Morgunblaðið - 19.11.1997, Qupperneq 32

32 MIÐVIKUDAGUR 19. NÓVEMBER 1997
AÐSEIVIDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Lykillinn
að framtíð
Austurlands
AUSTURLAND
eins og flestir aðrir
landshlutar leita nú
m.a. lausnar á þeim
-^mikla vanda sem
skapast vegna stöð-
ugrar fólksfækkunar í
fjórðungnum.
Sj ávarútvegurinn
„stóðiðja Austurlands
sem á liðnum áratug-
um hefur að stærstum
hluta skapað þá sókn
framfara og uppbygg-
ingu sem hér hefur
verið, getur nú ekki
öllu lengur svarað
kröfum okkar og nú-
tímans um mikla fjölg-
un fjölbreyttari atvinnutækifæra
sem verða að koma til á næstu
árum ef ekki á illa að fara.
Þess vegna er nú nauðsynlegt
að leitað verði allra skynsamlegra
leiða til að skapa ný störf með
nýjum tækifærum sem gefast.
Blása verður til öflugrar sóknar í
landshlutanum og kalla brottflutta
og þá sérstaklega vel menntaða
æsku okkar heim á ný til þess að
taka þátt í sköpuninni.
Meðal þeirra valkosta sem við
stöndum frammi fyrir er að nýta
sem best við megum hluta þeirrar
^miklu endurnýtanlegu vatnsorku
^lsem er í fallvötnunum N-Austur-
lands.
Allmargir erlendir fjárfestar
sýna nú mikinn áhuga á Islandi
og ekki síst Austurlandi. Nokkrir
þeirra kynna sér nú með markviss-
ari og vandaðri hætti en áður stað-
hætti alla, viðhorf og vilja heima-
manna og íslenskra stjórnvalda til
hugmynda sem þeir hafa uppi um
íjárfestingar í fjórðungnum, m.a.
stóriðju sem mundi nýta vantsorku
úr vatnsföllunum. Ef vel tekst til
og skynsamlega er á
málum haldið er hér
stórkostlegt tækifæri
til að snúa núverandi
varnarleik til öflugrar
sóknar og framfara
fyrir íbúa á Austur-
landi.
í huga sumra er
stóriðja á Mið-Austur-
landi sem fær orku frá
vatnsföllum jökulánna
norðan jökla og skapar
400-700 ný störf,
óviðunandi með öllu
að teknu tilliti til nátt-
úruvemdar og ferða-
þjónustu sem er mjög
vaxandi og vinsæl at-
vinnugrein í okkar landshluta.
Undirritaður tekur undir með
þeim aðilum sem hafa af þessu
áhyggjur um að nauðsynlegt er
að fara að öllu með gát.
Lykillinn að farsælli
framtíð Austuriands
liggur, að mati Þor-
valds Jóhannssonar, í
skynsamlegri nýtingu á
orku fallvatna til öflugr-
ar atvinnusóknar fyrir
komandi kynslóðir.
En til að náttúran fái að njóta
sín og verði aðgengilegri valkostur
fyrir t.d. ferðaþjónustu á að virkja
jökulárnar rétt og nýta m.a. mann-
virkin (vegi, virkjanir og miðlunarl-
ón) sem lið í stórbættri þjónustu
við atvinnugreinina.
í þeim könnunarviðræðum sem
nú fara fram, en þær eru sumar
Þorvaldur
Jóhannsson
. Tvískinnungnr
Morgunblaðsins
í SÍÐUSTU viku
skrifaði ég grein í
Morgunblaðið um
flutning þróunarsviðs
Byggðastofnunar til
Sauðárkróks. Þar fór
ég nokkram orðum um
mismunandi afstöðu
leiðarahöfunda Morg-
unblaðsins til flutn-
ings starfa frá Reykja-
^vík út á land. Annars
Vegar eindregnum
mótmælum við flutn-
ingi starfa hjá Land-
mælingum og
Byggðastofnun og
hins vegar mikilli
hrifningu yfir flutn-
ingi tuga starfa hjá Sölumiðstöð
hraðfrystihúsanna frá Reykjavík
til Akureyrar. Morgunblaðið eyðir
> Mm® flísar
íf f fý
Ih llí
Stórhöfða 17, við Gullinbrú,
sími 567 4844

stórum hluta forystu-
greinar sinnar sl. laug-
ardag til að réttlæta
þennan tvískinnung og
tekst það _ heldur
óhönduglega. í grein-
inni er það gefið í skyn
að ég sé að hvetja til
aukinnar opinberrar
starfsemi, en þar seg-
ir: í fyrsta lagi er upp-
bygging opinberrar
starfsemi ekki rétt leið
til að efla atvinnu. Sé
það markmiðið er
hætta á að opinber
rekstur verði öðram
þræði einhvers konar
atvinnubótavinna.
Ekki munu byggðir landsins lifa á
ríkisrekstri til lengdar og bæði
Sjálfstæðisflokkurinn og Morgun-
blaðið hafa hvatt til þess að opin-
berum rekstri verði haldið í skefj-
um“.
Þetta er hreinn útúrsnúningur.
Ég hef síður en svo hvatt til upp-
byggingar opinberrar starfsemi,
enda er hér ekki verið að tala um
fjölgun starfa hjá hinu opinbera,
heldur tilfærslu á fimm til sex
störfum. Ég hef hins vegar hvatt
til þess að tekið sé mark á stefnu-
mótandi byggðaáætlun fyrir árin
1994-1997, sem samin var af for-
Guðjón
Guðmundsson
hveijar á algeru frumstigi, hafa
m.a. kostir og gallar slíkrar stór-
iðju og framkvæmdir henni tengd-
ar á umhverfi og samfélag okkar
á Austurlandi verði ofarlega á
blaði. Eitt skilyrði fyrir að vel tak-
ist til með stóriðjufyrirtæki á Mið-
Austurlandi sem tekur til sín
400-700 ný störf (1.200-2.100
manns) er að þétta og færa saman
byggðirnar frá Seyðisfirði og
Fljótsdalshéraði í norðri til Fá-
skrúðsfjarðar, Stöðvarijarðar og
Breiðdalsvíkur í suðri með stór-
bættum samgöngum og þjónustu.
Þannig verður til samfélag með
um 9.000 manns og hefur þann
styrk sem þarf, m.a. félagslegan,
til að mæta svo öflugri atvinnu-
og íbúasókn sem þá verður.
Ég óska Austfirðingum og þá
sérstaklega íbúum Neskaupstaðar,
Eskiijarðar og Reyðarijarðar, til
hamingju með þá nýlegu ákvörðun
að sameina þessi nágrannabyggð-
arlög á næsta ári. Með henni stíga
þeir stórt skref fram á við til þess
að gera landshlutann hæfari til að
mæta nýjum tækifærium á nýrri
öld.
í jökulánum norðan Vatnajökuls
býr mikill kraftur sem rennur
óbeislaður til sjávar og náttúrufeg-
urð landsins þar er víða stórbrotin
og glæsileg. Ekki verður hjá því
komist, reyndar sjálfsagt að nýta
hluta orkunnar til öflugrar sóknar
í atvinnusköpun ef skynsamleg
færi gefast. Ef við Austfirðingar
sjáum ekki þýðingu þess að nýta
orkuna í okkar eigin þágu hér, þá
einfaldlega verður hún tekin og
flutt burt á suðvesturhornið og býr
til störf þar handa þeim sem flytj-
ast þangað af landsbyggðinni m.a.
frá okkur á Austurlandi.
Náttúruvernd og ferðaþjónusta
annars vegar og beislun orkunnar
í vatnsföllunum til atvinnusköpun-
ar hins vegar, mega ekki og eiga
ekki að vera óviðunandi valkostir,
annaðhvort eða.
Miklu heldur geta þeir stutt
hver annan og ef rétt er á málum
haldið treysti ég fáum betur en
Austfirðingum sjálfum til að finna
þá leið sem ganga verður til að
ná settu marki.
Höfundur er bæjnrstjóri í
Seyðisfirði og formaður orku- og
stóriðjunefndar SSA.
svarsmönnum Byggðastofnunar
og samþykkt á Alþingi 6.maí 1994,
en þar segir: „Opinber þjónusta
og starfsemi opinberra stofnana
verði aukin á landsbyggðinni en
dregin saman á höfuðborgarsvæð-
inu að sama skapi.“
Þegar Alþingi samþykkir
stefnumörkun með svo skýrum
hætti á að sjálfsögðu að fram-
fylgja henni og athyglisvert ef rit-
stjórn Morgunblaðsins hefur ekki
áttað sig á því.
Þegar Alþingi samþykk-
ir stefnumörkun með
svo skýrum hætti, segir
Guðjón Guðmundsson,
á að sjálfsögðu að
framfylgja henni.
í lok leiðara Mbl. segir: „Stjórn-
málamenn sem taka ákvarðanir
um að flytja opinberar stofnanir
að illa ígranduðu máli, eru að só-
lunda peningum skattgreiðenda.“
Hér er ekki verið að sólunda nein-
um peningum. Rekstur þróunar-
sviðs verður ekkert dýrari á Sauð-
árkróki en í Reykjavík. Sá kostnað-
ur sem verður við flutninginn kem-
ur væntanlega margfaldur til baka
með sölu á því fokdýra húsnæði
sem hýsir þessa starfsemi í Reykja-
vík.
Höfundur er þingmaður
Sjálfstæðisflokksins 4
Vesturlandi.
Opið bréf til
alþingismanna
UNDIRRITAÐUR
var einn þeirra fimm
hæstaréttarlögmanna
sem árið 1993 gerðu
athugasemdir við
skaðabótalög nr.
50/1993 er tóku gildi
1. júlí 1993. Hinir
vora: Jón Steinar
Gunnlaugsson, Atli
Gíslason, Viðar Már
Matthíasson og Sig-
urður G. Guðjónsson.
Beindist gagnrýni
okkar einkum að því,
að margföldunarstuð-
ull 1. mgr. 6. gr. lag-
anna, 7.5, nægði ekki
að bæta fólki að fullu
fjártjón sem það yrði fyrir við lík-
amstjón. Einnig gagnrýndum við
8. grein laganna, sem ákvarðar
bætur til þeirra sem verða fyrir því
að tapa starfsorku sinni í slysi, en
hafa ekki nýtt vinnugetu sína til
að afla vinnulauna, t.d. vegna æsku,
náms eða starfa á heimili.
Gagnrýni okkar var ekki vel tek-
ið af þeim, sem höfðu haft forgöngu
um setningu laganna. Hún leiddi
engu að síður til þess, að 1. mgr.
6. gr. og 8. gr. voru lagfærðar í lok
Eitt meginmarkmið
skaðabótalaganna var
„að endurbæta reglur
um ákvörðun bóta fyrir
tjón á mönnum, þar á
meðal tjón vegna missis
framfæranda“. Vil-
hjálmur H. Vilhjálms-
son telur að þau mark-
mið hafi ekki náðst.
apríl 1996, eftir að Gestur Jónsson
hrl. og Gunnlaugur Claessen,
hæstaréttardómari, höfðu gert ítar-
lega og vandaða álitsgerð um málið
að beiðni allsheijarnefndar Alþing-
is. Alþingi treysti sér þó ekki til
að gera frumvarp tvímenninganna,
sem fylgdi álitsgerðinni, að lögum.
Eitt meginmarkmið skaðabóta-
laganna var þetta samkvæmt at-
hugasemdum með frumvarpinu.
„Að endurbæta reglur um ákvörðun
bóta fyrir tjón á mönnum, þar á
meðal tjón vegna missis framfær-
anda.“ Frumvarp til skaðabótalaga,
bls. 9.
Til frekari skýringar segir svo
um þetta markmið laganna á bls.
9-10 í frumvarpinu. „Reynt var
að gera reglur frumvarpsins þann-
ig úr garði að tjónþoli fái al-
mennt, auk hæfilegra miskabóta,
fullar bætur fyrir raunverulegt
fjártjón sem hlýst af völdum lík-
amsmeiðsla. Jafnframt er með
reglunum stefnt að því að menn
öðlist ekki rétt til bóta fyrir fjár-
tjón nema slíkt tjón hafi í raun
orðið eða fyrir liggi raunhæft mat
um fjártjón á ókomnum árum. Ef
frumvarpið verður að lögum ætti
það að leiða til réttlátari niður-
stöðu í bótamálum þeirra sem bíða
tjón á líkama."
Með orðunum „réttlátari niður-
stöðu“ er verið að bera saman bóta-
reglur frumvarpsins, sem síðar varð
að lögum, og þágildandi reglur sem
mótaðar voru af dómstólum, fyrst
og fremst Hæstarétti.
Spyija má: Hafa þessi markmið
náðst?
1. Fær einstaklingur fullar bæt-
ur fyrir íjártjón sem hlýst af völdum
líkamsmeiðsla?
2. Leiða reglur skaðabótalaga til
réttlátari niðurstöðu fyrir þá sem
slasast en fyrri reglur?
kyrri spurningunni hefur marg-
oft verið svarað, síðast í fyrr-
nefndri álitsgerð Gests
Jónssonar og Gunn-
laugs Claessen, til alls-
heijarnefndar Alþingis
dags. 10.11. 1995.
Svarið er nei.
Síðari spurningunni
hefur ekki verið svarað
beint, en undirritaður
ætlar að freista þess í
þessari grein.
Raunhæf dæmi eru
oft mjög árangursrík
þegar útskýra þarf
eitthvað. Staðreyndir
eru fólki miklu ljósari
en langar fræðilegar
útlistanir. Undirritaður
vill sýna þingmönnum
slíkt dæmi.
Svo einkennilega vill til, að síð-
asta skaðabótamálið sem undirrit-
aður fékk til meðferðar úr tíð eldri
reglna, og hið fyrsta sem féll undir
skaðabótalög, voru gerð upp nú
fyrir nokkrum dögum.
Meiðsli hinna slösuðu eru áþekk,
þau eru á svipuðum aldri, varanleg
örorka þeirra og miski jafn há,
20%. Erfitt er að greina nokkurn
mun á þeirri skerðingu sem þau
hafa orðið fyrir á vinnugetu og
tekjuöflunarmöguleikum. Líklega
mun hvorugt þeirra geta unnið
störf sem krefjast líkamlegrar
áreynslu. Þess vegna er fróðlegt
að bera saman niðurstöðurnar og
læra af. Tekið skal fram, að staða
pilta og stúlkna er jöfn samkvæmt
báðum bótakerfunum, sama vá-
tryggingafélag gerði upp bæði
málin og lagfæringarnar, sem
nefndar voru hér að framan, hefðu
ekki breytt uppgjörinu skv. skaða-
bótalögum.
Piltur (P) slasaðist í árekstri á
Reykjanesbraut 25. júní 1993, 5
dögum fyrir gildistöku skaðabóta-
laga, þá 18 ára gamall.
Skaðabætur til P, vegna 20%
varanlegrar örorku, eru kr.
5.700.000 auk miskabóta, kr.
300.000.
Stúlka (S) slasaðist í bílveltu 9.
ágúst 1993, 40 dögum eftir gildis-
töku skaðabótalaga, þá 16 ára göm-
ul. Varanlegur miski S var metinn
20% og skaðabætur til hennar sam-
kvæmt reglum 8. greinar skaða-
bótalaga um bætur fyrir varanlega
örorku nema kr. 1.202.180 auk
miskabóta, kr. 858.700.
Það skiptir greinilega máli hve-
nær þú slasast, bætur fyrir sömu
örorku eru kr. 4.497.820 hærri
samkvæmt eldri reglum en sam-
kvæmt ákvæðum skaðabótalaga.
Miski hins vegar kr. 558.700 hærri
skv. skaðabótalögum.
Nú getur hver svarað fyrir sig.
Eru bætur þær sem S fær „réttlát-
ari“ en þær sem P fær?
Svar mitt er nei.
Og það sem verra er, bæturnar
eru smánarlega lágar. Skaðabætur
fýrir varanlega 20% örorku ná ekki
einum meðalárslaunum verka-
kvenna, en er ætlað að bæta S 20%
framtíðarskerðingu atvinnutekna
næstu 50 ár og það eru 10 árslaun.
Samkvæmt framansögðu er ljóst,
að hvoragt af fyrrnefndum mark-
miðum alþingismanna með setn-
ingu skaðabótalaga hefur náðst.
Til að þau góðu markmið geti orðið
að veruleika þarf að breyta lögun-
um og það strax.
Það vald er í höndum Alþingis
og frumvarpið tilbúið. A meðan al-
þingismenn láta þetta ógert hrann-
ast upp dæmi á borð við það sem
ég hef rakið hér að framan. Sum
reyndar verri.
„Vont er þeirra ránglæti, verra
þeirra réttlæti" sagði Jón Hregg-
viðsson. Er ekki „réttlæti" skaða-
bótalaganna búið að vara nógu
lengi?
Höfundur er
hæstaréttarlögmaður.
Vilhjálmur H.
Vilhjálmsson