Morgunblaðið - 19.11.1997, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 19 . NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 19. NÓVEMBER 1997 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
BLAÐAMANNA-
FÉLAGÍ 100ÁR
BLAÐAMANNAFÉLAG íslands er aldargamalt í dag. Það
var stofnað föstudajginn 19. nóvember 1897 á Hótel ís-
landi að forgöngu Jóns Olafssonar ritstjóra og stofnendurnir
voru 9 ritstjórar og útgefendur þeirra blaða, sem þá voru
gefin út í Reykjavík.
Tilgangur félagsins var, eins og sagði í lögum þess, sem
samþykkt voru 4. janúar 1898, „að styðja með samtökum
atvinnuveg blaðamanna og hvað eina, er stendur í sambandi
við hann, efla viðkynning fjelagsmanna hvers við annan og
auka veg og gengi heiðviðrar blaðamennsku í landinu. . . Til-
gangi sínum leitast fjelagið við að ná meðal annars með því
að reyna að koma hagfeldu og réttvíslegu skipulagi á ýmis-
legt það í löggjöf vorri, er varðar blaðamennsku og rit-
mennsku. . .“
Þegar í upphafi settu stofnendurnir sér siðareglur um það
hvernig þeir umgengjust hver annan og nefndu „aukalög ins
íslenzka blaðamannafélags“. Þeir höfðu greinilega miklar
áhyggjur af réttarstöðu blaðamennskunnar eins og það orða-
lag ber með sér, að þeir vildu „fá æðri og ijettvísari mælis-
stiku fyrir ijettum takmörkunum blaðamálfrelsis eða prent-
frelsis yfir höfuð“.
Gífurlegar breytingar hafa orðið í blaðamennsku frá því
er stofnendurnir komu saman til þess að koma félaginu á
fót. Samt er grundvallarafstaðan til tjáningarfrelsis enn hin
sama. Blaðamannafélagið hefur Iíka breytzt. Það er nú orðið
stéttarfélag þeirra, sem skrifa í blöð og taka myndir, félag
sem semur um kaup og kjör starfsfólks fjölmiðlanna.
Félagið fór að taka miklum breytingum um miðja öldina
og breyttist í stéttarfélag, en jafnframt hefur það ávallt látið
sig miklu varða frjálsa skoðanamyndun í landinu og varð-
veizlu íslenzkrar tungu. Félagið hefur aðeins tvisvar frá upp-
hafi efnt til verkfallsaðgerða og stóðu verkföllin, hvort um
sig, í vikutíma.
Morgunblaðið sendir Blaðamannafélaginu og félagsmönnum
þess hamingjuóskir á þessum tímamótum og þakkar samfylgd-
ina og samvinnuna frá upphafi.
BLÓÐBAÐí LÚXOR
MORÐ íslamskra heittrúarmanna á tugum ferðamanna við
Hatshepsut-musterið í Lúxor í suðurhluta Egyptalands
eru átakanlegt dæmi um baráttu í nafni trúar sem snúist
hefur upp í andhverfu sína. Fjölmörg ódæðisverk hafa verið
framin í nafni múhameðstrúar á síðustu árum í þeim yfir-
lýsta tilgangi að bola ríkisstjórn Hosni Mubaraks frá völdum
og koma á íslömsku stjórnskipulagi í Egyptalandi. Fórnarlömb-
in hafa oftar en ekki verið ferðamenn, sem ekki höfðu neitt
annað til saka unnið en að sækja Egyptaland heim. Morðin
þjóna ekki öðrum tilgangi en að veikja egypskan efnahag og
koma óorði á múhameðstrú.
Egyptar hafa miklar tekjur af ferðamönnum og það hefði
alvarlegar efnahagslegar og pólitískar afleiðingar í för með
sér ef ferðaþjónusta drægist verulega saman. Þar með myndi
pólitískt jafnvægisleysi og örbirgð í landinu aukast og vona
heittrúarmenn að þeir geti nýtt sér upplausnina er því fylgdi
til að komast til valda.
Ferðalög um þriðja heiminn eru ávallt ákveðið hættuspil
og reglulega berast fréttir af morðum og ránum á vestrænum
ríkisborgurum. Bandarísk stjórnvöld vara bandaríska ríkis-
borgara reglulega við að ferðast til tiltekinna svæða, þar sem
pólitískar ástæður gera að verkum að öryggi þeirra kann að
vera í hættu. í ljósi þróunar mála í Egyptalandi hafa fjölmarg-
ar ríkisstjórnir varað fólk við að ferðast þangað og jafnvel
má velta fyrir sér hvort ekki beri að hvetja fólk til að forð-
ast flest ríki fyrir botni Miðjarðarhafs á meðan mál standa
með þessum hætti.
Færa má rök fyrir því að þar með hefðu öfgamenn náð
sínu fram. Á hinn bóginn er ekki veijandi að fólk stefni lífi
sínu í voða að tilgangslausu.
Það er áhyggjuefni að egypskum stjórnvöldum hefur ekki
tekist að koma böndum á hreyfingar öfgamanna þrátt fyrir
að öllum ráðum hafi verið beitt til að uppræta starfsemi þeirra
á undanförnum árum. Egyptaland er eitt fárra ríkja á þessum
slóðum er reynt hefur að taka upp lýðræðislega stjórnarhætti
í einhverju formi og Egyptar hafa verið ein helsta tryggingin
fyrir þokkalegum stöðugleika í þessum heimshluta. Það gæti
haft afdrifaríkar afleiðingar ef egypsk stjórnvöld misstu tök-
in og átök við öfgamenn færðust í aukana. í Alsír hefur sú
þróun kostað tugi þúsunda lífið í borgarastríði, landið hefur
einangrast á alþjóðavettvangi og Vesturlandabúar hafa snið-
gengið Alsír vegna stöðugra árása. Nái heittrúarmenn völdum
í einhverju þessara ríkja mun það ógna öryggi mun víðar en
fyrir botni Miðjarðarhafs.
BLAÐAMANNAFÉLAG ÍSLANDS ALDARGAMALT
Til að „auka
veg og gengi
heiðvirðrar
blaðaniemisku“
Fyrír réttum 100 árum var Blaðamannafélag íslands stofnað.
Það var í raun fyrst í stað klúbbur manna, sem unnu á rít-
stjómum blaða, sem þá voru gefín út í Reykjavík, en breyttist
í tímans rás í stéttarfélag sömu manna. Magnús Finnsson
rifjar hér upp aðdraganda að stofnun félagsins, gerð þess í
upphafi og drepur á nokkra þætti síðustu 100 ára.
FYRSTA dagblaðið, sem kom út í veröld-
inni, sá dagsins ljós á fyrsta áratug 17.
aldar og því er unnt að segja að saga
dagblaða sé brátt 400 ára. Hvar eða
hvenær þetta átti sér stað er ekki vitað með vissu,
en ljóst er að dagblöð fóru að koma út á árinu
1609 og þá í Augsburg, Strassburg og í borg í
Neðra-Saxlandi, sem heitir Wolfenbúttel. Aðrar
borgir í Mið-Evrópu fylgdu strax í kjölfarið og eign-
uðust sín blöð. Fyrsta dagblaðið, sem kom út á
Bretlandi, kom út 1622, í Frakklandi 1631 og í
Danmörku mun fyrsta dagblaðið hafa komið út
1634. Fyrsta sænska dagblaðið sá dagsins ljós
1645 og í Rússlandi kom dagblað fyrst út 1703
og átti Pétur mikli sjálfur frumkvæði að því. Ári
síðar eða 1704 kom fyrsta blaðið út í Ameríku og
í Noregi kom fyrsta blaðið 1763. í Kína og Japan
komu fyrstu blöðin ekki fyrr en um 1860 og það
jafnvel þótt vísir að blaði hefði orðið til í Kína á 7.
og 8. árhundraðinu.
Prentlistin barst til íslands á ofanverðri 16. öld.
Allt fram á síðari hluta 18. aldar var þó nær ein-
göngu prentað guðsorð á íslandi. Kirkjan var þá
eini aðilinn, sem hafði bolmagn til þess að starf-
rækja prentverk hérlendis og gefa út prentað
mál, bækur. Það er ekki fyrr en 1773 að tímamót
verða í útgáfu prentaðs máls hér á landi og það
án tilstyrks kirkjunnar. Þá hóf fyrsta íslenzka tíma-
ritið Islandske maanedstidender göngu sína. Ritið
var í 16 síðna broti og kom út mánaðarlega á
dönsku í 3 ár. Efni blaðsins var að stærstum hluta
ýmiss konar greinaskrif. Fjallað var um landsins
gagn og nauðsynjar en einnig reynt að flytja frétt-
ir. Þær voru flokkaðar eftir héruðum og einnig í
„góðar fréttir og slæmar fréttir".
í lok 19. aldar er útgáfa blaða orðin blómleg á
íslandi og í upphafi 20. aldar fæðast eiginlegir
ijölmiðlar í nútíma skilningi þess orðs. Reykjavík
varð þá miðstöð blaðaútgáfu í landinu, efni blað-
anna hafði aukizt og upplag þeirra orðið stærra.
Fyrsta blaðið eða tímaritið á íslenzku var Minn-
isverð tíðindi, sem Magnús Stephensen gaf út. Það
hóf göngu sína 1789 og kom út árlega, eins konar
annálaritun, og var gefíð út til 1808. 1826 hóf svo
Magnús útgáfu mánaðarrits, sem hann nefndi
Klausturpóstinn. Þegar þriðjungur 19. aldar er síð-
an að baki færist líf í íslenzka blaðaútgáfu og út
koma Ármann á Alþingi (1829-1833), Fjölnir
(1835-1847), Sunnanpósturinn (1835-1837), Ný
félagsrit (1841-1873), Þjóðólfur (1848), íslending-
ur (1860), ísafold (1874), Baldur (1868), Göngu-
Hrólfur (1873) og Skuld (1877), svo að -------
einhver séu nefnd.
Fyrsta tilraun til þess að gefa út dag-
blað var gerð 1897, þegar Einar Bene-
diktsson hóf að gefa út blað, sem hann
nefndi Dagskrá. Sú tilraun heppnaðist
ekki. Hins vegar var fyrsta dagblaðið, ———
sem kom til þess að vera á blaðamarkaði hérlend-
is Dagblaðið Vísir, sem kom fyrst út 1910. Þremur
árum síðar eða hinn 2. nóvember 1913 kom Morg-
unblaðið út í fyrsta sinni.
Stofnun Blaðamannafélagsins
Þegar Blaðamannafélag Islands er stofnað föstu-
daginn 19. nóvember 1897 eru helztu blöðin Þjóðólf-
ur, ritstjóri Hannes Þorsteinsson, ísafold, ritstjóri
Bjöm Jónsson, Fjallkonan, ritstjóri Valdimar Ás-
mundsson, Kvennablaðið, ritstjóri Bríet Bjamhéðins-
Blaðamenn
sameinuðust í
sjálfstæðis-
málinu
dóttir, Dagskrá, ritstjóri Einar Benediktsson, ísland,
ritstjóri Þorsteinn Gíslason og Nýja öldin, ritstjóri
Jón Ólafsson og útgefandi Jón Jakobsson. Sagt er
að Bríet hafi fengið hugmyndina að stofnun félags-
ins, en Jón Ólafsson mun hafa gripið hana á lofti,
því að hann er sá, sem undirritar bréf, er hann
sendir til allra ofangreindra ritstjóra svo og Einars
Hjörleifssonar, meðritstjóra ísafoldar.
Hinn 18. nóvember ritar Jón Ólafsson ritstjóri
bréfið, sem hljóðar svo: „Það eru vinsamleg til-
mæli mín við yðr, að þér vilduð gera svo vel að
koma niðr á salinn á Hótel ísland (þar sem Stúd-
entafélagið er vant að halda fundi) á föstudaginn
19. Nóv. kl. 8'A síðdegis. Tilgangur minn er að
bera þar upp við yðr tillögu um stofnun blaða-
manna-félags, bæði í því skyni að efia hagsmuni
stéttar vorrar á ýmsa lund og efla félagslega
umgengni og viðurkenning blaðamanna á milli.
Skal ég á fundi þessum reyna að skýra fundarefn-
ið ýtariegar og bendi á ýmisleg verkefni, er mér
hafa hugkvæmzt sem sennileg viðfangsefni fyrir
blaðamannafélag, ef það kemst á.“
Fyrstu lögin
Engar fregnir sérstakar eru til af þessum stofn-
fundi, en líklegt er þó að Jón Ólafsson hafi fengið
samþykkt af fundarmönnum að félagið skyldi
stofnað, því að hinn 4. janúar undirrita Björn Jóns-
son, Bríet Bjarnhéðinsdóttir Jón Ólafsson, Valdi-
mar Ásmundsson, Þorsteinn Gíslason, Jón Jakobs-
son og Einar Hjörleifsson „Lög fyrir hið íslenzka
blaðamannafélag" í 13. greinum. Tveir þeirra, sem
boðaðir voru á stofnfundinn, Einar Benediktsson
og Þorsteinn Gíslason, undirrita ekki lögin, hvern-
ig svo sem á því stendur. Lögin hljóðuðu svo:
1. gr. Hið íslenzka blaðamannaljelag hefir heim-
ilisfang í Reykjavík. Það er stofnað af útgefendum
og ritstjórum íslenzkra blaða í Reykjavík.
2. gr. Meðlimir geta orðið útgefendur, ritstjórar
og aðstoðarritstjórar íslenzkra blaða eða tímarita,
og aðrir þeir menn, er hafa ritun eða útgáfu blaða
eða tímarita að atvinnuvegi eða stöðugu starfi, ef
fjelagið veitir þeim viðtöku sem meðlimum.
3. gr. Nýja íjelaga skal bera upp á fundi og
greiða atkvæði um; þarf % atkvæða þeirra, sem
greidd eru, til að samþykkja upptökuna.
4. gr. Ef tillaga kemur fram um að gera mann
rekan úr ijelaginu, verður hún að vera skrifleg og
studd af tveim fjelagsmönnum auk tillögumanns.
Skal þá til fundar boða með sjerstöku fundarboði
og geta tilefnis. Atkvæði skulu greidd skriflega
og þarf Vs þeirra atkvæða, er á fundi
eru, til að gera mann rækan. Alla hina
sömu aðferð skal við hafa, ef maður,
sem rekinn hefir verið úr ijelaginu, ósk-
ar upptöku á ný.
5. gr. Frá hveiju því blaði, sem full-
““1trúa hefir í ijelaginu, skal jafn atkvæða-
ijöldi á fundum, þannig að fulltrúi eða fulltrúar
hvers blaðs um sig skal hafa jafnmörg atkvæði
sem fulltrúar þess, er flest hefir.
6. gr. Nú vill einhver segja sig úr fjelaginu,
skal hann þá tilkynna ritara það skriflega, og er
laus úr fjelaginu sólarhring eptir að ritari tók við
tilkynningunni eða hún hefir afhent verið vottan-
lega á heimili hans. Ritari skal tilkynna úrsögnina
þeim fjelagsmönnum öllum, sem í Reykjavík eru,
svo tímanlega að tilkynningin komi til þeirra innan
16 stunda, frá því er hann fekk úrsögnina.
Björn Bríet Einar Einar
Jónsson Bjarnhéðinsdóttir Benediktsson Hjörleifsson
Hannes
Þorsteinsson
Jón
Ólafsson
_ Valdimar
Ásmundsson
Þorsteinn
Gislason
Stofnendumir
BRÍET Bjarnhéðinsdóttir, útgefandi og rit-
stjóri Kvennablaðaðsins, átti hugmyndina
að stofnun Blaðamannafélags Islands og
var það síðan Jón Ólafsson, ritsljóri Nýrrar
aldar, sem gekkst fyrirí því að félagið yrði
stofnað. Hann skrifaði boðsbréf á stofnfund
félagsins og boðaði þá Bríeti og mann henn-
ar Valdimar Ásmundsson, útgefanda og
ritstjóra Fjallkonunnar til fundarins, auk
eftirtalinna: Hannesar Þorsteinssonar, rit-
sljóra og útgefanda Þjóðólfs, Björns Jóns-
sonar, ritstjóra og útgefanda Isafoldar, Ein-
ars Hjörleifssonar meðritstjóra Isafoldar,
Einars Benediktssonar, útgefanda og rit-
stjóra Dagskrár, Þorsteins Gíslasonar út-
gefanda og ritsljóra Islands og Jóns Jakobs-
sonar útgefanda Nýju aldarinnar. Morgun-
blaðinu tókst ekki að fá mynd af honum.
7. gr. Tilgangur félagsins er að styðja með sam-
tökum atvinnuveg blaðamanna (en með því er átt
við tímaritamenn) og hvað eina, er stendur í sam-
bandi við hann, efla viðkynning fjelagsmanna hvers
við annan og auka veg og gengi heiðvirðrar blaða-
mennsku í landinu.
8. gr. Tilgangi sínum leitast fjelagið við að ná
meðal annars með því að reyna að koma hagfeldu
og réttvíslegu skipulagi á ýmislegt það í löggjöf
vorri, er varðar blaðamennsku og ritmennsku, svo
sem burðargjaldslög, áskriptarlög, prentmáls saka-
lög o.fl., svo og með samningum ijelagsmanna á
meðal um sennilegar og hagfeldar ákvarðanir um
auglýsingar og borgun þeirra, afslátt af þeim, sölu-
kjör blaða, afstýring prettvísi í viðskiptum o.s.frv.
9. gr. Með því að ijelagið telur núgildandi saka-
lög um prentmál að mörgu leyti óijettvís, óhagfeld
og illa viðunandi, þá vill fjelagið reyna að styðja
af fremsta megni að því, að fá æðri og ijettvísari
mælistiku fyrir ijettum takmörkum blaðamálfrelsis
eða prentfrelsis yfir höfuð. ní þessu skyni skuld-
binda ijelagsmenn allir sig til þess, að leita aldrei
úrslita dómstólanna um ágreining, er milli þerirra
rís af móðgunar-ummælum þeirra hvers um ann-
an, meðan þeir eru í fjelaginu, heldur skipar fjelag-
ið kjördóm, er dæmir öll slík mál milli fjelags-
manna. Skal dómur sá ekki dæma slík mál eptir
landslögum, heldur eptir reglum, er ijelagið sjálft
samþykkir í aukalögum um það efni. í þeim skal
til tekin tala gerðarmanna og reglugerð ger um
verksvið þeirra og starf. I samtök þau, er þessi
grein ræðir um, leitast ijelagið við að fá, sem flesta
rithöfunda íslenzka. Úrskurði kjördóms skuldbinda
sig allir, er þeim aukalögum gerast háðir, til að
halda svo sem hæstaijettardómur væri.
10. gr. Fjelagið kýs sjer stjórn: forseta, ijehirði,
ritara, svo og varamenn sem þurfa þykir. Kosning
gildir til 12 mánaða í senn.
11. gr. Tillag greiða ijelagsmenn eptir því sem
ákveðið verður á aðalfundi, eða, ef til kemur, au-
katillag, er viðtekið kann að verða með fundarsam-
þykt.
12. gr. Ársfund heldur fjelagið í síðustur viku
Júní eða fyrsta Júlí ár hvert, eptir því sem formað-
ur ákveður, og má með fundarsamþykt ákveða,
hve löngu fyrir fram hann skuli boðaður vera.
F'yrsta og þriðja mánudagskveld í mánuði hveijum
koma fjelagsmenn saman og ræða mál sín. Breyta
má þessari ákvörðun með einfaldri fundarsam-
þykt. Kveðja má formaður til aukafundar, ef nauð-
syn krefur, en skyldur er hann til þess, ef 4 fjelags-
menn óska þess skriflega.
13. gr. Lögum þessum má aðeins breyta á aðal-
fundum, og verða tillögur til breytinganna að vera
bornar upp skriflega svo löngu tíma fyrir fram að
ritara, að hann geti kunngert fjelagsmönnum þær
samtímis fundarboðinu. Samþyktar verða slíkar
breytingar því að eins, að 2/a atkvæða, þeirra er á
fundi eru, sje með þeim greidd, enda sje 2A þeirra
fjelagsmanna, er viðstaddir eru í bænum og ófor-
fallaðir, á fundi. Forföll meta fundarmenn enn á
þeim fundi. Viðauka við lög þessi má samþykkja
á aukafundi, ef þeir koma eigi í bága við lögin.
Þarf til þess 2A viðstaddra atkvæða, og gilda slíkir
viðaukar aðeins til næsta aðalfundar."
Siðareglurnar
Þessum lögum fylgdu svo „Aukalög ins íslenzka
blaðamannafélags um kjördóm í meiðyrðamálum“,
ítarlegur lagabálkur í 16 greinum, eins konar siða-
reglur. Þar afsala félagarnir sér með skriflegri
skuldbindingu „öllum rétti til, meðan þeir eru í
félaginu eða háðir skuldbindingu þessari, að leita
úrslita inna lögskipuðu dómstóla landsins út af
neinum þeim ummælum á prenti, er þeir þykjast
meiddir af, ef höfundur eða ábyrgðarmaður um-
mælanna er meðlimur blaðamannafélagsins eða
háðr áðr greindri skuldbindingu". Leggja þeir fé-
lagar öll slík mál fyrir kjördóm og skal úrskurður
hans „vera svo bindandi fyrir málsaðila, sem hæsta-
réttardómur væri eða sáttagerð fyrir sáttanefnd“.
Jón Olafsson var fyrsti formaður félagsins og á
fundi, sem í því var haldinn komu menn sér saman
um að samræma stafsetningarreglur, en áður höfðu
allmargar slíkar verið í gildi. Siðareglurnar sam-
þykkti félagið, þar sem félagarnir skuldbundu sig
til þess að „birta ekki á prenti persónuleg meið-
yrði eða hnjóðsyrði hver um annan né neitt það
er lýsir persónulegri óvild til þess félagsmanns er
minnst kann að vera á heldur stunda sjálfir vin-
semd og kurteisi í ummælum hver um annan og
stuðla að því að aðrir, sem rita í málgögn vor,
geri slíkt hið sama. Vanhaldi einhver þessa skuld-
bindingu skulu aðrir félagsmenn bera sáttarorð á
milli og gera sér allt far um að jafna yfir það sem
fljótast og afstýra frekari brotum með góðum for-
tölum eða öðrum hyggilegum ráðum er þeim kann
að hugkvæmast".
Samkvæmt siðareglunum var eftirfarandi sak-
næmt að bera öðrum á brýn:
að hann vilji svíkja eða skaða ættjörð sína;
að hann hafi gert sig sekan í þjófnaði, ijár-
drætti, fjárprettum, mútuþágu, sviksemi, fölsun,
meinsæri, eða öðrum ámóta glæpum, er svívirði-
legri eru að almenningsáliti;
að hann segi í alvöru og vísvitandi ósatt;
að menn fyrir eiginna hagsmuna sakir breyti
gegn betri vitund; nokkuð annað það er svívirði-
legt er eða ódrengilegt; saknæm eru og mannorðs-
meiðandi illyrði, svo og spottyrði eða dylgjur, er
fela í sér aðdróttun um eitthvað það, er saknæmt.
í 11. grein aukalaganna eða siðareglnanna seg-
ir síðan, að brot við 1. til 2. töluliðar varði sektum
á bilinu frá 50 til 1.000 króna og brot gegn tölulið-
um 3 til 7 varðar sektum að upphæð 25 til 500
króna.
Ávarp til íslendinga
Blaðamannafélagið virðist hafa verið talsvert
virkt sem félag fyrstu ár sín. í nóvembermánuði
árið 1906 birtu nokkrir félaganna „Ávarp til íslend-
inga“. Þetta voru 6 ritstjórar áhrifamiirilla lands-
málablaða og þar skýra þeir svo frá að þeir hafi
komið sér saman um grundvallarkröfur þær, sem
íslendingum beri að gera, þá er gengið er til samn-
inga um réttarstöðu íslands. Ávarpið vakti mikla
athygli og er það í umræðu manna almennt nefnt
,blaðamannaávarpið“. Þótti eigi litlum tíðindum
sæta er gömul andstæðingablöð eins og til dæmis
Þjóðólfur og ísafold, skipuðu sér undir sameigin-
legt merki í jafnmiklu stórmáli. Ávarpið var svo-
hljóðandi:
„Vegna þess hvernig stjórnmál íslands nú horf-
ir við, höfum við undirritaðir stjórnendur íslenzkra
blaða komið oss saman um, að veita fylgi vort og
styðja að því, að ákveðin verði staða íslands gagn-
vart Danmerkurríki svo sem hér segir:
Island skal vera fijálst sambandsland við_ Dan-
mörku, og skal með sambandslögum, er Island
tekur óháðan þátt í, kveðið á um það, hver mál-
efni íslands hljóta eptir ástæðum landsins að vera
sameiginleg mál þess og ríkisins. í öllum öðrum
málum skulu íslendingar vera einráðir með kon-
ungi um löggjöf sína og stjórn, og verða þau mál
ekki borin upp fyrir konung í ríkisráði Dana. Á
þessum grundvelli viljum vér ganga að nýjum lög-
um um réttarstöðu Islands, væntanlega með ráði
fyrirhugaðrar millilandanefndar.
En eins og vér álítum brýna nauðsyn þess, að
blöð landsins láti nú almenning hér á landi vita
það, að vér viljum vinna saman að því, að búið
verði með lögum þannig lagaða réttarstöðu ís-
lands, eins er það og
sannfæring vor, að
þeim málstað verði
greiðlegar sigurs auðið
þess eindregnar og al-
mennar, sem þjóð vor
lætur í ljós samhuga
fylgi sitt við þessa
meginstefnu, hvar sem
kemur til hennar
kasta. Vér erum á
þeim tímamótum, að
einnig vor út á við í
þessu máli er skilyrði
velferðar vorrar og
þjóðarsóma; og fyrir
því viljum vér skora á
landsmenn að halda nú
fast fram og án ágrein-
ings þessum undir-
stöðuatriðum hinna
væntanlegu nýju sam-
bandslaga.
Löggjafarfulltrúar
landsins hafa komið
fram sem einn maður
erlendis í þessu máli.
Blöð íslands og opin-
berar raddir almenn-
ings þurfa að eiga að
koma fram á sama
hátt, og vér treystum
því, að þjóðin muni öll
láta á sér finna, að hún
vilji taka í sama streng með hveijum þeim hætti,
er henni veitist færi á að lýsa yfir skoðun sinni
Reykjavík, Bessastöðum og Akureyri 12. nóv-
ember 1906.“
Undir ávarpið rita: Benedikt Sveinsson, ritstjóri
Ingólfs, Björn Jónsson, ritstjóri ísafoldar, Einar
Hjörleifsson, ritstjóri Fjallkonunnar, Hannes Þor-
steinsson, ritstjóri Þjóðólfs, Sigurður Hjörleifsson,
ritstjóri Norðurlands og Skúli Thoroddsen, ritstjóri
Þjóðviljans. Friðrik VIII Danakonungur heimsótti
síðan Island um mitt sumar 1907 og skipaði þá
nefnd til að semja frumvarp um stöðu íslands í
ríkinu.
Þingvallafundur
En ritstjórarnir létu ekki þar við sitja. Þeir efndu
til Þingvallafundar um sjálfstæðismálið og bláhvíti
fáninn var „löghelgaður“ á Lögbergi. Boðað var
til fundarins 29. júní og var hann sá langfjölmenn-
asti allsheijarfundur, er nokkru sinni
hafði þá verið haldinn á Þingvöllum, en
slíkir fundir höfðu hafizt þar 60 árum
áður. Fundinn sóttu 92 fulltrúar allra
sýslna landsins, nema tveggja. F'undinn
sóttu menn úr ýmsum stjómmálaflokk-
um, en „þó einkum þeir, sem halda vilja
fram hinum fyllstu kröfum vorum á hendur Dönum
í væntanlegum samningum“, segir í Öldinni okkar
af fundinum. Áður en fundurinn hófst, hélt Bjami
Jónsson frá Vogi ræðu fyrir bláhvíta fánanum ís-
lenzka að Lögbergi og „löghelgaði" hann þar. Síð-
an var gengið til fundarstarfa. Bjöm Jónsson, rit-
stjóri ísafoldar, setti fundinn með ræðu og gat
verkefnis þess, er fyrir lægi. Fundarstjóri var val-
inn Sigurður Gunnarsson prófastur.
Fundurinn samþykkti eftirfarandi tillögur:
a. Fundurinn krefst þess, að væntanlegur sátt-
máli við Dani um afstöðu landanna sé gerður á
þeim grundvelli einum, að ísland sé fijálst land í
konungssambandi við Danmörku, með fullu jafn-
rétti og fullu valdi yfir öllum sínum málum. En
þeim sáttmála má hvor aðili um sig segja upp.
Fundurinn mótmælir allri sáttmálsgerð, sem
skemmra fer, og telur þá eigi annað fyrir höndum,"^--
en skilnað landanna, ef eigi nást samningar, sem
nefndir voru.
b. Fundurinn telur sjálfsagt, að ísland hafi sér-
stakan fána, og fellst á tillögur stúdentafélagsins
um gerð hans.
c. Fundurinn krefst þess að þegnaréttur vor
verði íslenzkur.
Sökum þess að Alþingi var eigi rofíð, þegar
afráðið var að skipa samninganefnd í sjálfstæðis-
málinu, skorar fundurinn á Alþingi og stjþrn að
sjá um, að nefndin verði eigi skipuð fyrr af Íslands
hálfu, en kosið hefur verið til Álþingis að nýju.
Blaðamannafélagið, stéttarfélag
blaðamanna *
Talið er að starfsemi Blaðamannafélagsins hafi
lagzt í einhvers konar dvala, er Björn Jónsson
varð ráðherra snemma árs 1909. Eftir hatramar
deilur um skeytasendingar ákveða svo aðstandend-
ur Dagblaðsins Vísis og fleiri að endurreisa Blaða-
mannafélagið árið 1915. Morgunblaðsmenn viður-
kenndu ekki þetta félag og töldu það fréttaskeyta-
samlag andstæðinga sinna í deilum um frétta-
skeyti frá útlöndum. Engu að síður gengu um 20
manns í félagið endurreist. Blaðamenn Morgun-
blaðsins og Isafoldar voru þó ekki með fyrr en
félagið var endurreist á ný árið 1918 og um 1920
verður félagið félagi í samtökum norrænna blaða-
manna. Síðar gerðist félagið aðili að alþjóðasamtök-
um_ blaðamanna.
Á þessum árum var Blaðamannafélag íslands
ekki orðið að stéttarfélagi, þótt það berðist fyrir
ýmsum hagsmunamálum blaðanna og blaðaútgáfu. *
Valtýr Stefánsson, ritstjóri Morgunblaðsins, lét sér
til að mynda talsvert annt um félagið og var í því
fyrst framan af eða
unz hann dró sig í hlé
upp úr miðri öldinni,
þá aðallega vegna þess
að honum fannst fé-
lagið vera að breytast
í stéttarfélag blaða-
manna. Hann var i
raun báðum megin við
borðið sem einn aðal-
eigenda blaðsins ogf'
stjómarmaður í Ár-
vakri, útgáfufélagi
þess.
Á þessum ámm
voru stjómmálaátök
milli blaðanna oft
hatröm og hið gamla
upphaf Blaðamannafé-
lagsins, að menn
meiddu ekki í orðum
hver annan hafði
breytzt. Siðareglur
voru þó við lýði, þótt í
öðru formi væru. En
pólitíkin skapaði vand-
kvæði og lengi vel var
sú regla höfð að for-
menn félagsins voru^-
aðeins kjömir tii eins
árs í senn og þeir
skiptust í milli blað-
anna eftir ákveðinni
hringreglu. Þannig
gegndi Morgunblaðsmaður formennsku eitt árið,
Alþýðublaðsmaður annað, Vísismaður hið þriðja,
Þjóðviljamaður hið fjórða, þá Tímamaður o.s.frv.
unz aftur kom að Morgunblaðsmanninum. Því
gegndi hver maður formennskunni aðeins í eitt ár
um langt árabil og líklegast hefur aldrei þetta tíma-
bil sami maður aftur verið kjörinn formaður frá
sama blaði. Formannshópur Blaðamannafélags ís-
lands er því orðinn æði stór í gegnum tíðina. Síð-
asti formaðurinn, sem kjörinn var eftir þessari
reglu sat til ársins 1978 og frá því ári hafa aðeins
þrír menn gegnt formannsembættinu.
Endalok þessarar hringskiptareglu urðu, erS
málgögn stjórnmálaflokkanna týndu_ tölunni og
félagið breyttist í hreint stéttarfélag. Á síðari stig-
um voru ljósmyndarar og teknir inn í félagið, próf-
arkalesarar og yflrleitt allir þeir, sem vinna að
útgáfumálum blaðanna á ritstjórnum þeirra, svo
og frétta- og dagskrárgerðarmenn í sjónvarpi og
útvarpi nema á ríkisíjölmiðlunum. í fé-
laginu eru nú um 450 manns, og hefur
fjölgað stórum á síðasta hálfum öðrum
áratug. Á skrifstofu þess starfa þrír
starfsmenn í hlutastarfi að meðtöldum
formanni félagsins. Félagið á nú hluta
af húseign í Síðumúla 23, á lítið raðhús
í Glerárhverfi á Akureyri, sem notað er sem orlofs-
bústaður, og tvo bústaði á það í Brekkuskógi 'S-
Biskupstungum. Félagið hefur haldið upp á aldaraf-
mælið þessa viku með kvöldvökum á Sóloni ísland-
usi í Bankastræti og á laugardag verður hátíðar-
skemmtun á Hótel Islandi. Það er skemmtileg til-
viljun, að fyrir réttum 100 árum var félagið stofn-
að á Hótel íslandi, sem stóð á horni Aðalstrætis
og Austurstrætis og brann til grunna árið 1944.
Fyrir réttum 10 árum var 90 ára afmælisfagnaðu^
félagsins vígsla hins nýja Hótels íslands.
Igglpgifv
^ vr **T T
pfi "rL^-fí&r, ~
Ev ; 'JÁJjSu uww -i J***f*vipi
**********
%

IgSPúíT’1
- ■
BREF Jóns Olafssonar er dagsett 18. nóv-
ember 1897 og þar boðar hann til stofnfundar-
ins daginn eftir.
Félagið hefur
verið endur-
reist tvisvar
sinnum