Morgunblaðið - 02.07.1998, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 2. JÚLÍ 1998 33
LISTIR
Norræn samræða
BÆKIJR
Sagnaritun
AVSANDARE NORDEN
Den nya prosan. Ritstjórar Anneli
Jordahl og Marianne Steinsaphir.
Útg. En bok för alla. 352 bls.
HAFI menn haft áhuga á því að
kynna sér það sem er að gerast í
bókmenntum Norðurlanda þá hefur
það ekki verið auðvelt, hér á landi
hefur nefnilega vantað bók eins og
þá sem hér skal vakin athygli á með
von um að einhver taki sér framtakið
til fyrirmyndar hér á landi. Avsánd-
are Norden er sýnisbók norrænnar
sagnaritunar síðustu tveggja ára-
tuga eða svo. Kynntir eru fimm til
sex rithöfundar frá hverju Norður-
landanna og birt sýnishorn úr verk-
um þeirra. Auk þess skrifa gagn-
rýnendur og fræðimenn á sviði bók-
mennta frá hverju landi um strauma
og stefnur í sagnaritun landanna.
Svo farið sé fljótt yfir sögu þá
skrifar Erik Skyum-Nielsen um
danskar bókmenntir í kafla sem
hann kallar Frán levnadshistoria til
existensmoment. Pia Ingström fjall-
ar um fmnsksænskan og flnnskan
prósa í köflum sem heita Trángt
sprák i Mumindalen. Finlandssvensk
prosa og Ur krigets och könets
skugga? Finsk prosa. Um færeyska
sagnaritun fjallar Kirsten Brix í
kaflanum Den politiska prosans sista
utpost? Um íslenska söguritun fjall-
ar Dagný Kristjánsdóttir í kaflanum
Bestallda kárleksbrev till en anonym
mottagare. Linn Ullmann fjallar um
norskan prósa í kaflanum Den
mörka novellens genombrott og rit-
stjórar bókarinnai-, Anneli Jordahl
og Marianne Steinsaphir, skrifa um
sænskan prósa í kafla sem þær
nefna Vindflöjlar i ett förfallet folk-
hem.
Auðvitað eru ýmis sameiginleg
einkenni á sagnaritun þessara þjóða,
ef marka má bók þessa, en erfitt er
að segja til um hvort þau séu sérnor-
ræn. Það er kannski lítið hægt að
dæma um einkenni af þeim stuttu
sýnishomum sem hér eru birt enda
eru þau frekar til þess ætluð að
vekja áhuga og ekki síður ánægju
lesandans. En í yfirlitsköflunum eru
augljóslega nokkur þemu algengari
en önnur, sérstaklega má nefna lík-
amann og niðurbrot hans og sömu-
leiðis virðist kynumræðan í hávegum
í norrænum prósa. Fyrrnefnda þem-
að hefur vart numið land hér en
kynjasögur, ef svo mætti kalla, hafa
blómstrað.
Eins og áðui- sagði þótti ráð að
vekja athygli á þessu framtaki Svi-
anna með þá von í brjósti að einhver
myndi taka sér það til fyrirmyndar
hér á landi. Auk þess sem slík bók
hefur mikið upplýsingagildi þá veitir
okkur ekki af að efna til svolítillar
samræðu við norrænar, sem og
reyndar erlendar samtímabók-
menntir yfirleitt.
Þröstur Helgason
Högg-
myndir og
skúlptúrar
á Hólum
„HALLDÓR forni af Eyrar-
bakka“ sýnir höggmyndir
og skúlptúra að Hólum í
Hjaltadal í Skagafirði frá 3.
júlí til 31. ágúst.
„Forni“ nam í Frakklandi
frá 1989-1994 í Ecole Des
Beaux Arts de Tours í
Loire, auk sex mánaða veru
í klaustri á Italíu, þar sem
hann vann að stein- og
marmarahöggmyndum.
„HALLDÓR forni af Eyrar-
bakka“ með eitt verkanna, sem
hann sýnir að Hólum í Hjaltadal.
Morgunblaðið/Arnaldur
HILDE Teuchies, fundar nú með stjórnendum
Reykjavíkur-menningarborgar.
Raddir Evrópu und-
ir íslenskri stjórn
REYKJAVIK er ein níu meimingar-
borga Evrópu ársins 2000 og stend-
ur undirbúningur að margvíslegum
verkefnum þar að lútandi nú sem
hæst. Framkvæmdastjóri samtaka
menningarborga fyi’ir árið 2000 er
Hilde Teuchies frá Belgíu. Hún er
stödd hér á landi í fyrsta skipti til að
fúnda með stjórnendum Reykjavík-
ur-menningarborgar Evrópu árið
2000, en fundir eru haldnir í borg-
unum níu til skiptis. Aðalverkefni
Reykjavfkur í samstarfi menningar-
borganna felst í stofnun ijöiþjóðlegs
kórs ungs fólks undir stjórn Þor-
gerðar Ingólfsdóttur, en kórinn mun
m.a. æfa á Islandi og halda tónleika
á aldamótaárinu í menningarborg-
unum m'u. Yfírskrift þess verkefnis
er „Raddir Evrópu". Þorgerður er
nú á ferðalagi um Evrópu til að
vinna að frekari undirbúningi og
mun eiga fundi með stjórnendum í
öllum borgunum m'u. „Sérhvert
land, sem tekur þátt í söngverkefn-
inu leggur til hluta efnisskrárinn-
ar,“ segir Hilde. „Það geta verið
samtúnaverk, þjóðlög eða annað,
allt eftir þvf á hvaða sviði tónlistar-
hefðin liggur í liverju Iandi.“ Evr-
ópusambandið hefur veitt styrk til
undirbiinings verkefnisins.
Á meðai annarra samstarfsverk-
efna sem Reykjavík tekur þátt í er
þróunarverkefni á sviði samskipta-
tækni listasafna í Evrópu. „Þetta er
rannsóknarverkefni sem miðast að
því að gera listasöfnum kleift að
sýna þau verk sem öllu jafna er ekki
unnt að flytja milli safna.“ Kjarvals-
staðir eiga hlutdeild að þessu verk-
efni og hefur Eiríkur Þorláksson
foi-stöðumaður safnsins átt fundi
með öðrum þátttakendum verkefms-
ins.
Sú nýlunda, að deila titlinum
menningarborg Evrópu niður á níu
borgir eins og gert er að þessu
sinni lýtur annars vegar að þeim
tímamótum sem framundan eru á
aldamótaári og hins vegar að nýj-
um samvinnuvettvangi Evrópu-
borga. „Þegar upp kemur hugmynd
að verkefnum miili borganna þarf
að kanna áhuga, fjárhagsgetu og
tímasetningar til að skapa sam-
starfsgrundvöll, en mitt starf felst
einnig í því að vera tengiliður milli
borganna níu og Evrópusambands-
ins og vera leiðbeinandi við fjárum-
sóknir úr Evrópusjóðum," segir
Hilde. Samstarfsverkefni Evrópu-
borganna er einungis einn liður i'
stærra samhengi því hver borganna
vinnur einnig að sérstökum verk-
efnum og viðburðum. Um 200 inn-
lendar hugmyndir hafa þegar
borist skrifstofu Reykjavíkur-
menningarborgar, en síðasti skila-
dagur er 1. júh'.
Þulur og ókindarkvæði
Rökkurkórinn í Skaga-
firði á faraldsfæti
Morgunblaðið/Sigurður Aðalsteinsson
FRÁ tónleikum Rökkurkórsins að Brúarási á Norðurhéraði.
Vaðbrekku, Jökuldal.
RÖKKURKÓRINN í Skagafírði
var á dögunum í söngferðalagi í
Þingeyjarsýslu og á Austurlandi.
Kórinn hélt fimm tónleika í
ferðalaginu, fyrstu tónleikarnir
voru átjánda júní að Ydölum í
Aðaldal. Daginn eftir hélt kórinn
tvenna tónleika, fyrst að Brúar-
ási á Norðurhéraði og um kvöld-
ið í Stöðvarfjarðarkirkju. Síð-
ustu tónleikarnir voru þann
tuttugasta í Egilsbúð á Norðfirði
og í Egilsstaðakirkju.
Lögin á efnisskránni tengdust
flest Skagafirði með því að ann-
aðhvort lag eða texti voru skag-
firsk. Einsöngvarar og tvísöngv-
arar með kórnum voru Kristján
Ketill Stefánsson, Ragnar Magn-
ússon, Hallfríður Hafsteinsdóttir
og Einar Valur Valgeirsson.
Að sögn Þóreyjar Helgadóttur
formanns kórsins fer kórinn í
allt að 4 söngferðalög á ári og
heldur milli tíu og tuttugu tón-
leika á ári, starfandi kórfélagar
eru milli fimmtíu og sextíu.
Stjórnandi kórsins er Sveinn
Árnason og undirleikari Páll
Szabó.
TÓIVLIST
Hljðmdiskar
RADDIR
Safnað af vörum íslendinga á árun-
um 1903-1973. Ómennskukvæði,
ókindarkvæði, Grýlukvæði, rímur,
sagnadansar drykkjuvísur, þulur,
barnagælur og önnur íslensk þjóðlög.
Andri Snær Magnason og Rósa Þor-
steinsdóttir sáu um útgáfuna og
völdu efni. Tekið upp af RÚV, Stefáni
Einarssyni, Jóni Pálssyni, Jóni Sam-
sonarsyni, Helgu Jóhannsdóttur,
Svend Nielsen og Hallfreði Erni Ei-
ríkssyni á árunum 1903-1973. Hljóð-
vinnsla: Sigurður Rúnar Jónsson í
Stúdíó Stemmu. Höfundarréttur:
Höfundar, Stofnun Árna Magnússon-
ar á íslandi, RÚV og Þjóðminjasafn
Islands. Smekkleysa. s m k 7.
NÚ varð mér hér um bil öllum
lokið! Hljómdiskur, í vönduðum
og gullfallegum umbúðum, sem
heitir raddir eða á alþjóðamáli
voices. Af því ég byrjaði nú að
spila hljómdiskinn án þess að
rýna frekar í bækling varð mér
fyrst á að hlæja svolítið með sjálf-
um mér, síðan fylltist ég e.k. lotn-
ingu og loks varð ég stórhrifinn!
Mér varð reyndar hugsað til æsku
minnar, en einhver fyrsta minn-
ing mín er sálmasöngurinn í
gömlu sveitakirkjunni þar sem
hver gólaði með sínu nefi - og
hundarnir undir kirkjuveggnum
líka. Þetta er með öðrum orðum
íslensk músík, íslenskur kveð-
skapur gegnum tíðina: alls konar
kvæði, rímur, dansar, þulur,
barnakvæði og önnur þjóðlög (ef
lög skyldi kalla - kannski „lag-
hnoðrar“), allt flutt af kunnáttu-
fólki á ýmsum tímum og valið af
gömlum böndum ^sem nú eru
geymd á Stofnun Arna Magnús-
sonar og verðskuldar svo sannar-
lega ítarlega umfjöllun í fallegri
útgáfu, sem gaman er að eiga og
ekki síður að senda völdum vini í
útlöndum, þar sem sauðirnir voru
étnir, og gera hann bæði glaðan
og alveg bet! Svona diskur hlýtur
að öðlast alveg sérstakan sess í
hljómplötusafninu, líkt og gamall
og þjóðlegur litteratúr í bókasafn-
inu. Flutningurinn er yfirleitt
ekta (eða það finnst manni a.m.k.)
og tilgerðarlaus - og stundum
einstaklega indæll og sjarmer-
andi, ekki síst hjá konunum.
Annars er ekki auðvelt að
dæma diskinn eftir venjulegum
tónlistarformúlum, og ætlast
varla nokkur maður til þess, enda
er ekki einusinni gerlegt að skrifa
slíka tónlist niður (þess vegna er
tilurð þeirra á böndum og vax-
hólkum svo mikilvæg) - eða jafn-
vel að skilgreina hana sem slíka.
Það er nefnilega spurning hvort
þetta sé tónlist eða bara hund-
gömul og góð aðferð við að flytja
rímur og þulur og gælur og ókind-
arkvæði og hvað þetta heitir nú
allt. A.m.k. er flutningurinn oftast
svo samofinn textanum að varla
er gerlegt að skilja þar í sundur
og tala um söng, hvað þá lag.
Við heyrum hér „dæmi um
flutning kveðskapar á mjög
þröngu tónrænu sviði, flutt af
óspjölluðum náttúruröddum sem
gefa okkur enduróm af ævaforn-
um sönghætti," svo vitnað sé í
Smára Olason í bæklingi, og enn-
fremur segir þar: „Það er aðdáun-
arvert að heyi’a hvernig lögin eru
sveigð að bragarháttum skáld-
skaparins. Efni og lag eru samof-
in í eina heild þannig að oft er
ekki hægt að hugsa sér annað lag
við ljóðið eða annað ljóð við lagið
... Það sem þó skiptir mestu máli
er að hlusta sig inn í það umhverfi
sem sungið er í. Það er ekki alltaf
auðvelt og getur tekið tíma að
stilla eyrun inn á rétta bylgju-
lengd. Þegar það tekst upplifum
við þennan kveðskap og þessi lög
sem hverja perluna á fætur
annarri og sem hluta af þeim jarð-
vegi sem við erum sprottin úr.“
Undir þetta má taka heilshugar,
nema hvað erfitt er, sem fyrr seg-
ir, að tala um „ljóð“ og „lag“.
Þetta er kveðskapur og kveðandi
og söngl, sem lýtur eigin óskráðu
lögmálum, þótt um það megi fjalla
á prenti af lærðum mönnum. Og
notast jafnvel við orð sem passa
ekki alls kostar, enda vantar hin
réttu orð og ekki hlaupið að því að
finna þau upp. En það er gaman
að þessu.
Þessi vandaða (mjög ítarlegur
og upplýsandi bæklingur) og fal-
lega útgáfa er mikil gersemi. Enn
einu sinni slær Smekkleysa öðr-
um útgáfum við með merkilegu
framtaki þar sem ekkert er til
sparað að gera hlutinn alveg ein-
staklega smekklegan!
Oddur Björnsson