Morgunblaðið - 03.10.1997, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 3. OKTÓBER 1997 11
HVALFJARÐARGÖNG
irgarnes
/' SkOrfa^
Stóarðshelði
( . • Akranes-^A
Akranes hreppur V
Kjalarrteíy
eshreppur
^Mosfellsheiði
Seltjamarnes
Hafnarfjörður \
( .A ^'vAvalfjarðarstranc/ar/,^^
Skilmannahreppuri
l' Vkn.fjall
vr'AAAAA, xo /\
5Í) 'W-,Ó^'%S '
' \ '\
:p
Stækkað
svæði
10 km
Jarðgöng í íslenska vegakerfinu
30 m Arnardalshamar, 1948 (miiii ísafjarðar og súðavíkur)
M—I 800 rn Strákagöng, 1967 (milli Fljóta og Siglufjarðar)
640 rn Oddsskarð, 1977 (milli Eskifjarðar og Norðfjarðar)
3.400m Ólafsfjarðarmúli, 1990-91 (milli Dalvíkur og Ólafsfjarðar)
I 9.120 m-
Breiðadals- og
Botnsheiði, 1995-96
(milli ísafjarðar, Suður-
eýrar og Flateyrar)
5.484 m Hvalfjarðargöng, 1998 (undir Hvaifjörð) (^~
ORYGGISÞÆTTIR I HVALFJARÐARGONGUM
Gerðar eru ströngustu öryggiskröfur í samræmi við norska og breska staðla, svo sem .
Öflugar viftur hreinsa
mengun frá bílum út
úr göngunum.
Neyðarsímar verða
með 500 m millibili.
Slökkvitækjum verður
komið fyrir með 500 m
millibili.
500 m verða á milli útskota þar sem
hægt verður að snúa við bílum.
Öryggisvakt verður í
gjaldskýli við norður-
enda gangnanna
] ^ allan sólarhringinn.
Neyðarljós lýsa alltaf þótt
rafmagn fari af svæðinu.
Öflugar dælur losa 4
jafnóðum allt jarðvatn
úr göngunum.
Á botni gangnanna er þró
sem getur tekið við sólar-
hringsleka þótt dælur bili
eða ragmagn fari af.
FRAMKVÆMDIR VIÐ HVALFJARÐARGONG
n 19 9 6 19 9 7 19 9 8 1999
Undirskrift samninga □ I
I Síðasta SDrenaina 3. okt. 19971 I I Innh-iflon fmml/i/'nmrlnnonll11r. 1
Vinnusvæði undirbúið I I 9 < i uppiiauoy n ai i invcci i luaacui nr ■IUII |
Göngin sprengd Téfi ■ "r --
Styrking bergs ii
Lokafrágangur r~~ ' □
Reynslutími !....■
Göngin tilbúin B [
FMAMJ JÁSOND JFMAMJJÁSOND JFMAMJJÁSOND J F M A
væri 50 m. Þykk setlög frá ísöld eru síðan ofan
á berginu (allt að 80 m þykk) og þar fyrir ofan
er hafið. Lægsti hluti ganganna er 165 m und-
ir sjávarmáli. Sjávardýpi yfír göngunum er að-
eins um 40 m þannig að þykkt bergs og set-
laga yfír göngunum undir sjó er frá 50 m við
ströndina og upp í 125 m þar sem þau liggja
dýpst.
Vatnsleki: Vegna nálægðar fyrmefndra eld-
stöðva hefur bergið á gangasvæðinu orðið fyrir
umtalsverðri hitaummyndun sem veldur því að
flestar glufur og sprungur em fylltar kristölluð-
um útfellingum og bergið þ.a.l orðið vel vatns-
þétt. Segja má að bergið sé „harðsoðið“ af völd-
um jarðhita. Vegna þessa var reiknað með frem-
ur litlum vatnsleka úr basalthraunlögunum sjálf-
um. Hins vegar vom mestar líkur á einhveijum
vatnsleka við bergganga og í brotabeltum.
Aætlað var að þétta þyrfti um 30% ganganna
með sementsefju. Mjög litlar líkur vom taldar
á að fá hreinan sjó inn í göngin vegna setlag-
anna sem em í botni fjarðarins, heldur gert ráð
fyrir venjulegu jarðvatni og e.t.v. einhverri seltu-
blöndun. Hins vegar var talið líklegt að einhver
jarðhiti yrði í göngunum að sunnanverðu, jafn-
vel 40-50°C.
Reiknað var með að bergið yrði styrkt í
göngunum með hefðbundinni bergboltun og
sprautusteypu. Með ofangreindar upplýsingar í
höndunum taldi Spölur að ekki væri þörf frek-
ari rannsókna áður en gengið væri til samninga
við verktaka. Hins vegar var verktakanum skylt
að bæta við og halda rannsóknum áfram meðan
á framkvæmdum stæði eftir því sem hann teldi
þörf á.
Framkvæmdin
Fossvirki hóf undirbúningsframkvæmdir vor-
ið 1996 og lét bora sex gmnnar kjarnaborholur
á munnasvæðinu að sunnan og eina 260 m djúpa
holu á norðurströnd fjarðarins. Þessi djúpa hola
staðfesti fyrra álit um gott berg og lítinn vatns-
leka að norðan en að sunnan kom í ljós að dýpi
á klöpp á munnasvæði reyndist meira en gert
var ráð fyrir. Laus gröftur á syðra munna-
svæði varð því meiri og áætluð lengd vegskála
jókst umtalsvert en göng í bergi styttust að
sama skapi.
Fyrstu gangasprengingar voru 30. maí 1996
að norðan og 18. júní að sunnan. Gangagerðin
fór vel af stað og í stuttu máli sagt hefur hún
gengið einstaklega vel allan verktím-
ann. Verktakinn hefur verið með
tvær útgerðir sitt hvorum megin
ijarðar frá upphafi og sprengt göng-
in úr báðum áttum og nú í dag, um
16 mánuðum og 1.100 sprengingum
síðar, er komið gat undir fjörðinn.
Sunnanmenn sprengdu 3.104 m og norðan-
menn 2.380 m samtals 5.484 m. Auk þessa
sprengdu norðanmenn 70 m langa vatnssöfn-
unarþró í lægsta punkti sem liggur þvert út
og niður frá veggöngunum. Unnið hefur verið
á vöktum nánast allan sólarhringinn alla daga
alveg frá upphafi og einungis gert hlé um jól,
páska og verslunarmannahelgi. Vikulegur
framgangur hefur oftast verið um 50-70 m
að sunnan og 40-50 m að norðan. Skýringin
á styttri lengd að norðan er sú að þversniðið
þar er mun stærra en að sunnan (þijár akrein-
ar að norðan í stað tveggja að sunnan).
Verktakinn hefur innanborðs mjög hæfa
gangamenn sem margir hveijir komu með mikla
reynslu beint úr Vestfjarðagöngunum. Að jafn-
aði hafa starfað milli 70 og 80 manns við verk-
ið og yfír sumartímann hafa þeir verið um 100
talsins. Flestir eru íslenskir en einnig hafa um
12 Skandinavar unnið að verkinu, allt þaulvan-
ir gangamenn. Starfsmenn hafa haft yfír að
ráða ágætum tækjabúnaði og viðhald og eftir-
lit þeirra verið með þeim hætti að tafír vegna
tækjabilana hafa verið fátíðar.
Öll verkhönnun ganganna er í höndum verk-
takans og ráðgjafa hans, bæði hvað varðar
endanlegar bergstyrkingar og innréttingar og
frágang. Öll hönnun verktakans
er hins vegar háð samþykki fram-
kvæmdaeftirlits Spalar og sumir
þættir að auki háðir samþykki
Vegagerðarinnar og tækniráð-
gjafa lánastofnana.
Stærsti munur á greftri neðan-
sjávarganga og annarra jarðganga
er sá að bergið framundan vinnu-
stafni er alltaf kannað með rann-
sóknarborunum áður en borað er
og sprengt. Margvíslegra upplýs-
inga er aflað úr þessum borunum
um gerð bergsins, vatnsinn-
streymi, þrýsting, hita og efnainni-
hald. Sérstök tæknideild verktak-
ans vinnur úr þessum upplýsingum
og gerir viðeigandi ráðstafanir ef
þurfa þykir og styrkingar eru
hannaðar jafnóðum og göngin eru
Björn A.
Harðarson
Fyrstu ganga-
tillögur í
skýrslu frá
1972
sprengd. Öryggi manna og mannvirkis eru ætíð
ófrávíkjanlega höfð í fyrirrúmi.
í upphafí verks útbjó Fossvirki verklagsreglur
um hvern einasta verkþátt í gangagerðinni.
Þessar verklagsreglur voru vandlega yfírfamar
og að lokum samþykktar af eftirliti Spalar og
erlendum ráðgjöfum helstu lánastofnana. Verk-
lagsreglurnar voru endurskoðaðar eftir þörfum
í Ijósi reynslunnar meðan á framkvæmdum stóð.
Verklag Fossvirkis og skipulagning verksins
hefur verið til sóma og úrvinnsla gagna og fram-
setning þeirra með miklum ágætum.
Önnur megin ástæðan fyrir góðum fram-
gangi verksins er hins vegar gott berg að jafn-
aði og lítið innrennsii vatns. Jarðfræðilegar
aðstæður hafa verið þær sömu og gert var ráð
fyrir og ekkert óvænt komið upp á.
Bergið hefur reynst vel til ganga-
gerðar og er styrkt með hefðbund-
inni bergboltun og sprautusteypu.
Brotabeltin voru flest tiltölulega mjó
og auðveld viðfangs en einna versta
misgengið kom undir lok graftar
nálægt dýpsta kaflanum eins og vænst var.
Síðustu 50 m gangaleiðarinnar voru kjarnabor-
aðir til öryggis áður en þeir voru sprengdir.
Vatnsleki hefur verið töluvert minni en reikn-
að var með í verksamningi og hefur einungis
þurft að þétta um 13% gangalengdar. Vatnslek-
inn hefur að mestu einskorðast við bergganga
og brotabelti eins og gert var ráð fyrir. Það
litla vatn sem er í göngunum er venjulegt grunn-
vatn, örlítið seltublandað á köflum. Enginn sjór
hefur dropað inn í göngin. Hiti bergsins fór upp
í 50-60°C á afmörkuðum kafla í suðurhluta
ganganna en annars var hitinn frá 10° við
munna til 30°C á dýpsta hlutanum.
Almennt voru jarðfræðilegar aðstæður í
göngunum að öllu leyti eins og spáð hafði ver-
ið við upphaf framkvæmda. Sýnir það, svo ekki
verði um villst, að undirbúningsrannsóknir hafa
verið skipulagðar, framkvæmdar og túlkaðar á
þann hátt sem best verður á kosið.
Umferðaröryggi
Öryggi vegfarenda ber oft á góma þegar
rætt er um Hvalfjarðargöngin og er það vel því
almennt umferðaröryggi verður margfalt meira
við að aka göngin heldur en fyrir fjörðinn.
Hver kannast ekki við að aka hlykkjóttan og
hæðóttan Hvalfjörðinn í myrkri,
roki og/eða hálku? Þessu verður
ekki til að dreifa í göngunum þar
sem akbraut verður þurr og göng-
in að sjálfsögðu upplýst og vel loft-
ræst. Auk þess má ekki gleyma
að leiðin frá suðvesturhominu og
út á land vestur um styttist um
42 km og til Akraness um 60 km.
Styttingin ein eykur umferðarör-
yggið veralega.
Stjóm Spalar hefur frá upphafí
tekið öryggismáiin sérstaklega
föstum tökum. Hæfustu ráðgjafar
hafa gert úttektir á margvíslegum
þáttum er varða öryggi s.s.
áhættumat vegna jarðskjálfta,
reglur um fiutning hættulegra
efna, brunavamir og mengunar-
mál. Speli er skylt að uppfylla all-
ar reglugerðir sem í gildi eru í Noregi um örygg-
ismál í jarðgöngum af þessari gerð. Því til við-
bótar hafa tæknifulltrúar lánveitenda gert enn
strangari kröfur um ýmis atriði t.d. styrk steypu
í göngunum. Of langt mál yrði upp að telja
allan þann öryggisbúnað sem í göngunum verð-
ur en fullyrt skal að Vegagerðin, Spölur, verk-
takinn og lánveitendur hafa öryggi vegfarenda
í fyrirrúmi.
Eitt atriði öryggismála þykir rétt að ítreka.
Þrátt fyrir gott berg verða styrkingar í þessum
göngum mun meiri en í öðram veggöngum hér
á landi þ.e. þykkari sprautusteypufóðring í öllum
göngunum og mun meira af stálboltum til
styrktar berginu. Astæðan er tvíþætt. Annars
vegar vegna þess að umferð verður mun meiri
í þessum göngum en í hinum fyrri
og einnig era styrkingamar hannað-
ar með tilliti til þess að standast
áhrif stórra jarðskjálfta. Reyndar er
allur búnaður ganganna hannaður
með tilliti til jarðskjálftaálags. Hins
vegar er staðreyndin sú, að reynsla
erlendis undanfarna áratugi sýnir glöggt, að
jarðgöng standast jarðskjálftaálag mun betur
en byggingar á yfirborði. Allir þekkja frétta-
myndir af eyðileggingu mannvirkja á yfírborði
í jarðskjálftum t.d. frá Japan nýverið. Hins veg-
ar verða mannvirki neðanjarðar á sömu stöðum
t.d. lesta- og bílajarðgöng oftast ekki fyrir neinu
umtalsverðu tjóni. Það getur verið betra að
byggja í bergi en á yfírborði! Einnig má benda
á að þéttbýlið á höfuðborgarsvæðinu er mun
nær virkum jarðskjálftasvæðum en jarðgöngin í
Hvalfírði.
Minnsta
þykkt set- og
berglaga yfir
göngum 50m
Gagnrýnisraddir þagnaðar?
Mörgum er enn í fersku minni sú harkalega
gagnrýni sem kom fram á undirbúningstíman-
um og í byijun verks. Ruddust þar fram á
fundum og í fjölmiðlum margir illa upplýstir
aðilar og sjálfskipaðir „sérfræðingar" með
órökstuddar og beinlínis rangar fullyrðingar
og hrakspár sem voru oft með ólíkindum. Gripu
þessir menn til ótrúlegustu ráða til að gera
framkvæmdina tortryggilega í alla staði. Þess-
ar endemis vitleysur verða ekki tíundaðar hér
en svo rammt kvað að þessum niðurrifsöflum
að sumir væntanlegir lánveitendur hikuðu um
stundarsakir. Málefnaleg og rökstudd gagrýni
er af hinu góða en gera verður þá lágmarkskr-
öfu að menn kynni sér málin til hlítar áður
en þeir kveðja sér hljóðs frammi fyrir alþjóð.
Verkefnin framundan
Óvissuþáttum framkvæmdarinnar er lokið
og framundan er brautin bein. Segja má að
mannvirkið sé nú „fokhelt" og múrverk, lagnir
og allar innréttingar eru eftir. Eftir helgina
verður þegar hafíst handa við endanlega
sprautusteypufóðran ganganna og að því loknu
hefst vinna við lagnir og uppsetningu alls bún-
aðar í göngin. Of langt mál yrði upp að telja
alla þá verkþætti sem eftir eru en það er afar
umfangsmikið og flókið verk og mun taka um
það bil 10 mánuði. Reiknað er með að göngin
verði opnuð fyrir umferð síðla næsta sumars.
Þá breytist landakort íslands og áhrifín á at-
vinnu- og mannlíf verða ótrúlega víðtæk.
Lokaorð
Allur undirbúningur og framkvæmd þessa
verks hefur verið til fyrirmyndar. Framganga
verkkaupans og verktakans hefur verið vönduð
og traust í alla staði. Samstarf Vegagerðarinn-
ar, stjórnar Spalar, Fossvirkis, fjármögnuna-
raðila og framkvæmdaeftirlits hefur verið með
miklum ágætum og kostnaðarlega er fram:
kvæmdin nú samkvæmt áætlun verkkaupa. í
dag er ástæða til að óska öllum þeim sem að
verkinu hafa komið hjartanlega til hamingju
með þennan merka áfanga. Sérstök ástæða
er til að þakka öllum starfsmönnum verksins
fyrir mjög góða frammistöðu.
Verkefnisfjármögnun og samningsform sem
________ hér um ræðir mun vafalaust verða
öðram til fyrirmyndar er fram líða
stundir. Fréttir heyrast reyndar nú
þegar að frændur vorir Færeyingar
séu að skoða hvort sams konar að-
ferð geti hentað við framhald jarð-
—....... gangagerðar þar.
Nú er lag til frekari afreka í samgöngumál-
um landsmanna á þessu sviði þar sem þraut-
þjálfað lið starfsmanna og öflugur tækjabún-
aður er til reiðu. Jarðgöng geta víða bætt sam-
göngur veralega í hinum dreifðu byggðum
landsins en bættar og öruggar samgöngur
stuðla að sameinuðum og sterkari sveitarfélög-
um, eflingu atvinnu- og félagslífs og þar með
betra mannlífí almennt.
Höfundur er jarðverkfræðingur og hefur
unnið viðjarðgangagerðsíðastliðin lOár.