Morgunblaðið - 02.07.1998, Qupperneq 46

J»16 FIMMTUDAGUR 2. JÚLÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Borðdúkar
1 5 stæröir
Uppsetningabúðin
Hvcrfisgötu 74,
sími 552 5270.
GÆÐA MURVORUR
Á GÓÐU VERÐI
SlDAH 1972
STEININGARUM
MARGIR LITIR - GERUM TILBOÐ
sl steinprýði
STANGARHYL 7, SIMI 567 2777
ALOE VERA
ALOE VERA
GEL /
NÝTT NÝTT
a) Fljótandi sápa með pumpu.
b) *Creme Xtreme*
dag- og næturkrem.
c) Lotion, 500 ml brúsi
með pumpu.
c^fe/la
Bankastræti 3, sími 551 3635.
. Póstkröfusendum
98% hreint
ALOE VERA húðgel.
Nærandi, styrkjandi
og rakagefandi
Naturlægemiddel
MT nr. 6145493
Útsölustaðin
Stella Bankastræti, Hygea Kringlunni,
Laugavegi og Austurstræti, Kaupf.
Skagfirðinga, Stjörnuapótek Akureyri,
Hilma Húsavík, Vestmannaeyja-
apótek, Laugamesapótek.
Einnig fæst ALOE VERA
sjampó fyrir hár og húð, krem,
lotion, varasalvar, 2 gerðir og
sólkrem.
AÐSENDAR GREINAR
Vill Alþýðubandalagið
vera verkalýðsflokkur?
ALÞÝÐUBANDA-
LAGIÐ og fyrirrennar-
ar þess í Sósíalista-
flokki, Kommúnista-
flokki og Alþýðuflokki
áttu rætur að rekja til
verkalýðshreyfingarinn-
ar. Hugsjónir hennar
um jöfnuð og bræðralag
allra manna voru
grundvöllur þessara
flokka hvað sem leið
ágreiningi þeirra á milli
að öðru leyti og jafnvel
þótt hugsjónir þessar
birtust stundum i ýms-
um furðuformum
kreddu og kennisetn-
inga.
Stjórnmálaklofningur verkalýðs-
hreyfíngarinnar hér á landi hefur
lengi verið stærsta böl hennar. Eg
hygg að fólk í öllum aldurshópum
hafi heyrt þessa kvörtun margsinnis
og í marga áratugi: Hvers vegna
þurfa vinstrimenn alltaf að vera
sundraðir þegar hægrimenn standa
sameinaðir? Það var vegna þessa
stöðuga klögumáls margs alþýðu-
fólks sem Kommúnistaflokkurinn og
síðar Sósíalistaflokkurinn sáu sér
leik á borði og buðu Alþýðuflokkn-
um sameiningu. Ekkert varð úr
sameiningu, en hins vegar tókst
kommúnistum 1938 og sósíalistum
1956 að kljúfa Alþýðuflokkinn út á
sameiningardrauminn, svo sterkur
var hann. Á sama hátt hafa allmarg-
ir einstaklingar farið frá Alþýðu-
bandalagi til Alþýðuflokks á undan-
förnum árum í von um að geta á
þann hátt skapað sterkt mótvægi við
Sj álfstæðisflokkinn.
En reynslan hefur
sýnt að klofningur og
flutningur nokkurra
einstaklinga úr einum
verkalýðsflokki í annan
breytir litlu um sundr-
ungu vinstrimanna.
Hvor flokkurinn um
sig, Alþýðuflokkur og
Alþýðubandalag, held-
ur í 10-20% kjósenda á
landsmælikvarða og fer
varla niður fyrir lág-
markið eða upp fyrir
hámarkið. Samtímis
mótmælir hópur kjós-
enda þessum klofningi
með því að kjósa hvor-
ugan flokkinn, við þekkjum öll dæmi
þess.
Aðeins samfylking flokkanna
tveggja í alþingiskosningum með
sameiningu síðar sem markmið get-
ur eytt klofningi vinstrimanna. Nú
hafa þau stórmerku tíðindi gerst að
Alþýðuflokkurinn, sem áður hefur
sýnt Alþýðubandalaginu mikla tor-
tryggni, hefur tekið frumkvæðið í
samfylkingarmálum. Þessari nýju
stefnu ættu allir Alþýðubandalags-
menn að fagna ef þeir eru trúir upp-
runa hreyfingar sinnar.
En Alþýðubandalagið er ekki að-
eins verklýðsflokkui'. Hann er einnig
flokkur mikillar þjóðernishyggju.
Ailir íslenskir stjórnmálaflokkar
hafa verið þjóðernissinnaðir að vissu
marki, lagt áherslu á að vernda beri
íslenska tungu og menningu og stað-
ið vörð um sjálfstæði landsins. Allt
er þetta eðlilegt, ekki síst í landi lít-
Á aukalandsfundi
Alþýðubandalagsins
verður tekist á um það,
staðhæfir Gísli
Gunnarsson, hvort
flokkurinn verður trúr
verkalýðshefð sinni.
illar þjóðar. En áherslumunur er
samt hér nokkur og óneitanlega hafa
staðið nokkrar deilur um það hvern-
ig best sé að varðveita íslenskt þjóð-
erni.
Þjóðernishyggja getur þannig ver-
ið ágæt hjá lítilli þjóð en hún getur
eigi að síður snúist upp í þjóðernis-
rembing og einangrunarhyggju. Allt
sé gott sem íslenskt er og að minnsta
kosti betra en það sem fá má í út-
landinu. Nokkuð ber á þessari þjóð-
ernishyggju hjá vissum kynslóðum
alþýðubandalagsmanna, einkum
þeim sem nær eingöngu hafa mótast
pólitískt í bai'áttunni gegn herstöð-
inni, NATO og öllum efnahags-
bandalögunum. Stundum getur þessi
þjóðernishyggja snúist gegn vinstri-
stefnu inni í Alþýðubandalaginu
sjálfu. Atburður á miðstjórnarfundi
flokksins snemma á árinu 1997 varð
mér og fleirum lærdómsríkur.
Formaður flokksins, Margi'ét
Frímannsdóttir, flutti ásamt fleirum
ályktunartillögu um kjaramál þar
sem bent var á þá staðreynd að
margir Islendingar flýðu land vegna
Gísli
Gunnarsson
þess að betri lífskjör væri að fá í út-
löndum. Þingmaður flokksins, Hjör-
leifur Guttormsson, lagði til að á
þetta væri hvergi minnst þar sem
hættulegt væri að halda fram ágæti
útlanda í samanburði við Island og
bar fram frávísunartillögu í þá veru.
Annar þingmaður, Steingrímui' J.
Sigfússon, studdi mjög þetta sjónar-
mið Hjörleifs; tillaga þeirra féll með
aðeins eins atkvæðis mun á fundin-
um. Það vakti athygli mína að náinn
samherji þeirra félaga, Svavar
Gestsson, sat hjá við þessa atkvæða-
greiðslu. Efnislega gat hann ekki
stutt framangreind sjónarmið Hjör-
leifs og Steingríms þótt hann brysti
kjark til að snúast gegn þessum fé-
lögum sínum í átökunum innan-
flokks.
Fleiri dæmi má nefna þar sem
þjóðernishefð Alþýðubandalagsins
og verkalýðshefð þess rekast á.
Skýrast kemur það fram í þeirri
andstöðu við samfylkingu sem eink-
um er áberandi í þingflokknum.
Raunar skýrist þessi andstaða
einnig með þriðja þættinum: Sumir
leiðtogar Alþýðubandalagsins hafa
lengi litið á Framsóknarflokkinn
sem eðlilegan bandamann sinn og
óttast þeir mjög að náið samstarf
við Alþýðuflokkinn gæti spillt sam-
starfi við Framsóknarflokk, sem
vonandi taki aftur upp baráttuna
fyrir réttmætum þjóðlegum við-
horfum og fari að starfa „til
vinstri“.
Á aukalandsfundi Alþýðubanda-
lagsins um næstu helgi verður tekist
á um það hvort flokkurinn verður
trúr verkalýðshefð sinni og ákveði
að taka þátt í samfylkingu með Al-
þýðuflokknum eða hvort Alþýðu-
bandalagið vilji umbreyta sér end-
anlega í þjóðernissinnaðan og
íhaldssaman flokk af Framsóknar-
kyni.
Höfundur er háskólnkcnnnri og
varaformaður fuiitrúaráðs Alþýðu-
bandalagsfélaganna í Reykjavík.
Markaðsdýrkun
i.
EKKI alls
löngu barst mér fregn
þess efnis, að fjölmarg-
ir breskir hagfræðingar
hefðu sameinast um að
skrifa blaðagrein, þar
sem þeir deildu hart á
kollega sína íyrir að
reyna að gera sam-
keppnina á markaðnum
að eins konar trúar-
setningu eða kreddu.
Mér hefir stundum
virst, að svipuð ofdýrk-
un markaðsins sé við
lýði hérlendis. Svo oft
má heyra og lesa í fjöl-
miðlum lofsöng sumra
hagfræðinga og raunar fleiri aðila
um ágæti samkeppninnar, er eigi að
geta leyst nánast allan þjóðfélags-
vanda og tryggt velferð. Minna fer
fyrir hinu, hverjum takmörkunum
markaðslögmálin eru háð, hverju
þau fá áorkað og hverju ekki. Skal
þetta skoðað ögn nánar hér á eftir.
Skilyrði frjálsrar samkeppni. -
Hvað er átt við með frjálsri sam-
keppni? Hún er í nútíma hagfræði
hugtak markaðs-formgerðar, sem
lýtur fjórum skilyrðum:
(I) Tala fyrirtækja þarf að vera
svo há og markaðshlutdeild hvers og
eins svo smá, að eitt þeirra geti ekki
haft nein teljandi áhrif á verðið með
því að breyta framboðinu. Verðið
ákvarðast ópersónulega af markaðs-
öflum framboðs og eftirspurnar.
(II) Framleiðsluvör-
ur fyrirtækjanna þurfa
að vera sambærilegar
að gæðum.
(III) Aðgangur nýrra
fyrirtækja að atvinnu-
greininni þarf að vera
heimill, einnig brott-
hvarf starfandi fyrir-
tækja, eins og mark-
aðsaðstæður (gróði eða
tap) bjóða.
(IV) Neytendur
þurfa að hafa fulla vit-
neskju um gildandi
verð, ef þeir eiga að
geta keypt af þeim,
sem best kjör bjóða.
Takmarkanir.
Frjáls samkeppni, eins
og hún er skilgreind hér að pfan, er
nánast hvergi fyrir hendi. Ástæður
eru þessar: (I) Markaðurinn er oft
ekki nægilega stór fyrir mörg fyrir-
tæki, ef menn vilja nýta ávinning
fjöldaframleiðslu. Svo er í smáríkj-
um almennt og á Islandi sérstak-
lega, þegar framleitt er fyrir innan-
landsmarkað. (II) Enda þótt vörur
séu sambærilegar að gæðum kaupa
menn gjarnan eina vöru fremur en
aðra vegna staðsetningar fyrirtæk-
isins, viðhaldsþjónustu eða ein-
hverra efnislegra eiginda, þannig að
seljandinn getur hækkað verðið án
þess að glata allri sölunni. (III) I
þriðja lagi eru margs konar hindr-
anir á aðgangi nýrra fyrirtækja í
greininni. Þær geta verið í formi
Hvað er átt við með
frjálsri samkeppni?
Magni Guðmundsson
segir að hún sé í
nútíma hagfræði
hugtak markaðs-
formgerðar.
fjármagnsskorts, einkaleyfisréttar,
flutningserflðleika á hráefnum o.fl.
(IV) Loks er full vitneskja neytenda
engan veginn hin almenna regla.
Fólk er oft fáfrótt eða kærulaust um
verð og valkosti. Auk þess er smekk
þess breytt með auglýsingum í fjöl-
miðlum.
Ágallar kerfísins. - Af ofanrituð-
um ástæðum hafa velflest fyrirtæki
eitthvert markaðsvald, öðru nafni
einokunarvald. Nokkur samkeppni,
sem lýðræðisþjóðir búa við, stund-
um kölluð „viðunandi samkeppni",
næst á markaði því aðeins, að hún
njóti lögverndar og sívökullar verð-
gæslu almennings.
Megingalli er sá, að markaðskerf-
ið hefir ekki staðið sig. Einn fremsti
stjórnmálamaður síðari tíma í Vest-
urheimi, Pierre Elliott Trudeau, tel-
ur í nýlegri ævisögu, að markaðs-
kerfið hafi brugðist gersamlega.
Vitnar hann m.a. í atvinnuleysið,
sem nú herjar á lönd beggja vegna
Atlantshafsins og náð hefír svipuðu
umfangi og á árunum eftir
heimskreppuna miklu. Áróður fyrir
óheftum markaðsbúskap jókst mjög
við hrun stjórnarfars í kommúnista-
ríkjum Austur-Evrópu í lok 9. ára-
tugarins. Það vill gleymast, að
breytingarnar stöfuðu fremur af fé-
lagslegum ástæðum en efnahagsleg-
um. Vitað er og ekki véfengt, að fólk
þar eystra hafði atvinnu, mat og
húsaskjól, en mannréttindi voru
ekki virt.
2.
Formælendur frjálshyggjunnar
hafa mjög hrósað Adam Smith upp
WICANDERS i
GUMMIKORK wicanders
í metravís
• Besta undiriagið fyrir trégólf
og linoleum er hljoðdrepandi,
eykur teygjanleika gólfsins.
• Stenst hjólastólaprófanir.
• Fyrir þreytta fætur.
GUMMIKORK róargólfín nidur!
ÞÞ
&co
Þ. ÞORGRÍMSSON & CO
ARMULA29 • PÓSTHÓLF 0360 • 128 REYKJAVÍK
SiMI 553 8640 568 6100
Magni
Guðmundsson
á síðkastið. Hann var uppi 1723-90
og lagði vissulega margt nýtilegt til
hagfræðinnar í bók sinni „Auðlegð
þjóða“ (1776). Hann benti á gildi
vinnunnar og ávinning af verk-skipt-
ingu. Tvennt átti að hans mati
mestan þátt í verðmætasköpun: (a)
kunnátta og leikni vinnustéttanna,
(b) framleiðinn hluti þeirra and-
spænis lítt framleiðnum. (Skv.
Smith stuðluðu þjónustugreinar
ekki að raunverulegum auði.) Hag-
kerfið var að hans áliti samstæð
heild og þurfti lágmark opinberrar
íhlutunar. Enda þótt sérhver ein-
staklingur væri knúinn af síngirni,
ynnu þeir að þjóðarheill, leiddir af
hinni „duldu hendi“ samkeppninn-
ar. Þó gerði hann sér grein fyrir
öflum, sem skerða samkeppni:
„Fólk úr sömu atvinnugrein hittist
sjaldan, jafnvel til ánægju eða
dægrastyttingar, að umræðan endi
ekki í samsæri gegn almenningi eða
einhverri hugkvæmni um að hækka
verð“ (Bók I, Kafli X, Hluti 2).
John Maynard Keynes olli
straumhvörfum í hagfræði með bók
sinni: „Almenn kenning um at-
vinnu, vexti og peninga“ (1936).
Hann sýndi fram á margfeldnisá-
hrif eyðslu og getu ríkissjóðs til að
útrýma atvinnuleysi í haglægð með
framkvæmdaáætlunum. Stefna í þá
átt varð ráðandi um tíma. Milton
Friedman og peningahyggja hans
(monetarismi) snerist gegn henni á
7. áratugnum með þeim rökum, að
sérhver aukning á heildareftir-
spurn, sem stjórnvöld kynnu að
gera komið til leiðar, myndi innan
tíðar gera vart við sig í hækkuðu
verðlagi, en ekki meiri framleiðslu.
Reynslan hefir hins vegar marg-
sýnt, að unnt er að auka heildareft-
irspurn án þess að eiga á hættu
kaupgjalds- eða verðlagsskrúfu, ef
fyrir hendi er ónotuð framleiðslu-
geta í formi vinnuafls og tækja.
Peningahyggju Friedmans var afar
vel tekið í fjölmiðlum. Á sama tíma
hefír verið hljótt um Keynes, nán-
ast eins og reynt sé að þegja hann í
hel. Það er enn skoðun margra
mætra manna og hæfra, að Keynes
sé merkasti hagfræðingur 20. ald-
arinnar.
Höfundur ev doktor í hagfræði.