarðar var gerð af Vegagerðinni og niðurstöður kynntar í skýrslu nefndar um jarðgangaáætlun sem kom út í mars 1987. Megin niðurstaðan varð sú að gerð jarðganga í bergi væri þjóðhagslega hag- kvæm. í framhaldi af þessu gerði Vegagerðin margþætta rannsóknaráætlun til nokkurra ára. Þar var ekki miðað við ákveðna lausn eða stað- setningu heldur var um að velja jarðgöng í bergi, botngöng eða brú við utanverðan Hval- fjörð. í vegaáætlun 1988 var fýrst veitt nokkru fé í þessar rannsóknir og síðan aftur 1989 0g 1990. Margvíslegar rannsóknir fóru fram á þessum árum og var þeim stjómað af sérfræð- ingum Vegagerðarinnar. Þar má nefna jarð- fræðirannsóknir og mælingar á sjó (dýptarmæl- ingar og hljóðhraðamælingar). Einnig vora gerðar umferðartalningar, umferðarspár og ít- arlegar greiningar á umferð m.a. viðhorfskann- anir hjá vegfarendum. Niðurstöður allra þessara athugana vora almennt jákvæðar og allt benti til að gerð jarðganga í bergi væri hagkvæm- asta lausnin sbr. skýrslu Vegagerðarinnar sem út var gefín í október 1990. Hins vegar var jafnljóst að framkvæmdin og fjárveitingar til verksins vora ekki á dagskrá hjá hinu opinbera næstu árin. Margar ástæður vora fyrir annarri niðurstöðu árið 1990 en 1972 en þær veiga- mestu voru mikil aukning umferðar og tækni- þróun og aukin reynsla í jarðgangagerð. Ýmsir aðilar við Hvalfjörð og í nágrenni hans sýndu þessum hugmyndum mikinn áhuga og hinn 21. janúar 1991 var hlutafélagið Spölur stofnað. Markmið félagsins var að halda rann- sóknum áfram og í framhaldi af því að ráðast í framkvæmdir ef niðurstöður væra jákvæðar. Stærstu hluthafar Spalar era_ Sementsverk- smiðjan, Grandartangahöfn, íslenska jám- blendifélagið, Akraneskaupstaður, Skilmanna- hreppur og Vegagerðin. Framlag Vegagerðar- innar til félagsins voru niðurstöður rannsókna sem þá lágu fyrir. Fljótlega eftir stofnun gerði Spölur samning við Samgönguráðuneytið um einkaleyfi í sjö ár til þess að halda áfram rann- sóknum og undirbúningi verksins og hefjast handa um framkvæmdir og sjá um rekstur ganganna í ákveðinn tíma. Þessum samningi var breytt síðar þannig að Spölur mætti reka göngin þar til ákveðinni ávöxtun væri náð á hlutafé og lánum í stað þess að hafa fastan rekstrartíma. Spölur hófst þegar handa á árinu 1991 með framhald rannókna og lét m.a. framkvæma ítar- lega jarðfræðikortlagningu á strandsvæðum og yfirgripsmiklar hljóðhraðamælingar af sjó sem gefa upplýsingar um gerð jarðlaga undir firðin- um. Einnig vora boraðar tvær rannsóknarholur á suðurströnd fjarðarins við Hjarðames. Um var að ræða kjamaborholur þar sem tekið er samfellt sýni af berglögum, samtals um 400 m. Ennfremur lét Spölur gera mun ítarlegri umferðar- og tekjuspá en gerð hafði verið fram til _þessa. I samningi Spalar og íslenska ríkisins er m.a. ákvæði þess efnis að göngin skulu byggð samkvæmt norskum stöðlum og reglum norsku Vegagerðarinnar en Norðmenn era fremstir í heiminum í gerð sambærilegra ganga. Spölur fékk því m.a til liðs við sig virt ráðgjafarfyrir- tæki á þessu sviði í Noregi til aðstoðar við for- hönnun og margvíslegan tæknilegan undirbún- ing. Á árinu 1992 var m.a. gerð athugun á þjóðhagslegri hagkvæmni framkvæmdanna og ýmsar aðrar fjárhagslegar athuganir. Allar þessar athuganir vora jákvæðar og bentu til þess að jarðgöng á svokallaðri Hnausa- skersleið væri hagkvæmasti kosturinn. Enn nákvæmari rannsóknir voru framkvæmdar á árinu 1993, m.a. mælingar á berglögum og dýpt á kiöpp á ofangreindri leið. Auk þess var boruð 270 m djúp kjamaborhola á ská út und- ir ströndina að sunnan. Ennfremur vora gerðar mjög vandaðar landmælingar á svæðinu af þar til hæfustu sérfræðingum. í öllum undirbúningi hefur Spölur haft náið samráð við hlutaðeigandi aðila, einkum Vega- gerðina og aðra eftirlitsaðila samkvæmt gild- andi lögum og reglugerðum. Útboð og samningar Unnið var að gerð útboðsgagna fyrri hluta árs 1994 á grundvelli alútboðs, alþjóðlegra samningsskilmála (FIDIC) og norskra staðla og var hinni tæknilegu verklýsingu að fullu lok- ið um vorið. Margir komu að því verki og m.a. var haft samband við líklega verktaka í Skandin- avíu og kannað hvort möguleiki væri á að til- boð og samningar byggðust á föstu verði fyrir allt verkið. Niðurstaða þessa varð jákvæð. Fjórar norrænar verktakasamsteypur lýstu áhuga sínum á að taka þátt í forvali vegna útboðs en ein samsteypan heltist úr lestinni og sendi ekki inn tilboð. Tilboð í verkið vora opnuð í lok ágúst 1994. Eftir ítarlega skoðun tilboða og viðræður við verktaka ákvað Spölur sem verkkaupi að ganga til samninga við verktaka- samsteypuna Fossvirki sf. sem að standa Istak hf sem er í forsvari, Skanska AB í Svíþjóð og E. Pihl & Sön AS í Danmörku. Þrátt fyrir að hin tæknilega hlið verksamn- ings væri að mestu frágengin í júlí 1995 þá vora fjármögnunarsamningar mjög flóknir og viðamiklir. Að þeim komu mörg fjármála- og lögfræðifyrirtæki og að lokum, hinn 22. febrúar 1996 var skrifað undir alla samninga, alls 39 að tölu. í þessum samningum var gert ráð fyr- ir að heildarkostnaður við mannvirkið yrði 4.600 milljónir króna að öllum fjármagnskostnaði meðtöldum (verðlag í febrúar 1996). í stuttu máli sagt þá gera samningamir ráð fyrir að fjármálalegir bakhjarlar Fossvirkis fjár- magni framkvæmdina á verktímanum og þegar verktakinn hefur afhent verkið fullbúið og í rekstri til Spalar, þá fyrst greiðir Spölur fyrir verkið í heild. Verktakinn ber alla tæknilega ábyrgð á verkinu á verktíma og einnig í fimm ár frá afhendingu. Spölur fær síðan allan fram- kvæmdakostnaðinn að láni, stærsta hlutann frá erlendu flármálafyrirtæki en einnig frá íslensk- um bönkum og lífeyrissjóðum. Samningar þess- ir um fjármögnun verksins era hinir fyrstu sinnar tegundar á Norðurlöndum. Sýna þeir best það traust sem bankar, tryggingafélög og lánastofnanir höfðu á undirbúningi og skipulagi verksins af hendi Spalar og á þeim verktaka sem framkvæmir verkið, ekki síst í ljósi þess að hér er um að ræða fyrstu neðansjávarveg- göng í heiminum í ungu gosbergi. Sá leiði misskilningur þess efnis, að fé til jarðgangagerðarinnar renni úr ríkiskassanum er enn uppi. Það skal hér með endanlega leið- rétt að svo er ekki. Ríkið borgar ekki krónu beint til framkvæmda við jarðgöngin og veitir engar ábyrgðir á lánum Spalar en hins vegar greiðir ríkið kostnað við vegtengingar báðum megin fjarðar. Einnig lánaði ríkið fé til Spalar til að standa straum af rannsóknum á undirbún- ingsstigi. Hins vegar fær ríkið stórar fjárhæðir til sín úr veltu framkvæmdanna í formi margvís- legra gjalda, tolla og skatta af vinnu, vélum og efnum. Spölur mun sjá um rekstur ganganna og greiða upp lán sín með þeim tekjum sem inn- heimtast í formi veggjalds sem umferðin þarf að greiða fyrir að aka um göngin. í dag er reiknað með að öll lán Spalar greiðist upp á 20 áram. Þegar Spölur hefur endurgreitt öll lán og fengið til baka kostnað sinn þá afhendir Spölur ríkinu jarðgöngin til eignar endurgjalds- laust! Í tæknilegum undirbúningi sínum og meðan á framkvæmdinni stendur hefur stjóm Spalar þann háttinn á að kaupa tímabundna þjónustu þar til hæfra ráðgjafa með mikla reynslu, hver á sínu sviði. Spölur hefur ekki verið með neina fasta starfsmenn á sínum snærum. Yfírumsjón með verkinu og framkvæmdaeftirlit á vegum Spalar er í höndum íslenskra ráðgjafarverkfræð- inga. Aðstæður í ljósi undirbúningsrannsókna Út frá niðurstöðum jarðfræðirannsókna sem lágu fyrir við undirskrift samninga var gert ráð fyrir eftirfarandi aðstæðum á gangaleiðinni; Gerð bergsins: Reiknað var með að á allri gangaleiðinni væri syrpa af 2-10 m þykkum basalthraunlögum sem halla 5-10° niður til suðausturs. Aldur bergsins er um 3 milljónir ára. Hraunlögin era gerð úr mishörðu blágrýti oftast með gjallkarga á efra og neðra borði. Sums staðar milli hraunlaga eru tiltölulega þunn setlög úr silt- og sandsteini (flest minna en 1 m á þykkt). Á norðurhluta ganganna var búist við þykkari og harðari hraunlögum en á suðurhlutanum. Hvalfjörðurinn er mótaður af jöklum ísaldar í fyrram hásléttu og vegna jarð- lagahallans era sömu jarðlög á gangaleiðinni og Akrafjall er gert úr. Vegna nálægðar við löngu útdauðar eldstöðvar þá er mikið um berg- ganga (storknuð kvikuinnskot) sem skera hraunlagasyrpuna, sérstaklega á suðurhluta ganganna. Ennfremur var reiknað með allmörg- um brotabeltum (misgengjum) sem lægju flest þvert á göngin. Gengið var út frá því að berglög- in væru tiltölulega hagstæð til gangagerðar en stærsti óvissuþátturinn var hvernig brotabeltin reyndust í vinnslu. Varhugaverðustu brotabeltin vora talin vera á því svæði þar sem göngin liggja dýpst. Um þriðjungur gangaleiðarinnar er undir landi og tveir þriðju era undir sjó. Gangalínan sem er samtals um 5,5 km löng, var lögð þann- ig að lágmarksþykkt af hörðu bergi yfir göngum
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.