Morgunblaðið - 17.07.1998, Blaðsíða 34

-*34 FÖSTUDAGUR 17. JÚLÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Framsókn
í framsókn?
Lausbeislaðar kugleiðingar um
landskjálftann á vinstri vængnum
og afleiðingar hans.
Stundum er sagt að
vika sé heil eilífð í
stjórnmálum. Þessi
viðteknu sannindi
hafa að öllu jöfnu ekki
átt við á íslandi enda er kyrr-
staðan oftar en ekki sameinandi
afl valdamestu hagsmuna-
hópanna í dvergríkjum. Upp-
lausin sem ríkt hefur á vinstri
væng stjórnmálanna á Islandi á
undanförnum vikum hefur þó
orðið til þess að auka hraðann í
atburðarásinni umfram það
sem menn hafa mátt venjast.
Þegar þess er freistað að
setja uppgjörið á vinstri
vængnum í
VIÐHORF
Eftir Ásgeir
Sverri sson
samhengi virð-
ist mega draga
eftirfarandi
ályktanir:
Efnt verður
til sameiginlegs framboðs þorra
þeirra vinstri manna sem nú
játa hollustu við Alþýðuflokk,
Alþýðubandalag og Kvenna-
lista. Þótt viðbrögðin við þess-
ari ákvörðun Alþýðubandalags-
ins kunni að hafa einkennst af
meiri hörku en margir áttu von
á er öldungis útilokað að snúið
verði við úr þessu. Slíkt myndi
jafngilda pólitísku sjálfsmorði
og ótrúlegt er að forystusveit
Alþýðubandalags og Alþýðu-
flokks láti slíkt gerast hvað svo
sem annars má segja um póli-
tíska dómgreind þess ágæta
fólks.
í öðru lagi mun sameiginlegt
framboð jafnaðarmanna skapa
pólitískt tómarúm á vinstri
vængnum sem fyllt verður fyrir
næstu kosningar. Sósíalistar
munu sameinast þar að nýju
undir merkjum þjóðernis-
hyggju, umhverfísverndar,
NATO-andstöðu, miðstýringar
og „samneyslu“. Slík samtök
verða ekki byggð upp á ætt-
bálka-hollustu 38 sálna í Þistil-
firði og því verður ákaft biðlað
til allra þeirra sem ósáttir eru
við niðurstöðu aukalandsfundar
Alþýðubandalagsins. Þessi sam-
tök munu tæpast geta gert sér
vonir um fjöldafylgi og mark-
miðið í þingkosningunum á
næsta ári verður að festa sósíal-
ismann í sessi sem pólitískt afl
á íslandi á nýjan leik.
I þriðja lagi munu þeir póli-
tísku landskjálftar sem riðið
hafa yfir á vinstri vængnum
verða til þess að styrkja stöðu
Framsóknarflokksins. Með
sameiningu jafnaðarmanna og
klofningi Alþýðubandalagsins
mun sú staða trúlega skapast
að Framsóknarflokkurinn verð-
ur oftlega í lykilaðstöðu hvað
stjórnarmyndun varðar. Að
vísu kunna Sjálfstæðisflokkur
og hinn nýi flokkur jafnaðar-
manna að standa mun nær í
ýmsum hugmyndafræðilegum
efnum en fyrrnefndi flokkurinn
og Alþýðubandalagið áður. Á
hinn bóginn hafa forystumenn
jafnaðarmanna að undanfömu
bókstaflega keppst við að skil-
greina Sjálfstæðisflokkinn sem
helsta andstæðinginn í íslensk-
um stjórnmálum.
Líklegt má því telja að jafn-
aðarmenn leiti fyrst til Fram-
sóknarflokksins komist þeir í
aðstöðu til að mynda stjórn eft-
ir kosningar. Hið sama á við um
Sjálfstæðisflokkinn, sem í engu
greinir sig frá Framsóknar-
flokknum nú um stundir enda
mun mikil ánægja ríkja á báð-
um bæjum með samstarfið í nú-
verandi ríkisstjórn. Framsókn-
arflokkurinn mun síðan einfald-
lega geta valið verði honum
falið umboð til stjórnarmyndun-
ar. Stuðningur flokks sósíalista
kann á stundum að verða nauð-
synlegur við myndun „vinstri
stjórna".
Af ofanrituðu leiðir að Fram-
sóknarmenn munu oftar en
ekki verða í lykilstöðu í slíku
flokkakerfi. Staða Sjálfstæðis-
flokksins verður eftir sem áður
gífurlega sterk en svo virðist
sem lygilegar fylgissveiflur fái
einar skilað því forustuhlut-
verki sem stefnt er að með
sameiningu á vinstri vængnum.
Framboð Sverris Hermanns-
sonar kann að raska þessari
heildarmynd lítillega og tíma-
bundið.
I fjórða lagi verður ekki séð
hvernig Reykjavíkurlistinn fær
lifað af þessi umskipti á vinstri
vængnum í óbreyttri mynd. Við
blasir að þátttaka Framsóknar-
flokksins í þessu samstarfi
verður undarleg þó ekki sé
meira sagt eftir að hinir flokk-
arnir þrír hafa sameinast á
landsvísu. Reykjavíkurlistinn
mun því tæpast bjóða fram í
óbreyttri mynd eftir fjögur ár
og vera kann að Framsóknar-
flokkurinn komist einnig í odda-
aðstöðu í höfuðborginni.
Þá er engan veginn unnt að
útiloka að hægrimenn á Islandi
taki að huga að því hvernig
fylla megi það tómarúm sem
skapast hefur á hægri vængn-
um með hugmyndafræðilegum
og málefnalegum samrana
Sjálfstæðisflokks og Framsókn-
arflokks. Tæpast er unnt að
ímynda sér til lengdar að
hægrimenn eigi það skjól eitt í
íslenskum stjórnmálum sem er
hin áhrifalausa ungliðahreyfing
Sjálfstæðisflokksins. Ráðamenn
flokksins munu sæta þrýstingi
um að greina sig skýrlega frá
Framsóknarflokknum með auk-
inni áherslu á frelsi einstak-
lingsins og andstöðu við mið-
stýringu og forræðishyggju.
Þær kröfur verða að mestu
hundsaðar, áhættan enda um-
talsverð og varla eftir miklu
nýju fylgi að slægjast.
Loks vaknar sú spurning
hvort valdaflokkarnir tveir,
Framsóknarflokkur og Sjálf-
stæðisflokkur, geti þegar til
lengdar lætur fellt sig við að
vinstrimenn leiði tilraunir til að
koma á pólitískum umbótum í
landinu. Horft verður til þess
hvort óbreyttir þingmenn reyn-
ast tilbúnir til að knýja á um að
slíkar breytingar verði teknar á
dagskrá innan núverandi
stjórnarflokka.
Eða verður það verkefni
stjórnmálamanna nýrrar aldar
og hugsunar að vinda ofan af
því dapurlega kerfi flokks-
hyggju og pólitískrar fjarstýr-
ingar, sem mótar svo mjög lífið
á Islandi?
_____AÐSENPAR GREINAR_
Islenskt mál og
lítií rsmí ning’ar
DAGANA 8.-11. júlí skrifaði
Bjarni Hafþór Helgason, áhuga-
maður um íslenskt mál, fjórar
greinar í Morgunblaðið.
Tilefni greinaskrifa hans var ný-
yrðasmíð og orðnotkun
og virðist hann hafa
töluverðar áhyggjur af
því máli. Hann tók fyr-
ir orðin eignatilfærsla,
sægreifi, gjafakvóti og
þjóð, telur þau hafa
verið notuð í neikvæð-
um tilgangi og efast
um að notendur hafi
fengið tilskilin leyfi til
að nota þau. Nú er það
svo að íslenskan er
ekki margyrt tungu-
mál en þannig upp-
byggð að auðvelt er að
búa til nýyrði með
samsettum orðum, for-
og viðskeytum eða orð-
um sem vísa í eldri orð.
Margir snjallir íslenskumenn hafa
leikið sér að því að búa til nýyrði
gegnum tíðina, orð sem henta
augnablikinu eða málefninu. Sum
hafa öðlast sess í málinu, önnur
ekki, fer það eftir því hvort orðið
hentar í málinu eða öðlast vinsæld-
ir hjá alþýðu en ekki smekk Bjama
Hafþórs og hingað til hefur ekki
verið settur neinn kvóti á þessa ný-
yrðasmíð.
Þá komum við að því sem Bjarni
Hafþór var raunveralega að skrifa
um, fiskveiðikvótann. Hann er
virkilega sár yfir þessari gagmýni
á kvótann sem „Þjóðvaki um þjóð-
areign" er með. Eg skil nú ekki af
hverju hann er svona sár því hann
telur að „Þjóðvakamenn um þjóð-
areign“, hverjir sem það nú era,
séu p.þ.b. 0,8% af íbúum eyjarinn-
ar. Eg er reyndar ekki í samtökun-
um „Þjóðvaki um þjóðareign" né
„Samtökum um þjóðareign",
þannig að ég er hluti af þessum
99,2% og mér ofbýður málflutning-
ur Bjarna Hafþórs.
Fyrsta orðið sem hann tekur
fyrir er eignatilfærsla og telur að
ekki hafi verið fengið skáldaleyfi
fyrir þessu orði. Bjarni Hafþór
ætti að vita að maður sækir ekki
um skáldaleyfi, maður tekur sér
það. Samkvæmt orðabók Menning-
arsjóðs merkir tilfærsla að færa e-
ð til, eignatilfærsla hlýtur því að
merkja að færa til eignir. Bjarni
Hafþór telur eignatilfærslu ekki
eiga sér stað innan sjávarútvegsins
og því síður út úr honum. Auðvitað
á eignatilfærsla sér stað. Handhaf-
ar veiðileyfa hafa full umráð yfir
þeim og geta ráðstafað þeim að
vild, veitt upp í þau eða selt þau og
ef þau era seld þá eru eignir færð-
ar til. Þar sem kvóti er metinn í
verðmætum hlýtur hann að vera
eign. Sá sem á kvóta getur selt
hann hverjum sem er og fengið
peninga fyrir, hann getur síðan
ráðstafað þeim peningum að vild,
keypt sér fínan jeppa eða verslun
eða jafnvel lagt fé inn á banka-
reikning í Sviss og á þann hátt hef-
ur eignatilfærsla átt sér stað út úr
sjávarútveginum.
Sægreifi: Bjarna Hafþóri finnst
það orð dálítið smart, en er samt
ekki sáttur við notkun þess i áróðri
gegn fiskveiðistefnunni og segir
greifa tákna háttsettan konungleg-
an embættismann á miðöldum.
Greifadæmi er aftur á móti vald-
svæði greifa, einhvemtíma verður
kannski til greifinn af Barðamið-
um, svona eins og algengt var á
miðöldum. Sægreifi er líklega
myndhverfing, sá sem hefur umráð
yfir e-u varðandi sjó-
inn. Við skulum vona
að ekki verði búin til
fleiri orð í þessa vera,
sæeinræðisherra er til
dæmis alveg skelfilegt
orð merkingarlega og
svo hljómar það alls
ekki vel, eða hvað
finnst Bjarna Haf-
þóri?
Bjarni Hafþór telur
sig hafa setið sveittan
við og reynt að telja
alla sægreifa á Islandi
en fipaðist í talning-
unni þegar hann var
kominn yfir hundrað
þúsundin, skil ég það
vel enda takmörk fyr-
ir því hvað tíu fingur fleyta manni
langt í talningunni. Samkvæmt
skilgreiningu Bjarna Hafþórs geta
allir sem eiga hlut á hlutbréfa-
markaði kallað sig sægi’eifa. Ef ég
kaupi hlut í stöndugu sjávarútvegs-
Tökum peningabreyt-
una út úr kvótajöfn-
unni, segir Bergljót
Halldórsdóttir, og sjá-
um hvað gerist.
fyrirtæki á hlutabréfamarkaði get
ég þá farið og veitt fyrir andvirðið?
Ef lífeyrissjóðurinn minn fjárfestir
á hlutabréfamarkaðinum fæ ég þá
greiddan lífeyri í aflaheimildum?
Nú vita allir að hlutabréfakaup eru
áhættufjárfesting. Segjum sem svo
að lífeyrissjóðurinn minn fjárfesti
um of í einu stöndugu sjávarút-
vegsfyrirtæki og stjórnendur fyrir-
tækisins ákveða eignatilfærslu, þ.e.
selji kvóta og fjárfesti á öðram
vettvangi. Verðgildi fyrirtækisins á
hlutabréfamarkaði hlýtur að falla
og hvar stendur lífeyrissjóðurinn
þá, hvað verður um minn lífeyri?
Þá komum við að orðinu gjafa-
kvóti. Bjarna Haíþóri finnst það
orð Ijótt. Eg ætla nú ekkert að
fjalla um útlit orðsins en kvóti er
verðmæti og þegar ákveðið var að
auka heildarveiði við Islands-
strendur á næsta fiskveiðiári var
kvótanum dreift hlutfallslega til
þeirra sem þá þegar áttu kvóta. Því
meiri kvóta sem menn áttu fyrir,
því meira fengu þeir. Þess má geta
að sá fiskur syndir óveiddur í sjón-
um og ef handhafar kvótans eru
eitthvað slappir á kvótaárinu og
treysta sér ekki á sjóinn þá geta
þeir selt hann eða leigt og fengið
peninga fyrir, sem sagt nokkurs
konar gjöf, frá hverjum veit ég
ekki.
Annars er það skondin sýn sem
Bjarni Hafþór hefur á kvótaeig-
endur annars vegar og kvótalausa
hins vegar.
Kvótaeigandinn stendur fyrir
stafni veðurbarinn í andliti og
hræðist hvorki brotsjó né bálviðra
glym. Sá kvótalausi situr hins veg-
ar á skrifstofunni pervisinn og
grænn á vanga af öfund út í hinn
hugdjarfa kvótaeiganda. Þetta er
samt ekki alveg svona, hver sem er
getur átt kvóta, skrifstofumaður-
inn jafnt sem sjómaðurinn, eins og
Bjarni Hafþór hefur bent á. Sumir
öðlast veiðiréttindi með stöðugri
sjósókn, aðrir fá hann í arf eða hafa
sótt um veiðileyfi til öryggis fyrir
sportbátinn sinn fyrir jafnvel ára-
tug, aldrei nýtt sér veiðiréttinn og
sitja nú uppi með veiðirétt og
kvótaeign án þess að hafa nokkurn
áhuga á að veiða upp í hann. Það
liggur auðvitað í hlutarins eðli að
menn selja þessi réttindi og kaupa
sér eitthvað fyrir andvirðið. Þeir
menn sem hafa kannski sótt sjóinn
í áratugi, jafnvel alla sína
starfsævi, skipstjóri eða háseti, en
ekki öðlast veiðiréttindi, hafa varla
leyfi til að veiða í soðið.
Þá komum við að síðasta orðinu:
Þjóð. Eg verð að viðurkenna að
þetta skildi ég ekki. Er Bjarni Haf-
þór að setja orðið þjóð sem sam-
heiti fyrir orðið ríkissjóður? Hann
segir að svo sé ekki, samt persónu-
gerir hann ríkissjóð, segir „sem
nemur vinnudegi ríkissjóðs" og
blandar sautjánda júní inn í málið
svo óskiljanlegt er, ég er helst á því
að Bjarni Hafþór vilji kalla Islend-
inga þjóð á 17. júní en ríkissjóð
þess á milli. Hann hefur miklar
áhyggjur af sálarheill þjóðarinnar,
eða ríkissjóðs ef hann vill endilega
nota það orð því sannir íslendingar
reyna væntanlega að halda öfund-
inni í skefjum á 17. júní. Öfund er
ein af höfuðsyndunum sjö og þess
vegna eðlilegt að hann hafi áhyggj-
ur. Hann minnist á spillingu hjá
ríkissjóði/þjóðinni, allir vita að
ásókn í peninga og völd er hvati að
spillingu og þar sem svo miklir
peningar eru komnir kvótakerfið,
hlýtur hættan að vera sú _að ásókn í
kvóta leiði til spillingar. Eg er með
tillögu til að forða þjóðinni/ríkis-
sjóði frá eilífri vist í helvíti. Tökum
peningabreytuna út úr kvótajöfn-
unni og sjáum hvað gerist? Öfund
og spilling hverfur líklega eins og
dögg fyrir sólu. Hvernig er það
hægt? spyr kannski einhver, það
verður að vera einhver stjórn á
fiskveiðum. Það er alveg rétt.
Hægt er að ákveða heildarkvóta
fyrir fiskveiðiárið og þeir sem hafa
áræði, dug og þor til að sækja sjó-
inn, því það þarf víst samkvæmt
kenningum Bjarna Hafþórs, gera
það og koma aflanum í verð þegar í
land er komið og njóta afraksturs
erfiðisins. Þetta er hægt að gera
meðan birgðir endast. Þeir sem eru
eitthvað tregir til að sækja sjóinn
það árið gera þá eitthvað annað og
vinna sér inn aura á öðram vett-
vangi.
í gegnum aldirnar hafa baráttu-
málin verið mörg í heiminum. Al-
þýðan í Frakklandi barðist gegn
„greifum" og öðrum aðalsmönnum
í byrjun 19. aldar, líklega af hreinni
öfund. Væntanlega verður haldið
áfram að berjast, annað hvort af
öfund eða réttlætiskennd, svo lengi
sem mannkynið er til.
Það er lágmarkskrafa að þeir
sem skrifa á opinberum vettvangi
um bai'áttumál sín, sama hvert
baráttumálið er, barátta fyrir
bættum lífskjörum, betri heimi,
með kvótaeign eða á móti, sýni
vitsmunum lesenda tilhlýðilega
virðingu.
Ilöíiuuhir er kennari á ísafirði.
Bergljót
Halldórsdóttir
www.mbl.is