Morgunblaðið - 25.09.1998, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 25. SEPTEMBER 1998 39v
AÐSENDAR GREINAR
Ofnýttir og
vannýttir
fæðustofnar
ÞAÐ ÆTTI ekki að
koma neinum á óvart
að of mikið af sumu
getur kallað á skort á
einhverju öðru. Of
mikill hávaði getur til
dæmis leitt af sér til-
fmnanlegan skort á
kyrrð. Of mikill hraði
getur verið vísbending
um of lítinn tíma og
ofnýttir hjólbarðar
geta auðveldlega kallað
á vannýtta fætur, svo
eitthvað sé nefnt.
Við könnumst líka
vel við það að eitt mik-
ilvægasta viðfangsefni
fískifræðinga nútímans
Þórarinn
Björnsson
er að gera reglulegar rannsóknh’ á
því hvaða fískistofnar kunni að vera
ofnýttir eða vannýttir í sjónum
kringum landið. Niðurstöður fiski-
fræðinganna eru síðan notaðar að
Útivist, bókmenntir,
listir og samverustund-
ir með fjölskyldu og
vinum eru, að mati
Þórarins Björnssonar,
fæðustofnar fyrir sálar-
tetrið og göfga menn
o g mannlíf.
einhverju leyti til að ákvarða veiði-
kvóta fram í tímann. Sumum finnst
kvótakerfíð reyndar ranglátt þar
sem það tryggi fáum rétt til að
veiða mikið, nokkrum rétt til að
veiða lítið en langflestum einungis
rétt til að borða það sem hinir
draga að landi, gegn hæfilegri
þóknun að sjálfsögðu.
En hvað sem um sanngirni
kvótakerfisins má segja þá setur
það þó græðgi mannsins vissar
skorður. Ef enginn væri kvótinn
væri kannski enginn fagur fiskur í
sjó lengur? Það virðist nefnilega
fylgja mannskepnunni að eiga í
basli með að gæta hófs ef hún
kemst í eitthvað sem henni finnst
reglulega girnilegt til saðnings. Sá
sem þetta ritar virðist til dæmis
hafa meðfædda tilhneigingu til að
borða yfir sig ef hann kemst í sæt-
indi og súkkulaði. Aðrir hafa
kannski tilhneigingu til að horfa yf-
ir sig þegar sýnt er frá heimsmeist-
arakeppni í sjónvarpinu.
Gallinn er bara sá að ekki fer
alltaf saman magn og hollusta.
Sumir kenna reyndar að hóf sé best
í öllu en auðvitað er það ekki algild-
ur sannleikur, eða hver vill skrifa
undir að það hljóti að vera ákjósan-
leg blanda að vera hæfilega trúað-
ur, mátulega lyginn, hóflega hjálp-
samur og passlega klæminn? Við
þekkjum það úr matargerðinni að
hlutir eru hæfilegir í mismiklum
mæli. Salt er til dæmis best í mjög
litlum mæli en grænmeti og ávextir
þykja hæfilegir í talsvert stærri
skömmtum. Annað fer best á að
láta alls ekki inn fyrir sínar varir!
Ymislegt bendir til þess að á síð-
ari árum hafi fólk verið að vakna til
aukinnar meðvitundar um nauðsyn
þess að borða holla og næringar-
ríka fæðu. Slíkt hlýtur að teljast
ákveðið fagnaðarefni. Flest eigum
við þó enn langt í land með að láta
einungis hollustu fá aðgang að
munni og maga þrátt fyrir að slag-
orð næringarfræðinganna glymji
okkur í eyrum og bendi okkur á
staðreyndir málsins: Þú ert það
sem þú borðarl
En sé það rétt að það hafi áhrif
á líðan og heilsu líkamans sem í
magann er látið,
skyldi það sama þá
ekki líka eiga við um
sálina, að heilsa hins
innri manns sé að
verulegu leyti háð því
sem skilningarvit sál-
arinnar nærast á frá
degi til dags? Og
hversu miklu fremur
ættum við þá ekki að
vera vandlát á það
sem við viljum láta
næra hug okkar og
hjarta?
En hvað stendur
okkur þá til boða í
þeim efnum að næra
sál okkar og andlegt
líf? Fyrirferðamesti fæðustofninn í
þeim efnum er án efa sá sem einu
nafni mætti nefna fjölmiðlafóðrið.
Auglýsingar og margmiðlar af öll-
um stærðum og gerðum vella inn
um bréfalúgur, glymja í eyrum og
áreita augu og önnur skilningarvit
nánast frá morgni til kvölds þannig
að flest venjulegt fólk á fullt í fangi
með að halda sér á floti í því flóði
upplýsinga, framhaldsþátta og
gylltra glæsiboða sem umlykur líf
þess á bak og brjóst. En ef mér
skjátlast ekki hrapallega þá er hér
því miður ekki að finna í nægilega
ríkum mæli uppbyggilega næringu
fyrh’ okkar innri mann eða þau
bætiefni sem megna að gera okkur
að betri og heilsteyptari einstak-
lingum.
Utivist, bókmenntir, listir, sam-
verustundir með fjölskyldu og vin-
um. Allt eru þetta fæðustofnar fyrir
sálartetrið sem geta göfgað mann-
legt samlíf og bætt úr tilfinnanleg-
um næringarskorti fjölmiðlafóðurs-
ins. En þetta eru vannýttir fæðu-
stofnar af þorra fólks og í sumum
tilvikum smitaðir af víi-usi hégóm-
leikans og illskunnar og koma því
ekki alltaf að tilætluðum notum.
Jesús Eristur sagði eitt sinn:
Þann mun ekki hungra, sem til mín
kemur, og þann aldrei þyrsta, sem
á mig trúir. Hvaða gildi hafa slík
orð fyrir okkur sem hungi’ar í sí-
fellt víðtækari upplýsingar og sem
ráfum frá einni sjónvarpsstöð til
annarrar með fjarstýringuna að
vopni, ölvuð af neysluvímu nýj-
ungagirninnar? Getur verið að þær
lindir hjálpræðisins sem Guð vill að
endurnæri og blessi mannlegt líf
renni hreinlega framhjá okkur, nái
ekki inn í líf okkar og fái því ekki
heldur tækifæri til að streyma út
frá okkur til annarra? Getur verið
að svo mörg orð glymji í eyrum
okkar frá morgni til kvölds að orð
lífsins nái ekki lengur hlustum okk-
ar og að samneyti okkar við Guð í
bæn, lotningu og þakkargjörð heyri
til undantekninga? Kannski að
framhaldsþátturinn í sjónvarpinu
með sinni tilbúnu gerfiveröld sé
meira spennandi en samneyti við
lifandi en breisk systkini í samfé-
lagi vina Krists? Já, kannski
vítamínskortur og vannæring sálar
minnar stafí hreinlega af ofveiði og
ofáti úti á rúmsjó fjölmiðlahafsins á
sama tíma og brauð lífsins og bikar
blessunarinnar liggur ósnert í
landi?
Höfundur er guðfræðingur.
Gagnagrunnur
- framfarir
Eggert
Ásgeirsson
GREIN prófessors
Sigurðar Líndal í
Skírni ‘95 um stjórnar-
skrá og mannréttindi
er lærdómsrík, hollt
lesefni stjórnmála- og
fjölmiðlafólks. Niður-
stöður voru m.a. að op-
inber stefnulýsing um
aukin mannréttindi
leiði gjama til öfugrar
niðurstöðu og dragi úr
mannréttindum.
Ástæðan er sú að sér-
hagsmunir vega
þyngra og eru betur
skipulagðir en almenn-
ir.
Eftir lestur frum-
varpsdraga um gagnagrunn má
telja að þar sé vel um flest búið. I
frumvarpinu er vaxtarbroddur heil-
brigðiskerfisins tryggður ef rétt er
á spöðum haldið. Virðist almennur
stuðningur við frumvarpið. Sama
má ekki segja um afstöðu ýmissa
hagsmunahópa. Er vart við öðru að
búast. Réttur eins rekst á rétt ann-
Umsagnir um frumvörp
Oft hef ég furðað mig á þeim
hætti sem hafður er á, af hálfu
stjórnardeilda og Alþingis, að senda
lagadrög til umsagnar fjölda stofn-
ana og hópa. Með því er efnt til
ómarkvissra starfa margra. Að um-
sögnum fengnum er drögum breytt.
Þá eru þau send á ný til umsagnar
án þess að fram komi hvaða breyt-
ingar hafa verið gerðar. Þannig koll
af kolli þar til að lögum verður. Þarf
sama lið að athuga málið aftur og
aftur, þangað til það gefst upp.
Þetta er einhverskonar skollaleikur.
Kunnáttufólk og áhugasamt kemur
lítt að málinu, nema það sé í skipu-
lögðum hópum. Þetta er séríslensk
aðferð, óhagkvæm, lítt „skilvirk" og
að ganga sér til húðar.
Umsagnir og fjölmiðlar
Undanfarið hefur ný tegund efnis
fyllt fjölmiðla, einkum hljóðvarp:
Umsagnir um framvarpsdrög um
gagnagrunn. Allt í einu hafa um-
segjendur tekið upp á þeim skolla
að senda svör sín til fjölmiðla og
láta þannig Ijós sitt skína eða beita
þeim í áróðri gegn frumvarpinu. Er
um tilviljun að ræða? Ég tel að hér
hljóti að vera samantekin ráð. Skoð-
anir almennings hafa komið fram í
skoðanakönnunum hugmyndum
frumvarpsins í vil.
Hagsmunir - gæsla - kvóti
Gagnagrunnur er tímabær tilraun
til að leita sjúkdóma og finna ráð við
þeim með aðferðum sem ganga
þvert á núverandi aðferðh’ í heil-
brigðismálum. Heilbrigðiskostnaður
þjóðarinnar er 8% af landsfram-
leiðslu eða 42 milljarðar kr. árlega.
Engin smáupphæð sem nemur nál.
220 þús. ki’. á kjósanda á ári eða yfir
18 þús. á mánuði, misjafnlega þó.
Hlutfallstalan hefur lítt breyst í
áranna rás, sama hvað stjórnvöld
baksa. Helst hefur tekist að færa
kostnað frá hinu opinbera á borgar-
ana - sem breytir heildartölum
ekki. Meginhluti fjárins fer til
sjúkrahúsþjónustu. Alkunna er að
sjúkdómum verður ekki útrýmt á
sjúkrahúsum - það gerist utan
þeirra - er þá ekki gert lítið úr
þeirra þjónustu. Þetta virðist hulið
- Gœðavara
Gjdfavdra — nidldi- og kdííistell.
Allir veiöflokkdr.
Heimsfrægii liönnuóir
m.d. Gidnni Versdce.
ýmsum sem tjá sig um
gagnagrannsmál.
Krabbameinsfélög og
neytendasamtök ganga
með í dansinn.
Þegar litið er á tölur
skilst að um mikla fjár-
hagsmuni er að tefla;
hagsmuni sem rótfastir
eru í heilbrigðiskerfinu.
Handhafar þeirra
hljóta ósjálfrátt að
vinna gegn breyting-
um. Verkfóll hafa áður
tekist „vel“ en era ekki
möguleg nú þar sem
heilbrigðisstéttir era
skiptar í afstöðu til
frumvarpsins og fram-
lengingu óbreyttra hagsmuna. Því
er gripið til nýrra baráttuaðferða
sem fjölmiðlar sjá ekki við. Telja má
að almenningur viti hvað klukkan
slær.
Sem fyrst þarf að
taka upp, segir Eggert
Ásgeirsson, nýjar hug-
myndir um framkvæmd
rannsókna og greiðsiu
kostnaðar; bið er
stöðnun, ekki dugir
ófreistað!
Endurkoma Kára Stefánssonar í
íslenska heilbrigðiskerfið kemur
upp um þá staðreynd að hagsmunir
starfsmanna sjúkrastofnana byggj-
ast á áður óþekktum verðmætum;
auði sem hvergi hefur verið fram-
talinn sem þjóðareign og engum
bókfærðum arði skilað. Hér er að
koma upp pólitísk staða í heilbrigð-
ismálum áþekk þeirri er veiðkvóti
og fullvirðisréttur varð sýnilegur.
Þótt aldrei verði fleira að gert í
þessu máli er greinilegt að heil-
brigðiskei’fið verður ekki samt aft-
ur.
Leynd og réttindi
Á Alþingi er oft rætt um rétt
sjúklinga. Raunar eru lögin sem
sett voru um það efni dæmi um til-
lögu sem fram var sett til að auka
rétt, en endar með lögum sem er
ávöxtur hagsmunaátaka þar sem
kerfið sjálft náði undirtökum, fram-
andi venjulegu fólki sem lögin áttu
að þjóna. Þingmenn hafa borið fi’am
tillögur um umboðsmann sjúklinga
(aldraðx-a). Er það góðra gjalda vert
og sýnir að einhverjum þyki réttur
fólks fyrir borð borinn í heilbrigðis-
og félagsmálum. Mætti reyna þá
leið, enda góð reynsla af umboðs-
mönnum þótt gjalda þurfí vai’hug
við offjölgun í þeiri’i stétt. Sú undai’-
lega tillaga sem fi-am kom hér um
árið að Ijósmynda sjúklinga nakta
við innritun í sjúkrahús hefði komið
til kasta umboðsmanns ef hún væri
borin fram nú. En það var áður en
leynd komst á oddinn!
Hvað skal leynt fara?
Hreinskilni íslendinga í heilsu-
farsefnum er mikil enda lögð
áhei’sla á að fólk, sjúklingar og að-
V)é//X W\t\V VERSLUNIN
Langitvegi 52, s. 562 4244.
HEFUR ÞÚ KYNNT ÞÉR...
ARBONNE
INTERNATIONAL
Jurtasnyrtivörur
án ilmefna
fyrir húð og hár.
Útsölustaðir um land allt
standendur séu opinskáir um veik-
indi sín og sinna, hvort sem um er
að ræða líkamlega sjúkdóma, sálar-
lega eða félagslega. Hreinskilni (op-
inbei-ar skriftir) mun vera holl fyx-ir
alla sem vilja ná tökum á vand-
kvæðum sínum.
Kannski höfum við náð lengx-a en
aðrar þjóðir í að opna einkalíf okk-
ar, enda sprottin úr grasi þar sem
allir vissu allt um alla. Almennt eig-
um við létt með að ræða veikindi
okkar og höfum áhuga og skilning á
veikindum annarra. Við gefum út
manntöl, íbúatöl, opnum aðgang að
skattgreiðslum fólks og íbúatölum.
Stéttatöl og innansveitarkrónikur
ýmiskonar era vinsælar. Áhugi á
högum fólks er óvenjulegur og sést
m.a. á fjölda kjaftatímarita, slúður-
dálka, ættfræðirita og spjallrása.
Framboð og eftirspurn helst í
hendur.
Miklar rannsóknir fara firam í
samfélaginu, tekin eru lífsýni í stór-
um stíl og notuð í göfugum tilgangi
og sumum, en ekki öllum, brennt á
eftir. Eigi að síður er ástæða til að ■ -
fylgjast með kostnaði við rannsókn-
ir í heilbrigðis- og félagslegu kerfi;
gera kröfur til þeirra sem stunda
þær um kostnaðarbókhald, mark-
mið, framsetningu og niðurstöður.
Þar væri verkefni fyrir vlsindafé-
lag. Hugsanlega mætti beina rann-
sóknum inn á ákveðnar brautir og
di-aga úr þeirri hættu að allir steypi
sér yfir sömu hugmyndina sem
gjarnt er. Ekki síst væri eðlilegt að
rannsóknir fari fram á ái’angri
meðferðar, lyfjagjafa og aðgerðai*
samkvæmt gæðareglum. Sitthvað
mun að gei'ast á því sviði en kunn-
ugir herma að það sé brotakennt og
hægfara. Hugsanlegt er að með
breyttu hlutverki landlæknis verði
slíku komið á.
Að lokum
Sjálfur hef ég þurft að leita til
heilbrigðiskerfisins. Þá hafa „líf-
sýni“ verið tekin, aðgei’ðir tekist
vel. Kostnaður sem af mér hefur
hlotist er ekki lítill. Það er réttur
minn og ki’afa að flest sé gert til að
aðrir fái notið reynslu af meðferð og
niðui-stöðu rannsókna og að enginn
fái einokað þær og bægt öðrum vís-
indamönnum frá. Að vísu skilst mér
að sjúkraski’ár séu vísindalega lítils
virði þótt þær geymi persónulegar
upplýsingar.
Ekki hræðist ég þrjóta sem bi’jót-
ist inn í kerfið til að finna viðkvæm
mál er að mér snúa. Ég tek daglega
marga áhættu þar sem ég tel ávinn-
ing taka göllunum fram. Leyndar-
mál era í hættu m.a. í hvert sinn
sem ég læt af hendi númerið á
greiðslukoi’tinu mínu eða flyt fjár-
muni á netinu.
Vitaskuld eru áætlanir um árang-
ur í erfðarannsóknum engan veginn
öraggar. Þá áhættu tel ég rétt að
taka. Hingað til hefur í-íkið tekið
alla skelli. Nú fer því vonandi að
ljúka. Mikill kostur er að sérleyfi í ^
rekstri miðlægs gagnagranns mun
ekki stjórnunarlega tengt yfirstjórn
heilbrigðismála. Þá skal erfðagrein-
ingarfyrirtæki ekki tengt ríkinu
nema viðskiptalega. Fá báðh' sitt
skv. samningi.
Höfundur er verkefhasijóri.
Brandtex fatnaður

Stretehbuxur kr. 2.900
Konubuxur frá kr. 1.690
Dragtir, kjólar,
blússur og pils.
Ódýr náttfatnaður.
Nýbýlavegi 12, sími 5544433