Morgunblaðið - 31.05.1998, Síða 27

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 31. MAÍ 1998 27
Andi 68 stuðl-
aði að hruni
kommúnismans
SIGURÐUR Pálsson, þá frönsku-
nemandi í Sorbonne, í París
vorið 1968.
tíma blossaði upp sérstök þriðja
heims skærujiða rómantík."
Sigurður segir að óáþreifanleg
áhrif 68-hreyfingarinnar hafi
reynst dýpri og tengst því uppúr
hverju hún spratt. „Bf við lítum til
baka verður ekki framhjá því litið
að Daniel Cohn-Bendit, ein aðal-
sprautan í 22. mars hreyfingunni,
var hreinn anarkisti og hataði ekk-
ert meira en kommúnisma. Hans
hreyfing varð svo til að ýta úr vör
68-uppreisninni tveimur mánuðum
síðar. Sami andi, hið beina lýðræði,
og stjómleysi fær síðar birtingar-
form í ýmsum mikilvægum hreyf-
ingum á borð við kvennahreyfinguna
og í jaðarhreyfingum eins og hreyf-
ingum homma og lesbía. Ekki verð-
ur heldur litið fram hjá því að um-
hverfisvemdarsjónarmið eiga rætm-
að rekja til 68-hreyfingarinnar.“
Sigurður ítrekar að hefðbundnir
vinstri byltingarmenn eigi ekki jafn
mikið í hreyfingunni og ætla hafi
mátt í fyrstu. „Einu sinni gerði
þjóðfélagsfræðingur ítarlega könn-
un á því hvaðan slagorð 68-kynslóð-
arinnar væru komin. Niðurstaðan
var ekki, eins og margir höfðu hald-
ið, að tíðast væri vitnað í Marx og
Lenín heldur átti súrrealistinn
André Breton vinninginn. Ástæðan
fyrir því tengist áherslu 68-kynslóð-
arinnar á hina skapandi hugsun og
er í því sambandi hægt að minna á
hið fræga slagorð „ímyndunaraflið
til valda“. Annað slagorð var „Ver-
um raunsæ og leitum hins ómögu-
lega,“ segir Sigurður og minnir á að
fleiri straumar og stefnur hafi mæst
í 68-hreyfingunni. „Ég get nefnt að
68-hreyfingin tók upp talsvert af
hugmyndum Guy Debord foringja
hinnar svokölluðu situation-hreyf-
ingar. Debord var afar dularfullur
náungi og hvorki vom teknar við
hann viðtöl né af honum myndir.
Hann skrifaði bókina „Þjóðfélag
sjónarspilsins" árið 1967. Hún er
hvorki auðlesin né auðskilin. Hins
vegar verður hún skýrari með tím-
anum. Eins og að í henni felist
sterk framtíðarsýn. Ekki
^ verður heldur litið framhjá
' áhrifamönnum eins og
sálkönnuðinum
Jacques Lacan, heim-
spekingnum Miehel
Foucault, Roland
Barthes og Juliu
Kristevu."
fe
68-KYNSLÓÐIN flykktist á Hárið árið 1971.
áhrif á uppbyggingu deildarinnar.
Námsbraut í félagsvísindum var
komið á fót upp úr sjötíu. Félagsvís-
indadeildin sjálf var svo formlega
stofnuð árið 1976.“
Opnara samfélag
Erfitt er að hans dómi að meta
áhrif 68-kynslóðarinnar á stjórn-
málaumræðuna enda komi þar fleira
inn í. „Ég tel hins vegar engum vafa
undirorpið að 68-kynslóðin hafi haft
áhrif til að opna samfélagið. Fjöl-
miðlar koma þarna auðvitað inn í og
enginn stjórnmálamaður kemst
lengur upp með að svara ekki spurn-
ingum fréttamanna - á nánast öllum
stigum atburðanna. Svona lagað
hefði verið talið óhugsandi fyrir ekki
lengra en 30 til 40 árum. Ef svo bar
undir voru stjórnmálamenn taldir
hafa fullan rétt á að svara ekki
spurningum fréttamanna og komast
hjá því að fram kæmi að spurning-
unni hefði ekki verið svarað.“
Hann segist ekki frá því að viðhorf
68-kynslóðarinnar hafi ýtt undir
djörfung fólks tO að tjá sig. „Ekki
þykir lengur nauðsynlegt að hafa
langa menntun á bakvið sig tíl að
senda frá sér ljóð, sögu eða aðra
tjáningu. Popparinn í bflskúrnum
hefur fengið viðurkenningu á fram-
lagi sínu. Ekki endilega að hann sé
að gera merkflega hluti. Miklu frem-
ur að hann eigi fullan rétt á að
skemmta sjálfum sér og gleðja
aðra.“
Haraldur varar
við að kvennabar-
áttan sé álitin vera
angi af uppreisn 68-kyn-
slóðarinnar. Misskflningur-
inn sé hins vegar aðeins eðli-
legur því tímabilin falli saman.
„Við verðum að hafa í huga hvers
konar þróun var að ganga yfir í þjóð-
félaginu. Fyrir stríð hafði konan
fyrst og fi-emst sinnt búi og börnum.
Éftir stríð fóru konur að fara út á
vinnumarkaðinn og var sú þróun
meðal annars studd af 68-kynslóð-
inni. Þróunin hefur haldið áfram og
sett spumingarmerki við skyldur
konunnar inni á heimilinu. Konur
hafa þurft að berjast fyrir því að
vera metnar af verðleikum úti á
vinnumarkaðinum. Sú barátta stend-
ur, eins og allir vita, enn. Ekki síst er
athyglisvert hvað hugmyndin um að
konur eigi sér fyrirvinnu og séu að
vinna sér inn aukapening virðist
vera lífseig.“
Sigríður LOlý Baldursdóttir, for-
maður Kvenréttindafélags Islands,
tekur undir með Haraldi _____
að ekki megi gleyma því
hvaða þróun hafí orðið á
atvinnuþátttöku kvenna
eftir stríð. „Samfélags-
gagnrýni 68-kynslóðarinn-
ar má á margan hátt h'kja
við þá gagnrýni sem uppi var í
Frakklandi tveimur öldum áður og
varð undanfari frönsku byltingarinn-
ar. Konur létu ekki sitt eftir liggja í
Frakklandi á sínum tíma og til-
heyrðu svo sannarlega 68-kynslóð-
inni. Þær voru raunar sérstaklega
áberandi í friðarhreyfingum sem
áttu rætur sínar að rekja til hug-
sjóna 68-kynslóðarinnar. Þegar upp
var staðið virðist þó sérstakur ávinn-
ingur kvenna fremur rýr. Bræðra-
lagið í nýjum búningi, íblandað friði
og frelsi, varð enn á ný ofan á. Kon-
um var að vissu leyti enn á ný talin
trú um að fyrst þyrfti að vinna hin
„Nei var eigin-
lega ekki tek-
ið gilt svar í
frelsinu"
Svörin
voru ekki
til reiðu
„ÍMYNDUNARAFLIÐ til valda“
var eitt af vinsælustu slagorðunum
í stúdentauppreisninni í París vor-
ið 1968. Nútíminn hefur opinberað
hvernig únyndunaraflið brást 68-
kynslóðinni að mati greinarhöf-
undanna Christopher Dickey og
Judith Warner í nýjasta hefti tíma-
ritsins Newsweek.
Greinarhöfundarnir horfðu til
fortíðar og nútíðar með 68-kyn-
slóðinni á endurfundasamkomu í
Opus-Cafe í París. Niðurstaðan er
ótvíræð. 68-kynslóðinni tókst ekki
að koma hinni góðu fyrirætlan um
fagurt samfélag til skila. „Frakk-
land virtist vera nýtískulegasta og
fijóasta samfélag í heimi í lok árs-
ins 1968,“ er haft eftir félagsfræð-
ingnum Emmanuel Todd. „Nú er
þjóðin einhver hin bældasta og
samfélagið hið staðnaðasta, fullt af
heimilislausum og óréttlæti,
hrokafullum háttsettum embættis-
mönnum í ósveigjanlegu kerfi.
Þjóðin ætti að nota tækfærið um
leið og 68 er minnst til að skoða
eigin samvisku."
Fjölmargir af leiðtogum 68-kyn-
slóðarinnar gegna lykilhlutverkum
í hinu staðnaða þjóðfélagi. Daniel
Cohn-Bendit, stúdentaleiðtoginn
„Danni rauði“, situr á Evrópuþing-
inu fyrir Græningja, Edwy Plenel,
gamall marxisti, er orðinn ritstjóri
Le Monde og Serge July, fyrrver-
andi uppreisnarseggur, ritstjóri
Libération.
Geneviéve Ledoux, fyrrverandi
baráttukona fyrir fijálsum fóstur-
eyðingum, reynir að útskýra af
hverju fór sem fór. „AUt í einu vor-
um við farin að vinna, læra og
reyna að sinna börnum," segir
hún. „Við áttuðum okkur á því að
fyrirmyndarríkið yrði aldrei að
veruleika.“
Einni undirskriftinni í gestabók-
ina á Opus Cafe fylgdi eftirfarandi
fullyrðing: „Ef maí hefði unnið,
hvað hefðum við þá gert? Svörin
voru ekki til reiðu.“
stóru vígi, bylta samfélagsgerðinni
og þegar því væri lokið kæmi röðin
að þeim. Ékki var tekið tillit til for-
sendna kvenna eða reynsluheims
þeirra sem varð miklu síðar grund-
völlur sérstakrar „snoturbyltingar"
hér á landi,“ segir Sigríður Lillý.
Hún vekur athygli á því að kon-
umar sem verið hafi virkastar í 68-
kynslóðinni hafi síðar orðið uppistað-
an í rauðsokkahreyfingunni. Sumar
hafi skflað sér til Kvennalistans
og/eða gert sig gildandi innan Kven-
réttindafélags Islands. „A sjöunda
áratugnum þróaðist það sem kallað
hefur verið nýja kvennahreyfingin
beggja vegna við okkur, fyrst í
Bandaríkjunum og siðar í Evrópu og
hingað barst hún undir lok áratugar-
ins. Þessi þróun átti sér stað sam-
hliða og vafalítið í einhverri víxlverk-
un við 68-kynslóðina. Það er ef tfl vill
táknrænt að árið 1968 varð til hópur
ungra kvenna innan KRFI sem
höfðu tileinkað sér hugmyndir nýju
kvennahreyfingarinnar. Þær kölluðu
sig Uur og höfðu þá strax sterka
rödd í samfélaginu. Um-
ræðan um líf kvenna,
menntun þeirra, laun o.fl.
kom út úr skotum sauma-
klúbbanna út í samfélags-
umræðuna og ýtt var úr
vör opinni umfjöllun um
getnaðarvamir og fóstureyðingar,
sem fram til þess tíma hafði ekki
þótt tilhlýðilegt að ræða á almennum
vettvangi. Síðar hafa þessar konur
lagt drjúgt til kvennabaráttunnar á
íslandi hver á sinn hátt.
í kynlífsbyltingunni sem tengdist
vissulega 68-kynslóðinni og lék
margar konur grátt, þar sem nei var
eiginlega ekki tekið gilt svar í frels-
inu, varð til krafa kvenna um að eiga
og ráða eigin líkama. Þannig skOaði
68-kynslóðin vissulega ýmsu til
kvennabaráttunnar þegar upp var
staðið og konurnar höfðu sjálfar
unnið úr hugmyndum hennar."
EG þreytist aldrei á að
reyna að útskýra fyrir
fólki að 68 var aldrei hefð-
bundið stjórnmálalegt
byltingarafl. Þetta var uppreisnar-
hreyfing. Þrátt fyrir að borið hafi á
vinstri öfgahópum fer því fjarri að
hægt sé að flokka hreyfinguna til
vinstri eða hægri. Andi 68 var hand-
an við htróf stjórnmálanna. Ung-
menni stefndu huglægum gildum
gegn hlutlægum gildum, valdboði
og stöðnun. Sú hugsun gekk áfram
til næstu kynslóða og hefur örugg-
lega haft talsverð áhrif á hmn
kommúnismans og endalok Sovét-
ríkjanna," segir Sigurður Pálsson
rithöfundur og einn af stúdentunum
í uppreisninni í París vorið 1968.
Sigurður segir að tilfinningin
fyrir því að vera í miðri hringiðunni
hafi verið ólýsanleg. „Ég stundaði
nám í frönsku fyrir útlendinga í að-
albyggingu Sorbonne-háskóla í Lat-
ínuhverfinu og varð því oft fyrir tO-
viljun vitni að atburðarásinni niðri í
bæ. Annars varð ég, eins og aðrir
útlendingar, að vera sérstaklega
var um mig því að ef ég hefði lent í
höndum lögreglunnar hefði mér
umsvifalaust verið vikið úr landi.
Oft reyndi á útsjónarsemina og
spennan í loftinu var magnþrungin.
Andstætt því hvemig stúdentaupp-
reisnimar komu fram í öðmm lönd-
um var öll þjóðin í ham. Pirraðir
Parísarbúar, eins og stórborgarbú-
ar viða era, stóðu allt í einu saman
sem einn. Parísarbúar sváfu ekki í
mánuð,“ segir hann og tekur fram
að ein af ástæðunum fyrir þvi hvað
uppreisnin hafi verið útbreidd gæti
tengst sögu Frakklands sem bylt-
ingarþjóðar. „Ungum Frökkum
hafði verið kennt að dá og dýrka
byltingarmenn frá unga aldri.“
Sigurður segir að væntanlega
hafi áþreifanlegur árangur hreyf-
ingarinnar verð minni en lengi
hefði verið haldið. „Auðvitað er
ekki hægt að loka augum fyrir því
að ýmsar þarfar umbætur vom
gerðar í háskólunum. Ekki er held-
ur hægt að neita því að allsherjar-
verkfallinu fylgdi að lokum kjara-
samningur. Spurningin er hins veg-
ar hvort ekki hefði hvort sem var
verið gengið frá svipuðum kjara-
samningi fyrr eða síðar. Önnur
markmið 68-hreyfingarinnar snem
t.d. að því að berjast gegn hemað-
aramsvifum Bandaríkjamanna í Ví-
etnam og nefna má að á þessum
kjarabyltingu, borgarvæðingu og
aðrar gmndvallarbreytingar en stífl-
an brast um þetta leyti og þar átti
68-byltingin verulegan hlut að máli.
Lífsstfll varð frjálslegri og fjölbreyti-
legri, valdboð hefur notið þverrandi
virðingar og hugur fólks er opnari
fyrir fleiri möguleikum. Hin dýpri
gildi 68-hreyfingarinnar náðu aldrei
verulegri útbreiðslu en þau era hluti
af fjölbreytileika dagsins í dag,“ seg-
ir hann. ,Áþreifanlegan árangur
1968-hreyfingarinnar er m.a. að
finna í uppgjöf Bandaríkjamanna í
Víetnam 1975, og umhverfisverndar-
hreyfing og kvennahreyfing fengu
bæði innblástur og aukinn stuðning í
68-hreyfingunni.“
Jákvæð áhrif innan háskólans
Dr. Haraldur Ólafsson kenndi fé-
lagsvísindi við háskólann á meðan
mesta ólgan gekk yfir. Hann telur
óhætt að fullyrða að stúdentum hafi
tekist að opna augu háskólayfirvalda
fyrir því að eðlilegt væri að stúdent-
ar kæmu að stjórnun skólans í ríkari
mæli en áður. „Ég get nefnt að stúd-
entar fóru að koma að stjórnun skól-
ans á mörgum sviðum. Hinn almenni
stúdent hefur fengið tækifæri til að
kjósa í rektorskjöri og hafa atkvæði
stúdenta ákveðið vægi við endanlegt
val. Félagsstofnun stúdenta hefur
verið komið á fót og áfram væri ef-
laust hægt að telja.“
Hvað námið sjálft varðar segir
Haraldur því ekki að leyna að félags-
greinarnar hafi notið góðs af áhuga
68-kynslóðarinnar á samfélagsum-
bótum. Stúdentar hafi flykkst í fé-
lagsgreinarnar. „Gífurlegur áhugi
nemendanna endurspeglaðist í fjör-
legum umræðum í tímum. Nemend-
urnir vora margir hverjir uppfullir
af hugmyndum marxismans og við
kennaramir reyndum að hafa opnar
umræður þar sem mörg sjónarmið
kæmu fram. Annars tel ég fullvíst að
samfélagsáhuginn hafi haft talsverð