Morgunblaðið - 12.10.1997, Qupperneq 34

34 SUNNUDAGUR 12. OKTÓBER 1997
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
\
(
I
i
s
l
I
INNRÁS í
LAUGARDALINN
VENJA hefur orðið meðal Reyk-
víkinga að nefna Laugardal, svæðið
austan Reykjavegar, sunnan Sund-
laugavegar og Dalbrautar, vestan
Holtavegar og norðvestan Suður-
landsvegar. Þetta mýrlenda dalverpi
milli ásanna þriggja hét Neðri-Sog.
í því og á jöðrum þess voru gras-
býli. Húsum þeirra tveggja síðustu
eytt fyrir skemmstu með eldi og
ýtum. Hinum merkustu menningar-
minjum hollustuhátta, - þvottalaug-
ar og baðlaugar - og sundkunn-
áttu, - sundstæðis (sundlaugar) -
skyldi gerð skil eða vakin athygli á
með uppfestingu 21 veggspjalds á
hjallarveggjum og steinsteypulíkani
nakinnar konu við þvottabala.
Eiríkur Hjartarson nefndi
skrúðgarð sinn Laugardal
1929
Þvottalaugar eða Laugar, Laug-
arhóll, Laugavegur og Þvottalauga-
vegur eru gömul ömefni, en nafnið
Laugardalur er frá 1929, að Eiríkur
Hjartarson hóf frumræktun Grasa-
garðsins og gaf honum nafn dals
þess sem mæt kona hans var frá.
Auk túnskika og engja grasbýlanna
vom þama mótekjusvæði. Gegnum
dalverpið liðaðist Laugalækurinn
niður á Kirkjusand. Árið 1824 var
lón í læknum lagfært svo þar yrði
hagkvæmara til sundiðkana. Það
var tvisvar endurbætt og 1886 reist
við það sundskýli. Lónið yfírgefið
1907, er sundþró var hlaðin úr til-
höggnu grágrýti. Sú sundlaug end-
urbætt tvisvar, þar til núverandi
Sundlaugar Reylq'avíkur em 1968
teknar í notkun (Laugardalslaugar,
- Laugamesslaugar). Meðfram
sundlauginni var komið fyrir fímm
baðlaugum. Með þeim var á þessum
slóðum endurvakinn fom íslenskur
baðsiður sem aflagður var við eyði-
leggingu fomrar baðlaugar, sem
samkvæmt merkum heimildum
hafði að formi til (1755 og 1792)
líkst núverandi Snorralaug í Reyk-
holti og staðsett við hver ofan
. þvottalauganna.
Teikningar Sigurðar
Guðmundssonar um 1870
Golfíðkendur, sem fluttu golf-
íþróttina út hingað 1932, gerðu sér
fyrsta 6-holu völlinn 1935 á þeim
slóðum sem nú em Laugardalsvöllur
og bflastæði hans. Sigurður Guð-
mundsson málari teiknaði um 1870
tillögu að skrúðgörðum, leikvöllum
og sundlaugum í dalvarpinu. Fram-
sýnn og stórhuga um menningarlegt
listrænt útivistarsvæði fyrir almenn-
ing.
Leit að svæði undir
aðalleikvang bæjarins
1 Fyrsti formaður ÍBR, Gunnar
Þorsteinsson, sem átti sæti í bæjar-
stjórn Reykjavíkur, bar 1943 upp
tillögu í bæjarstjórninni, að Laugar-
dalurinn yrði tekinn undir íþrótta-
og útivistarsvæði og fékk hana sam-
þykkta. Eitt fyrsta verkefni stjómar
IBR (stofnað 1944) var að beita sér
fyrir framgangi málsins. Um nokk-
urt skeið hafði verið leitað eftir land-
rými undir aðalleikvang bæjarins,
þar sem einnig væri unnt að koma
fyrir fímm félagavöllum. Var áhugi
að beinast að svonefndu Skeija-
, fjarðarsvæði, vestur undan Öskju-
hlíð. Frá því svæði urðu íþróttamenn
að hafa sig á braut 1940 vegna
herstöðva. Höfðu keypt það fyrir
söfnunarfé. Sama fyrirætlun var
tengd vallargerðinni á Þvottalauga-
svæðinu að félögin fengju þama
æfingasvæði. Frá þessari fyrirætlun
var horfið í ársbyijun 1948. Hvoru
- tveggja væri að á svæðinu þyrfti
að koma fyrir sund-
laugum og tilheyrandi
laugahúsum, aðalleik-
vangi með marghátt-
uðu fylgirými og þá
yrði að ætla rými fyrir
önnur almennings úti-
vistarsvæði.
Reylgavík skipt í
íþróttahverfi
Haft skyldi í huga
að bærinn væri að þenj-
ast út og væri því hent-
ugast fyrir íbúana, að
honum sem væntan-
legri borg yrði skipt
niður í íþróttahverfi.
Bæjaryfirvöld og stjóm
ÍBR hlutuðu Reykjavík 1950 niður
í sex íþróttahverfí auk þeirra þriggja
sem með öflun lóða sjálf höfðu þeg-
ar numið sér hverfi (KR í Kapla-
skjóli; Valur að Hlíðarenda og Fram
við Skipholt - norðan Sjómanna-
skólans). Af úthlutuðum lóðum Vík-
ings og Þróttar í Vatnsmýrinni norð-
austan Skildingameshóls, voru Vík-
ingar fluttir í Smáíbúðahverfi (Bú-
staðahverfi) og Þróttur að Sæviðar-
sundi í Vogahverfi, vegna þrengsla
og votlendis. Umrætt svæði, sem
bæjarstjómin hafði samþykkt að
ráðast inná með íþrótta- og útivist-
arsvæði, tæpum 80 árum eftir að
Sigurður málari hafði teiknað á blöð
laugar, garða og velli á þessum slóð-
um, sem rúmlega kflómetra langur
lækur hefur bugðast um í ómældan
tíma, með sjóðandi hver og upp-
sprettur í farvegi og á bökkum.
Hann mun að öllum líkum þegar á
landnámsöld hljóta nafnið Lauga-
lækur, vegna þvotta-, bað- og sund-
lauga, sem menn gerðu sér í honum
eða í nánd.
Dalverpið upp frá Kirkjusandi,
mýrlent mjög, milli holtanna
þriggja, Laugaráss, Langholts og
Grensáss, naut helst ömefnanna
Laugamýri og Þvottalaugasvæði.
Laugardalsnafnið kemur eigi fram
fyrr en Eiríkur Hjartarson raffræð-
ingur 1929 hefur ræktun tijáa,
runna og skrúðgarðsjurta og gefur
ræktunarbletti sínum nafn heima-
byggðar konu sinnar. Það verður
fljótt að heildarheiti og má vera að
þegar tijágarður Eiríks fer að verða
áberandi en gufustrókar Þvotta-
lauganna hverfa við að heita vatnið
er lokað í hitaveitu til Austurbæjar-
skólans og Sundhallar, heyrist ekki
lengur að fara „inn í laugar“, þá
verði Laugardalur heildarheiti.
Laugardalur afmarkaður fyrir
íþróttamannvirki almennings
Við nöfn svæðisins hefi ég dvalið,
því að við að íþróttamannvirkjum
var á Þvottalaugasvæðinu og
Laugamýrinni ætlaður staður, hefði
mátt ætla að þeim hefði verið ætlað
ákveðið svigrúm. Jaðrar þess við
Suðurlandsveg, Reykjaveg, Sund-
laugaveg, og Laugarásveg (síðar
ráðgerða Dalbraut) komu af sjálfu
sér. Niður af Suðurlandsbraut þvert
yfir svæðið til norðausturs lágu
Múla- og Holtavegur. Leitast var
við að svæðið næði austur undir
Langholtsskóla og yfir þá lóð sem
íþróttahús TBR stendur á (Þvotta-
laugablettur). Svæðið fyrir íþrótta-
mannvirki almennihgs, takmarkað-
ist að lokum að austanverðu af
Múlavegi.
Hvað er af íþróttamann-
virkjum á þessu svæði?
Um það leyti sem ákveðið var að
koma íþrótta- og útivistarsvæðum
fyrir á Þvottalaugasvæðinu (Lauga-
mýrinni) náðist íþróttahús ameríska
hersins að Hálogalandi
til ÍBR og var í þess
rekstri til 1970. Við þá
öflun sýndu heildar-
samtökin mátt sinn og
náðu húsinu frá þrem-
ur félögum, sem sótt-
ust eftir yfírráðum.
Húsið stóð á lóð sem
nefndist Þvottalauga-
blettur 38.
Framkvæmdir við
aðalleikvanginn hófust
1946 með lagningu
stærsta skolpræsis
landsins í farveg
Laugalækjar. Fyrsta
keppni á leikvanginum
fór fram 1957 en vígt
var mannvirkið 1959. Bandalag
æskulýðsfélaga í Reykjavík (BÆR)
var stofnað 1949 af æskulýðsfélög-
um í Reykjavík. Meðal þeirra voru
14 íþróttafélög (íþróttafélög í
Reykjavík þá 15). Áform forustu-
manna BÆR var að reisa húsasam-
stæðu, sem fæli í sér aðstöðu til
flestra þekktra æskulýðsstarfa en
fyrst og fremst yfirbyggðs skauta-
svells. IBR taldi að slíkt mannvirki
leysti ekki vanda íþróttafélaganna.
Það gerði aftur á móti yfirbyggður
gólfflötur. Framkvæmdir hófust
1959 við síðamefnda Laugardals-
höll. Fyrsti leikur í Höllinni 1965
Sameiningarskrif og tal
á aðallega að leiða af
sér fækkun félaga, svo
að fjármagnið fari ekki
á of marga staði. En
hverjir eru staðimir sem
á að stefna því á? spyr
Þorsteinn Einarsson.
Margir eru forvitnir.
Fólkið þráir að því verði
varið til að mæta kostn-
aði við íþróttaiðkanir
bama og unglinga, því
að hann er orðinn svo
hár að almenningur
kvartar sáran undan.
en tekin til fullra nota 1966. Borgar-
sjóður Reykjavíkur gerðist 1981
einkaeigandi Laugardalshallar og
greiddi áfallnar skuldir frá 1965.
íþróttaráð Reykjavíkur, skipað 5
fulltrúm þar af 2 frá ÍBR, stofnað
1962 (þróast í ÍTR).
Inn í 1. hluta íþróttamiðstöðvar-
innar flytur stjórn ÍBR 1964. Tíu
árum síðar reistur 2. hluti o.s.frv.
Þar til allir fjórir hlutamir eru
komnir í notkun 1992.
Laugamesslaugar (Sundlaugar
Reykjavíkur) em margendurbætt
uppistaða eða lón í Laugalæknum
með laugarhús úti í miðri laug 1886
en gerð úrtilhöggnu grágrýti 1907.
Framkvæmdir að nýrri sundlaug,
áhorfendasvæði og endumýjuðum
fomum íslenskum baðsið (5 bað-
laugum) hófust 1954 og lauk 1968.
Grasvöllur með hlaupabraut, stökk-
brautum lögðum bundnu slitlagi og
áhorfendastúku, - Valbjamarvöllur
- varð nothæfur 1978. Gervigra-
svöllur ásamt vallarhúsi og áhorf-
endastúku komst í notin 1984 og
Þorsteinn
Einarsson
enn betur 1985 er hann fær notið
flóðlýsingar.
Hið langþráða vélfrysta skauta-
svell, að vísu opið, er lagt 1992 og
að allri undirbyggingu gert sem
fyrsti áfangi skautahallar. Milli
sundlauganna, aðalleikvangs og
Valbjamarvallar em tvær rúmgóðar
grasflatir þar sem æfðir em kast-
og knattleikir en nýtast til upp-
röðunar þátttakendanna til inn-
göngu á aðalleikvang á stórmótum.
Norðan með gervigrasvellinum
era tveir 18-holu „pútt“-vellir. Und-
ir vesturstúku aðalleikvangs er lítill
leikfimisalur og salur með 60 m
hlaupabraut (Baldurshagi), klædd
bundnu slitlagi.
Sérsamband (KSÍ) fær
Laugardalsvöll til starfrækslu
Aðalleikvangurinn var með samn-
ingi til 20 ára milli borgarstjómar
og Knattspyrnusambands íslands
(KSÍ) afhentur 1996 sérsambandinu
(KSÍ) til starfrækslu.
Aðila innan laga ÍSÍ, sem á að
vera til þjónustu einni íþrótt en ekki
arðberandi eða ábyrgðarberandi
vegna uppbyggingar eða starfækslu
íþróttamannvirkja. Samtímis var
stórvirku þjónustuliði við íþróttaiðk-
endur, þá sem halda mót og viðhald
allra íþróttavalla og -brauta borgar-
innar, ýtt í yfírgefin olíustöðvarhús
úti við Skerjafjörð.
Hvað kom til að borgarstjómin
gerði ekki framangetinn samning
við stjóm ÍBR, heildarsamtök
íþróttafélaga borgarinnar? Svaf sú
stjóm á verðinum? Vissi fram-
kvæmdarstjón ÍSÍ um þessa samn-
ingsgerð? Ef svo var, hver vom við-
brögð hennar? Var kannski verið
að umbuna formanni KSÍ fyrir ein-
sýna baráttu að eyða Ólympíunefnd
íslands eða eins og stundum kom
fram í málflutningi hans, að sam-
eina tvær íþróttahreyfingar og önn-
ur þeirra sett á? Hvflík þekking á
staðreyndum og sögu íslenskrar
íþróttahreyfingar.
Sfy’óm ÍBR afhent skautasvell-
ið og falið að yfirbyggja það
Undravert, að fáum mánuðum
eftir að Laugardalsvöllur hefur
eignast nýja húsbændur, gera yfir-
ráðendur borgarinnar samning við
stjóm ÍBR um að taka að sér starf-
semi skautasvellsins og annast að
það komist undir þak. I báðum til-
fellum var um reykvísk íþrótta-
mannvirki að ræða. Annar samn-
ingsaðili borgarinnar sérsamband á
landsvísu, þjónustuaðili einnar
íþróttar með bein tengsl við stjóm
ISÍ og félagslega borinn uppi af
héraðssamböndum þess en hin sam-
tök íþróttafélaga (ÍBR) innan
íþróttahéraðsins Reykjavík. Hafði
ekki það sem heild og ötulir forystu-
menn úr þess röðum hrint fram-
kvæmdum af stað og fylgt þeim
eftir allt til vígslu dags? „Af vilja-
festu til heilla fyrir íþróttafólk borg-
arinnar" eins og komist var að orði
um Gísla Halldórsson, er afhjúpuð
var af honnum stytta í Laugardaln-
um.
Félögin fái tíl frambúðar svæði
fyrir starfsemi sína
Hér að framan var greint frá
samþykkt ársþings ÍBR 1948 um
skiptingu borgarinnar í hverfi þar
sem félögin fengju athafnasvæði.
Úr þessari skiptingu varð 1950.
Samtímis vann Iþróttanefnd ríkisins
að staðsetningu íþróttasvæða í þétt-
býlisstöðum þjóðarinnar og vann
þeirri stefnu viðurkenningar að
þessar staðsetningar lóða undir
íþróttamannvirki væru ekki gerðar
til bráðabirgða heldur festar á
skipulagsuppdrætti svo íþróttafélög
væm ekki stöðugt að flytja og eyða
fé í nýjar framkvæmdir.
Glímufélagið Ármann var eitt
þeirra reykvísku félaga sem var
úthlutað svæði 1950 og síðar afhent
til eignar á hátíðarstundu af þáver-
andi borgarstjóra, Gunnari Thor-
oddsen. Frá borgastjóm 1987 barst
það orðspor, að félagið yrði að flytja
vegna fyrirhugaðra stórfram-
kvæmda (sjá greinar formanns
Glímufélagsins Ármanns, Gríms
Valdimarssonar: 1) á bls. 8-9 í 1.
tbl. 3. árg, 1995 og 2) á bls. 8-9 í
1. tbl. 4. árg., 1997 Ármannsfrétt-
ir). Á skipulagsdrögum fyrir Grafar-
vog 1991 úthlutuðu borgaryfirvöld
félaginu svæði í Borgarholti ásamt
fyrirheiti um íþróttamannvirki, reist
samkvæmt „rammaáætlun" en fé-
lagið afhenti hús og velli við Sigtún
í „makaskiptum". Samningur hefur
ekki enn verið gerður.
Knattspyrnufélaginu Þrótti
afhent aðstaða í Laugardal
Reykjavíkurborg og Knatt-
spyrnufélagið Þróttur gerðu 12.
desember 1996 samning um afhend-
ingu allra eigna við Sæviðarsund til
Reykjavíkurborgar, sem í staðinn
lætur félaginu í té „aðstöðu í Laug-
ardal, sem fullnægja á starfsemi
félagsins til frambúðar og gerir ráð
fyrir aukningu hennar og eðlilegum
breytingum" (2. gr.)
Framlögð aðstaða
borgarinnar
3. gr. a: Laugardalshöll:..fær
Þróttur a.m.k. 30 æfingatíma á viku
í Laugardalshöll".....frá 1. sept-
ember til aprílloka."
Á gólf Hallarinnar eru markaðir
12 badmintonvellir, 1 blakvöllur, 3
körfuboltavellir, 2 þversum hand-
knattleiksvellir og einn keppnisvöll-
ur. Einnig er aðstaða til iðkana í
„baksal" og „hliðarsal". Af þessu
sést hve 30 tímar geta nýst og þeir
spanna kl. 18-22 mánudag til föstu-
dags.
3. gr. b: Aðalleikvangur: „Þegar
Þróttur er í 1. deild í knattspyrnu
á félagið rétt á að leika heimaleiki
sína á aðalleikvangi."
4. gr. c: Úthlutanir á eftirtöldum
æfingasvæðum skal Þróttur fá end-
urgjaldslaus afnot af, - og verða
afnot „þessara valla og svæða að-
eins gerð með samþykki Þróttar":
Valbjarn arvöllur:
„Þessi völlur verður aðalgrasvöll-
ur Þróttar." Tekið er fram um nokk-
ur afnot annarra og t.d. fijáls-
íþróttaæfingar. „Komi upp ágrein-
ingur milli Þróttar og annarra félaga
um niðurröðun leikja og æfinga
skal starf á vegum Þróttar hafa
forgang...“ „Þróttur greiðir ekki
vallarleigu ...“ „Veitingasala á
vellinum verður á vegum Þróttar."
Gervigrasvöllur:
„Þróttur tekur að sér umsjón og
rekstur vallarins frá og með 1. sept-
ember 1998.“ „... Þróttur skal fá
fullnægjandi tímafjölda .. fyrir-
fram í samráði við ÍTR og ÍBR áður
en önnur félög fá úthlutað tímum.“
„Reykjavíkurborg skuldbindur
sig til að setja nýtt gervigras á völl-
inn og skal haft samráð við aðal-
stjóm Þróttar um gerð og gæði.“
Undirbúningur skal heíjast 1997,
útboð 1998 og til afnota 1999.
Æfíngavellin
Reykjavíkurborg skal hafa til af-
nota Þróttar vorið 1998 þessi æf-
ingasvæði:
(1.) Milli Suðurlandsbrautar og
Húsdýragarðs; (2.) norðan við hús
TBR; (3.) milli Skautasvells og
Gervigrasvallar.
Tennisvellir:
„Reykjavíkurborg byggir þijá
tennisvelli í Laugardal í stað þeirra
þriggja við Sæviðarsundið" innan 5
ára af sömu gerð og gæðum.
3. gr. d: Vallarhús og félags-
heimili:
„Reykjavíkurborg kostar bygg-
ingu vallarhúss og félagsheimilis
fyrir Þrótt við Gervigrasvöllinn"
tvær hæðir, 1350 m2; „Þróttur sér
um byggingu hússins I samvinnu
við Reykjavíkurborg. Húsið skal
vera tilbúið til notkunar fyrri hluta
árs 1998.“ „Kannað verði hvort fé-
lagsaðstaða Þróttar“ ... geti þjónað
nemendum Laugalækjar- og Laug-
amessskóla. Byggingamefnd annist
hönnun og framkvæmdir. Hún sé
skipuð 3 frá Þrótti og 2 frá borg-
innni.
3. gr. e: Knattspymuhús:
„Verði Reykjavíkurborg aðili að
byggingu eða afnotum ijölnota
íþróttahúss (knattspymuhúss) í
Laugardalnum að öllu leyti eða
hluta, með því að styrkja byggingu
þess með einum eða öðmm hætti,
skuldbindur hún sig til að sjá um
að Þróttur fá til ráðstöfunar 15%
af tímum í húsinu eða sem svarar
einum degi í viku.“
3. gr. f: Auglýsingar: