Morgunblaðið - 12.09.1998, Qupperneq 43

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
LAUGARDAGUR 12. SEPTEMBER 1998 43 *
Staða sjávarútvegs á Islandi
í MORGUNBLAÐINU 21. ágúst
síðastliðinn fjallaði heilsíðugi-ein um
íslensk fískvinnslufyrirtæki sem
„hyggjast reisa fullkomna rækju-
verksmiðju í St. Anthony á
Nýfundnalandi í samvinnu við Cle-
arwater Fine Foods Inc.“ I grein-
inni segja forsvarsmenn fyrirtækis-
ins að þessi verksmiðja, „gæti skilað
auknu hráefni af rækju til vinnslu
hérlendis." Erfitt er að sjá staf fyrir
þeirri fullyrðingu íslensku fyiir-
tækjanna. En margt athyglisvert
kemur fram sem vert er að skoða
nánar. Við getum nefnilega lært
margt af stjórnarháttum í Kanada
og Islendingar þurfa að temja sér
þjóðhollustu og virðingu fyrir lífríki
lands og sjávar. Þarna segir enn
fremur, „opinber stefna stjómvalda
í Kanada er að halda fiskveiðum og
vinnslu aðskildum," og „stjórnvöld
þar hafi gripið til þess ráðs að
banna tímabundið útflutning á
rækju ef skortur er á hráefni.“ Is-
lensku fyrirtækin óskapast yfir að
ekki skuli leyfð „tvífiöggun.“ Hvað
hangir nú á spýtunni? Það læðist að
manni illur grunur. A nú að fara í
kringum lögin og vera beggja meg-
in borðsins. Vera bæði í fiskvinnslu
og veiði? Er það meiningin að veiða
undir íslenskum hentifána og flytja
vömna síðan frá Kanada til Evrópu
með íslenskt upprunavottorð upp á
vasann og sleppa fram hjá innflutn-
ingstollum Evrópusambandsland-
anna? Stjórni ráðdeild og skynsemi
ekki ferðinni heima fyrir, er þá lík-
legt að slíkt sé haft í farteskinu út
fyrir landsteinana?
Kvótaarðurinn og úreldingin
eru eins og hundraða milljóna
lottóvinningar
íslendingar eru vel menntuð þjóð
sem vön er að vinna hörðum hönd-
um og fiskvinnslufólk
okkar er vel þjálfað.
Það er dapurlegt að sjá
frystihúsin kringum
landið auð og úrelt
hvert af öðra. Þegar
húsin voru reist um
miðja öldina var ný-
sköpunarmóður í
mönnum og þjóðin
samhent. Víða gáfu
verkamenn nokkur
dagsverk til að Islend-
ingar gætu unnið fisk-
inn í heimabyggð og
mikill uppgangur
fylgdi í sjávarplássum
á landinu. Nú er öldin
önnur og frystihúsin
úrelt undir merki hagræðingar með
stuðningi og hjálp Þróunarsjóðs at-
vinnuveganna og stjórnvalda sem
styðja fyrirtækin ljóst og leynt við
Fiskimiðin eiga að vera
gullkista þjóðarinnar
allrar, segir Oiöf
Stefanía Eyjólfsdóttir,
en ekki lénseign
útgerðarkónga.
að leggja niður fiskvinnslu og smá-
báta með úreldingu án þess að
nokkuð annað komi í þess stað. En
tugir milljóna renna beint í vasa
einstakra sægreifa. Lénskvóta-
gróðinn er síðan fluttur úr landi og
reistar nokkrar stórverksmiðjur
vítt og breitt um heiminn.
Hundruðum milljóna er eytt í versl-
unarhúsnæði meðal annars í
Reykjavík og hafin afskrift eigna á
ný í því augnamiði að koma fjár-
munum undan og
sleppa við skatta
vegna margra tug-
milljóna söluhagnaðar
af sölu veiðiheimilda
eða úreldingar frysti-
húsa og skipastóls.
Þessu má líkja við pen-
ingaþvætti.
Umbjóðendur þjóð-
ariimar eru flestir
hendbendi
útgerðarrisanna
Alræmd eru kaup
Þróunarsjóðs á frysti-
húsi á ísafirði, þar sem
þáverandi bæjarstjóri
lagði höfuðið að veði til
að greiða fyrir því að ákveðið frysti-
hús skyldi keypt og breytt í skóla-
byggingu niður á hafnarsvæði bæj-
arins. Fyrirtækið á ísafirði fékk
marga tugi milljóna frá Þróunar-
sjóði fyrir úreldinguna sem senni-
lega er nú varið í fiskverksmiðjuna
á Nýfundnalandi. Þróunarsjóður
styrkti einnig fyrir skömu útþenslu
annarra íslenskra íyrirtækja við
kaup þeirra og stækkun á fisk-
vinnsluverksmiðju í Bandaríkjun-
um.
Stórútgerðariyrirtækið Þormóð-
ur rammi flutti alla bolfiskvinnslu
frá Siglufirði yfir til Ólafsfjarðar. í
kjölfarið hefur fylgt atvinnuleysi og
algjört hrun fasteignaverðs á Siglu-
firði. Það sjá allir að þetta getur
ekki viðgengist öllu lengur ef byggð
á að haldast í sjávarþorpum. Kvóta-
brask útgerðarkónga skapar óör-
yggi í búsetu fólks á landsbyggðinni
þar sem fjöregg þjóðarinnar er selt
út og suður. Enginn veit hvar reið-
arslagið ber niður næst svo að ofur-
selt fólkið sér þann hlut vænstan að
flytja suður í þéttbýlið.
Sjávarútvegurinn er ríkisstyrkt-
ur á íslandi Ijóst og leynt
Útvaldir sægreifar hafa einokun
á Islandsmiðum og fá hvað eftir
annað viðbót á veiðikvóta frá
fjársveltum ríkissjóði endurgjalds-
laust á meðan aðrir þurfa að gi-eiða
lénsgreifunum okui*verð fyrir við-
skipti með veiðiréttinn. Sægreifarn-
ir hafa sjálfir tekið upp auðlinda-
gjald sem greiðist þeim einum.
Telst þetta ekki öflugur ríkisstyrk-
ur? Fiskvinnslufólkið í landinu fékk
ekki aflahlutdeild gefins sem það
getur selt er það flýr land í von um
betra líf í Danmörk og Noregi, en
þar eru greidd tvöfalt hærri laun og
verkkunnátta er metin að verðleik-
um. Eitt og eitt álver sem dúsa dug-
ar skammt til að bæta atvinnumiss-
inn í dreifbýlinu. Atvinnulausar
fískverkakonur verða ekki forstjór-
ar í álveri Norsk Hydro við Reyðar-
fjörð með fegursta útsýni yfir
Hólmana, en þeir eru friðlýstii' sem
náttúravætti.
Við lifum á
upplýsingaöld
í Dagblaðinu 26. ágúst síðastlið-
inn var ánægjuleg frétt þar sem
sagt var, „að móðurfyrirtæki Is-
lenskrar erfðagreiningar, De Code,
hyggi á flutning frá Bandaríkjun-
um og verði skráð á íslandi,"
ástæða þess er sú að, „menn gagn-
rýndu að mikil verðmæti, sem þar
gætu skapast, kynnu að verða flutt
úr landi.“ Er það ekki stórfurðu-
legt að á sama tíma hafa ráðamenn
þjóðarinnar engar áhyggjur af
gegndarlausu fjármagnsstreymi
frá íslensku sægreifunum út úr
landinu? Islendingum duga ekki
lengur fengsæl fiskimið kringum
landið þar sem þeir eru nú svo til
einráðir. Landvinninga að víkinga-
Ólöf Stefanía
Eyjólfsdóttir
Þrjár vélritaðar síður um
öryg*gismál sjómanna
í JÚNÍ síðastliðnum
skiluðu fimm alþingis-
menn skýrslu til Hall-
dórs Blöndais, sam-
gönguráðherra. Skýrsl-
an á að leiða til úrbóta í
öryggismálum sjó-
manna og hafði nefndin
eitt ár til að taka saman
hugmyndir sínar.
Byggðist starf nefnd-
arinnar á þeirri skoðun
ráðherrans, að nauð-
synlegt sé að samræma
aðgerðir i öryggismál-
um sjómanna og gera
heildaráætlun í sam-
ræmi við markmið um
fækkun sjóslysa, um
skipulag aðgerða á
næstu fimm áram.
Þetta er allt gott og blessað, en
ráðherra samgöngumála hefur haft
nákvæmlega sjö ár, eða tæp tvö
kjörtímabil til að komast að þessari
niðurstöðu. Öryggismál sjómanna
eru og hafa verið í uppnámi áratug-
um saman. A fimmtánda þúsund
slysa hafa orðið til sjós á rúmum
þremur áratugum, það er að segja
ski’áð slys. Miðað við eðlilegar kröf-
ur um slysaskráningu er óhætt að
halda því fram, að slys á sjó séu að
minnsta kosti 25 þúsund frá 1964.
Þetta era hrikalegar staðreyndir. A
bak við tölurnar er mikil þjáning og
gríðarlegur kostnaður fyrir samfé-
lagið, en fyrst og fremst fyrir þá
sem lenda í slysunum og fjölskyldur
þeiira.
Hvernig stendurá þessu?
Þegar borin er saman tíðni slysa á
íslenskum sjómönnum og dönskum
kemur í ljós að slysin era þrisvar
sinnum algengari hér en í Dan-
mörku. Nefnd samgönguráðherra
fór skiljanlega ekki út í neinn sam-
anburð milli landa, en
hefði eftir árs funda-
höld kannski átt að
reyna að gera sér grein
fyrir því af hverju slys-
in verða.
Alag á íslenska sjó-
menn er mjög mikið og
miklum mun meira en
til dæmis þekkist með-
al norskra sjómanna
svo dæmi séu tekin.
Þegar vandaðar úttekt-
ir á slysum til sjós eru
skoðaðar koma menn
alltaf að sama kjarnan-
um. Slys til sjós verða
oftast við svipaðar að-
stæður. Og hvaða að-
stæður eru það?
Það sem einkennir vinnuumhverf-
ið þar sem slysin verða er þetta:
Hraði í vinnubrögðum, þröng vinnu-
aðstaða, átök við hífingu veiðarfæra,
sláttur veiðarfæra, veltingur og
brotsjóir.
Þetta era skýringar sem fram
koma í vandaðri úttekt Kristins Ing-
ólfssonar hjá Siglingastofnun ríkis-
ins. Upplýsingarnar birtust í árs-
skýrslu stofnunarinnar 1993 og er
hún til fyrirmyndar að þessu leyti,
en upplýsingarnar hafa ekki verið
uppfærðar síðan þá.
Það eru sem sé aðstæður sem út-
gerðin skapar sjómönnum, og
stjómun um borð sem miklu valda
um slysatíðnina fyrir svo utan óvið-
ráðanleg náttúruöflin sem stundum
koma við sögu.
Þögn um augljósar skýringar
Nefnd samgönguráðherrans sem
gerði tillögur í 18 punktum veltir
varia fyrir sér þessum aðstæðum
sem Kristinn Ingólfsson bendir á í
fímm ára gamalli skýrslu sinni.
Þögnin um þessar augljósu skýring-
Slys meðal sjómanna
eru þrefalt fleiri hlut-
fallslega hér en í Dan-
mörku, segir Jóhann
Páll Símonarson, sem
telur ástæðurnar m.a.
hraða, álag og stífa
sókn í misjöfnu veðri.
ar er hrópandi. Líklegast vilja menn
ekki tala hreint út, þeir vilja ekki
styggja sjómenn, eða útgerðarmenn
eða skipstjóra sérstaklega.
Allir bera ábyrgð á aðstæðunum
um borð þótt sú ábyrgð sé misjafn-
lega mikil. Er mönnum til að mynda
ekki ljóst að sjómenn geta ekki
kvartað um aðbúnað um borð í skipi
eða bát án þess að eiga það á hættu
að verða settir í land? Skipstjórinn
er einráður þegar endanum hefur
sleppt, en menn þora hins vegar
ekki alltaf að skoða hina hlið máls-
ins, þ.e. að ábyrgð hans er jafn mikil
og völdin sem hann hefur um borð
og þegar kemur að slysum er hann
ekki alitaf látinn axla ábyrgðin. Og á
meðan dæmi finnast um þetta á ekki
að þegja yfír því. Dæmi eru um
fimm til sex slys á sama skipi á ári í
nokkur ár, samtals 33 slys á sex ára
tímabili.
Það er einnig athyglisvert að
„undirmenn" lenda í 74% þeirra
2.500 slysa sem urðu á tímabilinu frá
1989 fram á mitt ár 1993. Vélstjórar
lentu í 12% slysanna og skipstjórar
og stýrimenn í 14% slysanna. „Yfir-
mannahlutfallið“ skýrist af því að á
minnstu skipunum ganga þeir í öll
störf, en slysatíðni „yfiimanna"
lækkar verulega með stækkandi
skipum og aukinni sérhæfíngu um
borð. Þeir slasast ekki mikið skipp-
erarnir á stærri skipunum.
Goðsagnir
Þegar menn vilja komast hjá því
að ræða raunveralegar ástæður fyr-
ir slysum um borð þá segja menn:
Við verðum að auka fræðsluna, við
verðum að kenna okkar unga fólki
réttu handtökin og fækka með því
slysunum. Við verðum að taka í
notkun gamla ferju, mála hana í
lillabláum lit og halda námskeið til
að bjarga þessu. En ætli þetta sé nú
svona einfalt? Ætli skýringarnar séu
ekki líka einhvers staðar íyrir utan
18 punkta nefndarinnar sem vann
fyrir samgönguráðherra?
í stórmerkum niðurstöðum Krist-
ins Ingólfssonar frá 1993, niðurstöð-
um sem ekkert bendir til að yrðu
öðra vísi nú ef skoðaðar yrðu, kemur
fram að það eru alls ekki viðvaning-
arnir sem slasast. Slysatíðnin er
langhæst í aldurshópnum 25 til 39
ára. Niðurstaða Kristins er þessi:
„Þeir sem helst lenda í slysum eru
því þeir sem hafa fengið góða
reynslu í sjómannsstörfum og era
vel á sig komnir líkamlega og því
ætti þessi aldurshópur að vera hæf-
astur til að gegna störfum til sjós.“
Með öðram orðum: Það er hrað-
inn, álagið, stíf sókn í misjöfnu veðri
og mannlegir þættir sem að öllum
líkindum ráða mestu um að sjóslys
eru hér tíðari, kostnaðarsamari og
þungbærari en annars staðar. Það
hefði verið til bóta að alþingismenn-
irnir fimm hefðu getið um þessa
þætti í skýrslu sinni um öryggismál
sjómanna sem þeir afhentu sam-
gönguráðherra í sumar, skýrslu sem
var þrjár vélritaðar síður.
Höfundur er sjómaður.
hætti með sjóræningjahugarfari
heyra fortíðinni til meðal þjóða s-
em vandar eru að virðingu sinni.
Það er mikilvægt að krafa um
stundargróða ráði ekki ferðinni þar
sem allt er skilið eftir í rúst eins og
raunin hefur verið víða í sjávar-
plássum á Islandi. Auk þess þarf
að koma í veg fyrir að erlendum
skuldum vegna ævintýramennsku
verði velt yfir á íslensku þjóðina.
Þjóðin verður dæmd eftir því
hvernig þessi fyrirtæki, sem halsa
sér nú völl í öðrum heimsálfum,
kynna land og þjóð í samskiptum
sínum við verkafólk og stjórnvöld.
Virðingu sem þeir sýna landslögum
heima og heiman. Orðspor íslensku
þjóðarinnar er í veði.
Nær væri að Þróunarsjóður efldi -
atvinnu í landinu í stað þess að
styrkija íyrirtæki landsins til að
flytja atvinnuna burt frá fólkinu til
annarra landa og heimsálfa. Stefna
þarf að því að fullvinna sjávarafurð-
ir og efla aðrar atvinnugreinar. Út-
hluta þarf fiskvóta, sem bundinn
væri við hvern landsfjórðung, til
strandhéraða og yrði sá fiskkvóti
óframseljanlegur. Efla þarf vist-
vænar veiðar og efla veg línubáta
sem nota veiðarfæri er skila verð-
mætasta aflanum á land. Strand-
hérað Islands verði þannig mat-
vælaforðabúr og fiskimið Islands
gullkista landsmanna allra, en ekki
lénseign einstaka risaveldis útgerð-
arkónga eins og nú er raunin. "
Höfundir er húsmóðir.
IA
STÓR-
LEIKUR
1 FR0STASKJ0L1
ÍDAG
KL. 16
KR-KLÚBBURINN í
FÉLAGSHEIMILINU
FRÁ KL. 14:00
NÚ HEFUR SANNAST
AÐ STUÐNINGUR
ER MIKILVÆGUR
Á HEIMAVELLI
ALLIR SEM
EINN Á
VÖLLINN!