Morgunblaðið - 07.06.1998, Qupperneq 10

10 SUNNUDAGUR 7. JÚNÍ 1998
Uppeldi og forvarnir gegn
tóbaksreykingum unglinga
MORGUNBLAÐIÐ
Leiðandi
uppeldishœttir vœnlegnstir
JIGRÚN Aðalbjamardóttir,
prófessor við Háskóla ís-
lands, hefur unnið að lang-
tímarannsókn á áhættuhegð-
un unglinga, þar sem 1300
i reykvískum unglingum var
jfylgt eftir frá 14 ára til 17 ára
aldurs. Spumingalistar voru
lagðir fyrir unglingana þrjú ár í
röð til að kanna m.a. reykingar
þeirra, uppeldishætti foreldra og
reykingar foreldra og vina. Aður
hafa verið birtar niðurstöður um
tóbaksreykingar unglinga, þar sem
fram kom að þær hafa aukist veru-
lega hin síðari ár. Árið 1994 reykti
tæpur fímmtungur nemenda í 9.
bekkjum grunnskóla Reykjavíkur,
tæpur fjórðungur ári síðar þegar
unglingarnir voru komnir í 10.
bekk og þriðjungur þeirra tæpum
tveimur árum síðar. Áhyggjur af
reykingum unglinga stafa ekki ein-
göngu af því að þeir bíði tjón á
heilsu sinni þegar fram líða stund-
ir, heldur einnig vegna þess að
rannsóknir benda til þess að reyk-
til drangurs
✓
I forvarnastarfi gagnvart tóbaksreyking-
um unglinga er m.a. brýnt að efla skilning
foreldra á mikilvægi leiðandi uppeldis-
hátta. Þessa ályktun draga Sigrún Aðal-
bjarnardóttir og Leifur Geir Hafsteinsson í
skýrslu sem Ragnhildur Sverrisdóttir
kynnti sér um tengsl tóbaksreykinga
unglinga við uppeldishætti foreldra
og reykingar foreldra og vina.
SIGRÚN Aðalbjarnardóttir og Leifur Geir Hafsteinsson.
ingar tengist neyslu á öðrum lög-
legum og ólöglegum vímuefnum.
Nú hafa þau Sigrún og Leifur
Geir Hafsteinsson unnið úr könn-
uninni upplýsingar um tengsl tó-
baksreykinga við uppeldishætti
foreldra og reykingar foreldra og
vina. Tóbaksvamanefnd veitti Sig-
rúnu styi’k tii tölfræðilegrar út-
vinnslu gagnanna, en Rannsókna-
ráð íslands, Hug- og félagsvísinda-
deild og Rannsóknasjóður Háskóla
Islands veittu styrki til að standa
að gagnasöfnun og undirbúningi
gagna fyrir tölfræðilega úrvinnslu.
Uppeldishættir
í rannsókninni vom notaðar
mælingar á uppeldisháttum for-
eldra, sem byggja á þekktum
til þess útskýringar og hvetja
börnin til að skýra út sjónarmið
sín. Þeir eru hvorki uppáþrengj-
andi né setja bömunum
stólinn fyrir dyrnar. Þeir sýna
börnunum og mikla hlýju og upp-
örvun.
►Eftirlátir foreldrar bregðast vel
við hugmyndum bama sinna, leyfa
töluverða sjálfsstjóm og sýna þeim
hlýju. Hins vegar setja þeir börn-
unum ekki skýr mörk. Þeir eru
undanlátssamir og forðast beina
árekstra.
► Skipandi foreldrar stjórna börn-
unum með boðum og bönnum og
kenningum bandarísku fræðikon-
unnar D. Baumrind. Hún teflir
fram fjórum tegundum uppeldis-
hátta: leiðandi, eftirlátum, skipandi
og afskiptalausum.
►Leiðandi foreldrar krefjast
þroskaðrar hegðunar af barninu og
taka vel á móti hugmyndum þess.
Þeir setja skýr mörk um hvað
er tilhlýðilegt og hvað ekki, nota
Morgunblaðið/Þorkell
þeir refsa þeim fyrir misgjörðir.
Reglur eru skýrar. Þeir vænta
þess að skipunum þeirra sé hlýtt
án útskýringa, nota því sjaldan
röksemdir og sýna bömunum litla
hlýju og uppörvun.
►Afskiptalausir foreldrar ala
börnin upp í stjórnleysi, setja ekki
mörk og gera ekki kröfur til
þeirra. Þeir bregðast ekki við hug-
myndum þeirra og veita þeim ekki
stuðning. í raun vanrækja þeir
hlutverk sitt sem foreldrar.
Helstu niðurstöður
Rannsóknin skiptist í tvo hluta. I
fyrri hlutanum var athugað hvort
uppeldishættir foreldra tengdust
því hvort unglingar reyktu við 14
ára aldur. Einnig var athugað
hvort 14 ára unglingar reyktu
fí’ekar ef foreldrar þeirra og vinir
reyktu. í seinni hlutanum var at-
hugað hvort þeir unglingai’ sem
ekki reyktu 14 ára vora byrjaðir
að reykja 17 ára með hliðsjón af
uppeldisháttum og reykingum for-
eldra og vina við 14 ára aldur ung-
linganna.
Rannsókn þessi er einmitt merk
fyrir þá sök, að fylgst er með sama
hópi unglinga í nokkur ár. Lang-
tímarannsóknir af þessum toga
gera t.d. kleift að skoða hvort til-
teknir þættir eins og uppeldishætt-
ir foreldra og reykingar foreldra
og vina spái um hvort unglingar
sem ekki reykja 14 ára verði byrj-
aðir að reykja 17 ára gamlir. Sig-
rún og Leifur Geir taka þó fram, að
gætilega þurfi að fara í ályktunum
um beint orsakasamband.
Helstu niðurstöður úr fyrri hluta
rannsóknarinnar vora þær að:
►Þeir 14 ára unglingar sem
bjuggu við leiðandi uppeldishætti
voru ólíklegri til að reykja en ung-
lingar sem bjuggu við afskipta-
lausa, skipandi og eftirláta uppeld-
ishætti. Aðeins 7% unglinga leið-
andi foreldra reyktu daglega við 14
ára aldur á móti 18% unglinga eft-
irlátra, 24% unglinga skipandi og
41% unglinga afskiptalausra for-
eldra. Hér má því sjá að hlutfall
unglinga sem reykir og býr við af-
skiptalausa uppeldishætti er
sexfalt hlutfall unglinga leiðandi
foreldra.
►Hærra hlutfall 14 ára unglinga
reykti daglega ef foreldramir
reyktu. Þannig reyktu 36% ung-
linga foreldra sem reyktu en að-
eins 13% unglinga foreldra sem
reyktu ekki.
►Mjög sterk tengsl komu fram á
milli reykinga vina og reykinga
unglinga við 14 ára aldur. Ungling-
ar voru margfalt líklegri til að
reykja ef nánir vinir þeirra reyktu.
Þannig reyktu 73% þeirra ung-
linga sem áttu nána vini sem
reyktu, á móti 8% þeirra unglinga
sem áttu vini sem ekki reyktu.
I seinni hluta rannsóknarinnar
var eins og fyrr segir athugað
hvort uppeldishættir foreldra og
reykingar foreldra og vina við 14
ára aldur unglinganna, tengdust
því hvort unglingar væra byrjaðir
að reykja 17 ára. Hér vora aðeins
athugaðir þeir unglingar sem ekki
reyktu 14 ára. Helstu niðurstöður
vora þær að:
►Þeir unglingar sem bjuggu við
leiðandi uppeldishætti voru ólík-
legri til að reykja en þeir unglingar
sem bjuggu við skipandi og af-
skiptalausa uppeldishætti. Hlutfall
unglinga leiðandi foreldra sem